Bergara aldeko hiztegia

aixén txíki
aixén txíki, aixén txikíxa. (d). Izena. botanika. Convulvulus arvensis. Corregüela menor. Igokaria nahiz narraskaria da, eta oso kaltegarria soro eta ortuentzat. Kanpai formako lorea zuria edo horia izan ohi du.
aixkirátu. (b). da Aditza. Adiskidetu. Bakeak egin, edo lagun egin berriro, haserrealdi baten ondoren. · Amigarse después de un enfado, reconciliarse. “Itxuria Mikel da bere nobixia aixkiratu die, alkarrekin ikusittut beintzat eta./ Umiak, aserretu eta aixkiratu belaxe eitten die.” content_copy lagundu. Esamoldeak: aixkiratuko da oilluak txixa eiñ orduko.. Esapidea. (Lar Antz). Nahi eta nahiez adiskidetu beharko duela.
aixkíre. aixkide. 1.aixkíre, aixkiría. (c). Izena. aixkide. Adiskidea, lagun kutuna. · Amigo/a íntimo/a. “Bere aixkiria bisitatzera doia ta guapa jartzen dago./ Elorrixora jungo gaittun oiñ? I, igual eztittun jungo aixkiriak-ero zera-ta, guaztanan Bergaa. Ben.” Nobioa edo amorantea izendatzeko ere erabiltzen da inoiz, eufemismo gisa. Gizonorrek itxuria ezkutuko aixkiren bat zeukan.. 2.aixkíre, aixkiría. (b). Adberbioa. aixkide. Adiskide, lagun. · Amigado, como amigo. “Umiak ointxe alkarrekin asarre ta ointxe aixkire./ Onezkero gure ama ezton egongo aixkire./ Berrogeta amabost urtian alkarrekin bizi izen giñan, berrogeta amabost urte, batian aixkire ta bestian asarre, baiña i (hika hitz egin) sekula bez. Ben.” feedback asarre. Esamoldeak: aixkire ez ibilli. (c). Esapidea. Haserre antzean ibili. “Osintxukuak, ainbeste plaentxiar geixo ikustiaz ez ebizen aiskide. (SM Ezten).”
aixkíre-áldi, aixkíre-aldíxa. (c). Izena. Adiskide-aldia, norbaitekin adiskide deneko unea edo garaia. “Joan zaittez ointxe aittaana pagia eskatzera. Aixkire-aldixa aprobetxaizu. Klem. Alkarrekin ikusi dittut; aixkire-aldixa dauke, itxuria.”
aixkolári, aixkolaríxa. (a). Izena. Aizkolaria. · Persona que usa el hacha, en apuestas, sobre todo. ohar bat
aixkoldu. (d). Izena. Aizkoratu, aizkoraz zerbait txikitu. · Partir o destrozar algo a hachazos. “Etxuan giltzaik topatzen eta jota aixkoldu egin juan etxeko atia.”
aixkol-jóku
aixkol-jóku, aixkol-jokúa. (b). Izena. aixkóra-jóku. Aizkora jokoa edo apustua. · Apuesta o prueba de hachas. “Santiago egunez ixa urtero egoten da aixkol-jokua Goimendin.”
aixkól-ots, aixkol-ótsa. (c). Izena. aixkol-otx. Aizkorak egurra jotzean ateratzen duen zarata. “Manuelek dabill aixkol-otsa goizian goizetik. AIXKOL-OTX dio Hilarik. Lapurra gabian iretargittan, aixkol-otxak entzunda, jun bera aintxintxika ta, baiña ies eiñ.”
aixkomente. (c). Oñati. Gehienetan. “Egunero ez, baiña aixkomente Berezao aldera faten naiz pasiuan .”
áixkora, áixkoria. (a). Izena. aizkora, axkora, azkora (Lein.). Aizkora. · Hacha. Bergaran aixk- ahoskatu ohi da hitz honetan eta bere eratorri guztietan. Hala ere bada aizk- ahoskatzen duenik. .
áixkora-áo, áixkora-áua. (b). Izena. El filo del hacha. “Arri gaiñian jardun zeban mutikuak eta aixkora-aua akatsez beteta laga zeban.” Azen.: aixkóra-áo ere bai..
áixkora-bégi, áixkora-begíxa. (d). Izena. Aizkora kirtenarendako zuloa. · El orificio de mango del hacha. “Zenbat eta kerten senduaua, aixkora-begi zabalaua./ Aixkora-begixa nasaittuta dauka itxuria, ta kertenak urten eitten dotsa.” Azen.: aixkóra-bégi ere bai..
áixkora-búru, áixkora-burúa. (b). Izena. Aizkoraren atzeko aldea. · Parte posterior, la opuesta al filo, del hacha. “Aixkora-buruakin sartu nittuan iltzak maillukaik eneukan da.” Azen.: aixkóra-búru ere bai.
