Bergara aldeko hiztegia

kuartóe, -i, kuartóia. (d). Izena. Gainean "suelua" botatzeko (egurrezko zorua josteko) azpian ipintzen diren ohol estu eta sendoak. · Solivo. “ Kuartoia, eta gero azpixan lurra, da gero gaiñian suelua jositta. Juantxo.” Frontalen (kapirixo ere deituak) gainean josten dira kuartoiak goiko pisuetan, eta porlanaren gainean behekoan. .
kuartonérixa, kuartonérixia. (c). Izena. kuartonaje. Zorua josteko lurrean jartzen den kuartoe multzoa. “Zuk ipini biar bozu kuartonerixa bat ero, kapirixuak taillatuan eo, hay que dar de zinkuenta a zinkuenta; oixe da neurrixa. Sebas. Au zumarra-ta, aitza-ta, onek, ze esangotzut pa nik, mueblerako-ta erozein gauza ola fuerte bat eitteko egur ederra. Teillatuan be biga bat botatzeko ondo da; kuartonajia, kapirixuak esate jakona euskeraz, aura be bai ondo. Martin. Martin.”
kubo, kúbua. (c). Izena. Gurdi-ardatzari sartzen zaion pieza, ardatzak buelta libre eman dezan. “ Bi radio eukitze zittuen piña bakoitzak; amen kubua, gero beste pieza bat amen sartze zan. Angel.”
kubrídu. 1.kubridu. (a). du Aditza. Estali. · Cubrir(se). “Elusuko frontoia kubridu dabe./ Belaxe kubridu dau zerua.” content_copy estali. 2.kubridu. (c). da Aditza. Frontoian eta abar apostua egindakoan, galtzeko arriskua ikusten denean, edo irabaziak ziurtatzeko, beste lehiakidearen alde dirua jokatu, hala diru gutxiago galtzeko. · Cubrirse en una apuesta. “Galartzan alde jokatu giñuan, da eskerrak partidu erdixan kubridu giñana, bestela bost milla duro galtzen jittuau.”
kuéba, kuébia. (a). Izena. koba. Cueva. Arrasate aldean koba.
kuéllo, kuéllua. (b). Izena. Cuello de camisa. “Kuellua zikindduta daukazu.”
kuénta, kuéntak. (c). Izena. Aritmetika operazioak: batuketa, kenketa... Eskolumeez jarduterakoan, batik bat. · Las operaciones de aritmética: sumar, restar... referiéndose sobre todo a los escolares. “Gure mutikua leitzen ez, baiña kuentak etaratzen onena.” Pluralean. KUENTAK ETARA, batik bat. .
kúi, kuíxa. (c). Izena. Conejo de Indias, cobaya. “Umien jolaserako, bestetarako eztie kuixak.” ohar bat
kuídadu. 1.kuídadu, kuídadua. (c). Izena. Arazoa, ezina. Ondorengo esapidean ia soilik. Esamoldeak: kuidadorik ez euki. (c). Esapidea. Arazorik, ezinik ez izan. “Zuk onezkero eztaukazu kuidadorik bazkakixa preparatzeko./ Eztauka kuidadorik edozertarako. ” 2.kuídadu, kuídadua. (c). Izena. kuidaduak artu. Precaución. “Negua badator eta kuidaduak artu biakoittut gripia ez arrapatzeko.” KUIDADUAK ARTU ia soilik..
kui-kuike. Leintz. Haur jolasa. “Eta eskolatik urtendakuen jolas, pote-poteka, kui-kuike... zetan ez. (AA ArrasEus, 215. o.) ”
kuiña, kuíñia. (c). Izena. Ziria. “Bi ziri sartu bie jatzuz, kuiñia. Sebas.”
kuítta, kuíttak. (c). Izena. Cuitas, miserias, desgracias. “Koittauak makiña bat kuitta badauka ba.” Esamoldeak: kuíttak kontáu. (c). Esapidea. Contar desgracias. “Iru aiztak sarri juntatzen die alkarri kuittak kontatzera.”
kuixidáde, kuixidadía. (c). Izena. Jasotasuna, txukuntasuna, baina batez ere falta denean. Limpieza, pulcritud, pero sobre todo cuando esta brilla por su ausencia. “Etxera noia, ia kuixidade puxkat ipintzen doten, atzoko fregaua ein barik daukat eta./ Klasera sartu naizenian aura zonan kuixidadia: papelak lurrian maixak botata.”
kukaiña
kukaiña, kukaiñak. (a). Izena. Cucañas.
kukáratxa, kukáratxia. (a). Izena. Cucaracha. content_copy laba-txirtxill.
kukilddu.
kúku.
kúku
1.kúku, kúkua. (b). Izena. Cuculus canorus. Cuco, cuclillo. Esaerak: San Pedroz kuku, San Martzialez mutu. (c). Esaera. San Pedro eta San Martzial (ekainak 29 eta 30) egun seinalatuak Bergaran. Kukua egun batetik bestera mututzen da San Martzial egun inguru horretan. Parranda bixamonetan ere esan ohi da, eztarria izorratua dagoelako hitz egin ezin denean. Esamoldeak: kúkuak jo. 1.kukuak jo. (b). Esapidea. Kukuak kantatu. 2.kukuak jo. Esapidea. Hurrengo udaberria heldu. “Kukuak joko jok lan au akabau orduko./ Asitta dago kukua joten.” kukuai begira egon. Esapidea. Antzuola. Ezer egin gabe egon. “Zu lan baten zabitzen bittartian ni ezingo naiz eon kukuai begira. (Lar Antz).” kukua entzun ez. (c). Laster hil. “Orrek etxuat uste aurten kukua entzungo dabenik. ” kuku jo. (d). Esapidea. Leher egin. “"Kuku jo dau: ya no puede más. Kuku jota: makotuta; kankindduta. Rendido, agotado." (Izag Oñ)” 2.kúku, kúkua. (d). Adjektiboa. Txikia; etxeez, lokalez eta horrelakoez. “Uberako tabernia kuku xamarra dok. Klem.” Gutxi erabilia. .
kuku-edur, kuku-edurra. (d). Izena. Oñati. Udaberriaren hasieran, kukua kantuan hasi eta gero, egiten duen elurra. “Aurtengo Aste Santuan larri ibilli kuku-edurra egittia!”
kukúbala, kukúbalia. (d). Izena. Agalla seca de roble. content_copy póspoliñ.
kúku eiñ. (d). Esapidea. Agertu edo hots egin eta berehala ezkutatu. Jolasean edo brometan, gehienetan. · Juego o broma infantil que consiste en aparecer o dar una voz, y desaparecer súbitamente. “Kuku eiñ? zela esangotsuet pa nik; txistaria eiñ da gorde ero. Kukuka dabill ero, kuku ein ddosta ero. Klem.” Esamoldeak: kúku bat eiñ. (c). Bisita laburtxo bat egin, edo atetik aditzera eman, behintzat. “Biar etxeruzkuan kuku bat eidazu.” kúkuka ibilli. (d). Eguzkia laino artean sartu eta irten dabilenean, adibidez, kukuka dabilella esan ohi da.