Bergara aldeko hiztegia

frantzes-gólda, frantzes-goldía. (d). Izena. Bi norabideetan goldatzen zuen burdinazko golda gurpil gabea. “Au zan buelta emutekua, alde batera ta bestera. Dana burdiñazkua. Don.”
frantzes-téilla, frantzes-teillía. (d). Izena. Teila mota bat, ohizkoa baino finagoa. “Len pizarria ipintzen zuan, baiña oin pizarrian imitaziñua preparau eitten juek frantzes-taillian-da moduan. Don.” Tailla dio Donatok. .
frantzésteko gerrate, frantzésteko gérratia. (d). Izena. frantxésteko gerrate. Frantsesen kontrako gerratea, Napoleonen garaikoa, ziur asko. Honen oroitzapena gaurdaino heldu zaigu Eguzkitzako Hilariren bitartez, honek bere birramonari entzundakoak kontatu baitizkigu. · La Francesada. “Jeneralan zaldixen kortia egon i zan Gomozkortan, jeneralan etxia frantzesteko gerratian. Hil./ Frantxesak anka jaso zittuala ta, erretirau zala ta, kitto. Alaxe geratu i zan frantxesteko gerratioi. Hil.”
Frantzía. (a). Izen propioa. Francia.
Frantzía Euskál . (d). Izen propioa. Ipar Euskal Herria. “Frantzia Euskal Errixan zelai asko ta labrantza gutxi ikusten da.”
frantzía-ípar, frantzía-ipárra. (d). Izena. frantzi-ipar, frantzi-aize. Ipar-ekialdetik jotzen duen haize hotza, hotzena. · Viento del noreste. “"Frantzí-iparra, frantzí-aizia: ”
frantzía-klabéliña
frantzía-klabéliña, frantzía-klabéliñia. (c). Izena. botanika. Dianthus barbatus. Clavel chino. Bestea baino askoz lore txikiagokoa. Oso polita eta usain gozokoa. Begi nekatu eta minduak osatzeko erabili izan omen da..
Frefrísto
Frefrísto. (d). Izen propioa. Esaera da antzina formula honekin bataiatzen zituztela ijitoek beren umeak: “Frefristo Frefristo, kasta gogorra, neskia baldin bada Maritxu, mutilla baldin bada Martintxo, ofizio enpliau, astobuztanmoztaille, ero txorroztaille, koño!” Gure aita-zanari entzuna. Manolo Urbietak badu haur-kanta bat egina hitz hauekin. Frefristo hori zer den ez dakigu. .
fregádera, fregáderia. (a). Izena. Fregadera.
frénte, fréntia. (c). Izena. El frente de guerra. “Guretik pa frentia bistarauan zeuan. Klem./ Gure Txarako tio Kuban egon zuan gerran, zazpi urtian ero, eta itxuria frentia txarra zuan an be. Klem./ Gero frentera joan biar bera be. Klem.” Esamoldeak: frente emon. (b). dio Esapidea. frente egin. Aurre egin. “Gure katuak frente emoten dotsa txakurrai.” content_copy aurre egin.
freskátu. 1.freskátu, freskatúa. (a). da du Aditza. Refrescar. “Azkenengo amabost egunetan asko freskatu dau egualdixa./ Bentanara etara dot eta oiñezkero freskatuko zan.” Eguraldia freskatu dau, bestela freskatu da.. 2.freskatu, freskatúa. (b). Izena. Freskatzearen ekintza eta ondorioa. “Errekara joan eta artuizu freskatu bat./ Baldekara ura bota zoskuen eta guk artu giñuan freskatua.” Freskatua artu edo emon, batik bat. .
freskátxona, freskátxonia. (c). Adjektiboa. Arduragabea, freska, baina zentzu despektiboagoaz. · Frescachona. “Aspaldixan parrandia besteik eztabiñ e; freskatxona majua eindda ago i.”
fréskera, fréskeria. (c). Izena. Esnea, gazta, haragia eta abar fresko samar, eta euli eta katuetatik babestuta eukitzeko izan ohi zen sare estuz eginiko kaxa. · Fresquera. Nebera ere deitzen omen zitzaion..
frésko. 1.fresko, -a, freskúa. (a). Adjektiboa. Fresco, -a. “Zerbeza fresko bat erango neuke.” 2.fresko. (a). Adberbioa. Fresco. “Gaur fresko eitten dau.” 3.fresko, -a, fréskua, -ia. (c). Adjektiboa. Arduragabe xamarra. Ez du konnotazio oso despektiborik. · Frescales. “Gaur neska batekin da biar beste batekin; fresko majua eindda ago i./ Biar esamiña eta oinddio estudixatzen asteke. I aiz freskia i./ Semeik gaztenak fresko galanta izen biar ei dau.”
freskúra. 1.freskura, freskuría. (b). Izena. Frescura. “Gaur goizian freskura ederra zeuan./ Ederki egoten da freskuran./ Etaraizu esnia freskurara mudau eztaiñ.” 2.freskura, freskuría. (c). Izena. Ganora falta, patxada larregia. · Cachaza. “Ordubatak eta bazkaixa gertatzen asteke; ik daukak ik freskuria.”
frikátxa
frikátxa, frikatxía. (d). Izena. Tripotxak. · Sangrecilla y tripas de cordero. “Gaur frikatxia daukagu jateko.” Trípotxak eta frikatxía, biak esaten dira, baina frikatxa /a/ organikoduna da eta singularrean erabiltzen da eta trípotx, berriz, /a/ gabea eta pluralean..
fríxku, fríxkua. (c). Izena. botanika. Amygdalus persica. bríxku. Prisco, pavía. Lehen baserri ingurutan baziren frixkuak, baina badirudi galdu egin direla gehienak. Batzuek alberretxikoekin konfunditzen dute. .
fríztixa
fríztixa, fríztixia. (d). Izena. píztixa, príztixa. Piztia. · "Dícese de todo animal que se supone dañino." (Etxba Eib). “Patata-landara pillia dago sustarra janda. Eztakitt nik ze friztixa dabillen.” /a/ organikorik gabe ere entzun daitezke: frizti, pizti, prizti..
fróntal, frontála. (d). Izena. Etxearen egituran hormatik hormara, ezkerrekotik eskumakora doazen habeak. · Tirante viga. Don.k tijera-zapata deitzen dio frontal nagusiari, tijerakoari, eta behekoei frontal. .
frontóe, -i, frontóia. (a). Izena. Frontón.