áixkora-kérten, áixkora-kerténa. (a). Izena. Aizkoraren heldulekua. · El mango del hacha Azen.: aixkóra-kérten ere bai .
aizari.
aizáu. aizatu.
aizáu
1.aizáu. (b). da Aditza. Haizatu. Haizez bete ganadua eta lehertzeko zorian jarri. · Hincharse el ganado. “Beixai arbi-atala trabau jako eztarrixan da aizau ein dda. Betenaixuai diar ein biako jako./ Aizautakuan emoten jakon, jaboia urtu balde baten ero ta sartu aotik jaboi-ura, al danik kargauena. Bikarbonatua ta geruao etorriko zien. Eta goma bat estegorrittik, estegorrira barik brantzara sartu, zaku-aundira aiziak etaratzeko, ori be eitten jakon. Don.” Jaboi-ura, bikarbonatoa eta tuboaz gain beste laugarren sistima bat ere erabiltzen zen haizatutako ganadua oneratzeko: béixa zúlatzekua: (tubo bat zuan punta zorrotzakin. Don.) urdailetik sartzea. Gurean beixak zulatzeko eztena deitzen zitzaion.. 2.aizáu. (c). du Aditza. Notizia bat, -jakitea komeni ez dena, gehienetan,- barreiatu. · Aventar alguna noticia o asunto, generalmente cuando ésta convendría ser silenciada. “Ik ixilik gordetzeko esaixok eta ikusikok; laster aizauko jok erri osuan.”
áize. Angiozar. aixe (Ang., Lein., Eib.), axe. 1.áize, aizía. (a). Izena. Viento. “Gaur eztabill aizeik.” Haizea «ibilli» egiten da.. Esaerak: Aizia otza dago, baitta illun ere; joan ere nai nuke, baitta egon ere. Esaera. "Dena egin nahi, baina ezin aukeratu zer egin." (Lar Antz). Aizia buruan eta ibilli munduan. Esaera. (Lar Antz). Pertsona haizetsuei esan ohi zaie, umorez. Esamoldeak: aizía ártzera biáldu. (b). Esapidea. Mandar a tomar viento. “Aprobau zebanian aizia artzera bialdu zittuan liburuak. ” content_copy kakatára bialdu. aiziekin ibili. 1.aiziekin ibili. (c). Gogoekin ibili. “Taberna bat ipintzeko aiziekin dabil aspaldittik.” 2.aiziekin ibili. Esapidea. aizia emun. 1.aizia emun. (c). Esapidea. Bururatu, gogoak eman. “"'Edurra dator Naparruatik' kantatze giñuan aizia emute zoskunian." (Lar Antz)” 2.aizia emun. (c). Esapidea. Bidea edo adorea eman. “ Lendik pe eztauka besteik buruan, eta zuk aizia emoixozu gaiñera.” áiziak artu. (c). Esapidea. aiziak erabili, euki, izan; aiziekin ibili. Handikeriazko edo fantasiazko asmoak buruan izan. · Llenarse de veleidades, fantasiosos proyectos, etc. “Egundoko aiziak artu zittuan loterixia tokau jakonian./ Aixiak darabiz etxetik kanpora iges eitteko. (Etxba Eib).” aizía etara. (c). du Aditza. Haizea korritzen hasi. “Aizia etara dau eta bentanak ixtera noia. ” 2.áize, aizía. (c). Izena. Gogoa, adorea. “Baiñe lenengotik pe haixe haundik barik juen nitzuan ta hamalau urteaz profesionalera juen nitzuan. (AA ArrasEus, 198. o.)” 3.áize, aizía. (b). Adjektiboa. despektiboa Buruarina, txoriburua, haizetsua. · Casquivano, -a. “Zure alaba ori aize xamarra da.” content_copy aizetsu. 4.áize, áiziak. (b). Izena. Ume txikiek, haur jaioberriek, batik bat, izan ohi dituzten aupezak, negarra edo loa galtzea ekartzen dietenak. · Flatos. Ventosidades que muy a menudo tienen los niños pequeños y por las que se sienten muy molestos hasta expulsarlas. “Gure txikixak eztosku lo eitten laga aiziak bota dittuan arte./ Ola negarrez jarduteko aiziak eukikoittu.”
aize-górde, aize-gordía. (b). Izena. Haizetik babestuta geratzen den lekua. content_copy aize-ezkútu, áizebe.
aize-pasa, aize-pasia. Eibar. aixe-pasa. "Corriente de viento. “Guk beti ”
aize-aundi, aize-aundixa. Eibar. aixe-aundi (Eib.). "Vendaval, ventolera. “Aixe aundixakin kontuz, teillatua be airau leike". (SB Eibetno). ” Sin. aize-bolara, mendabal.» (SB Eibetno).. content_copy mendébal, aize-bolára.