Bergara aldeko hiztegia

damáikesa. Antzuola. damaikasa, dameikasi, amakasa. 1.damáikesa, damáikesia. (d). Izena. damaikasa, dameikasi, amakasa. Apaizaren neskamea. · La mujer que lleva la casa del cura y que normalmente vive bajo el mismo techo. “Uberan sasoi baten damaikesiak agintzen juan./ Damaikesiak eta abadiak lo oe bardiñian eitten zeben zaratak ibili zittuan.” Mugatu singularrean, batik bat. Etim.: «dama de casa». Sin. amakasa (Aram.).. 2.damáikesa, damáikesia. damaikasa, dameikasi, amakasa. "Pertsona aberatsekin lan egiten zuena, kriaden gainekoa." (Lar Antz).
dámu. 1.damu, damua. (c). Izena. Pena, arrepentimiento, pesar. “Eztaukat bakaziñotara joan ezan damuik./ Lan geixegi egiñan damua daukak ala?/ Nik eztaukat damuik Madrillen egonakin. Mertz.” ZEREN edo ZEREKIN damua EUKI.. 2.dámu izan. (d). du Aditza. Damututa egon. ·Estar arrepentido de algo. “"Damu dot geixao arrapau ez izana" esaten juek gaurko politikuak./ Etzan bere sasoian ezkondu ta oin damu dau, baiña alperrik.” NOR-NORK. Orainaldiko formetan entzuten da batez ere. .
damútu. (b). da zaio Aditza. Arrepentirse. “Auraxe i zan urkamendixa; zela miiña paparrian bera etara-ban; ta sekula etxakola damutu. Hil. (AA BergEus)./ Ondo damutu jakon seme-alabei euskeraz erakutsi ez izana./ Zu ibili ola ta biar ero etzi damutuko jatzu./ Guardasola artu, bestela damutuko zate.” Adinekoek NOR-NORI ia beti. Gazteek NOR gehiago..
1.dan. 1.dan, dána. (a). Izenlaguna. Todo. “Dana nai tta azkenian bapez./ Gizon danak aretxi begira./ Danak busti dia./ Ezin danen gustua eiñ.” Esamoldeak: danétik. (b). De todo. “Denda orretan danetik dago./ Danetik probau bia da.” danai emonda. (c). Adberbioa. Gehiegikeria guztiei emanda, kontrola galduta. “Alaba zarrena be danai emonda ei dabil, drogia, erana... ” dana gurako, dana gurakua. (c). Eibar, Leintz. Handinahia. “Dana-gurako, ase ezindako arrapatzaille gaizto bat aren uezaba. (AAG Eibes). ” dána biarrían. (b). Adberbioa. Badaezpadan, ez oso ongi. · Así así, regular. “Nerbixotatik pe lengo antzian, osasunez be badakizu... bai, dana biarrian nabill. ” dána biarréko, dana biarrekúa. (b). Izenlaguna. Dena beharrekoa, badaezpadakoa, nola halakoa. · No del todo satisfactorio, de dudosa calidad. “” 2.dan, dana. (a). Barritxu orrek dana ta eztana esan dau. “Barritxu orrek dana ta eztana esan dau.” Esamoldeak: dána daláko, dána dalakúa. (b). O lo (el, la) que fuere. “Zu, enago notekin konforme eta diretoriakin ero dana dalakuakin egon nai dot.” Gehienetan ero dana dalakua. . dána dála. (c). Juntagailua. De todos modos. “Joatekotan gaittun baiña dana dala abixaigun bezperan. ”
2.dan. (a). Kanpai-hotsa, ate-joka eta abarren onom. “Dan-dan-dan, irukua joten dabenian danok mezetara.”
danagurako, danagurakua. (b). Adjektiboa. Eibar, Leintz. Gutiziatsua, aseezina. · Codicioso, -a, ambicioso, -a, insaciable. “Danagurako, aseezindako arrapatzaille gaizto bat aren uezaba. (Etxba Eib)”
dánba!. (b). Onomatopeia. "Tirotsaren, kolpearen eta abarren onomatopeia. “Oillagorrak urten zostan da danba! danba! Lurrera./ Lelengo politto jo genduan atia, baiña geruago danba-danba." (SB Eibetno)”
danbára, danbaría. (b). Izena. daunbára. Danbada, zerbaitek jausterakoan edo txoke egiterakoan ateratzen duen zarata ozena. · Ruido sonoro que producen los objetos al chocar, caer, etc. “Etxetik entzun neban farolak jausterakuan etara zeban danbaria.”
danbarrára, danbarraría. (b). Izena. Danbarrada. · "Estrépito como de un trueno, de artillería." (Azkue). “Goiko pisuan egundoko danbarraria entzun dot bart, armaixua jausi balitz moduan.”
danbatéko. 1.danbateko, danbatekúa. (c). Izena. Txokearen ondoriozko kolpea. · Golpe a consecuencia de un choque. “Danbateko ederra emon jotsak kotxiai arbolian kontra.” 2.danbateko, danbatekúa. (c). Izena. Danbara. · Ruido de choque content_copy danbára.
danbóliñ.
danbolíñ
1.danbolíñ, danbolíña. (c). Izena. Gaztainak erretzeko danborra. · Tambor para asar castañas. “Len danboliñian erretzen zien gaztaiñak.” content_copy erré-gáldara. 2.danbolíñ, danbolíña. (c). Izena. txanbólin. Tamboril. “Badaki txistua ta danboliña joten.” Esamoldeak: lagunarteko danboliña izan. (c). Esapidea. aurrenengo danboliña izan. Lagunartean umorea jartzen duena izan. “Pisto zan gure lagunarteko danboliña./ Berbetan zelebria, beti barria darixola, ta jai eta jolas guztietan aurrenengo danboliña. (SM Zirik)”
danbolintxéro
danbolintxéro, danbolintxerúa. (d). Izena. tanbolintxéro. Danbolina eta txistua batera jotzen dituena. · Txistulari-tamborilero. “Gaztetan danbolintxerua izan zan.” TXANBOLINTXEROK.
dánbor, danbórra. (c). Izena. tánbor (orain entzunagoa). Tambor. “Txikittan erregiak danborra ekarri zosten.”
danborréro, danborrerúa. (c). Izena. tanborrero. Tanborra jotzen duena.
danegandu. Aditza. Eibar. Orokortu, hedatu, zabaldu. “Makiñak danegandu dittue gauza asko (AAG Eibes).”
daneráko. 1.danerako. (a). Para todo. “Orrek danerako balio dau.” 2.danerako, danerakúa. (b). Izenlaguna. Denetarikoa, edozein klasetakoa. · De todo. “Ameriketan be danerako jentia dago: aberatsak, pobriak.../ Urdiñak, txaltxak, onduak... danerakuak topau dittugu.”
danga-dánga. (c). dranga-dránga. Trago handiak eginez edaten dela adierazten duen onom. “Pitxarra esku bixekin artu eta danga-danga eran neban.”
dangára, dangaría. (d). Izena. Trago. “Baietz dangara baten botilla osua eran.” Gutxi erabilia.. content_copy trágo.
dántza, dantzía. (a). Izena. Danza, baile. “Dantza berri bat ikasi dot./ Dantzia dago frontoian.” Esamoldeak: dantzan eiñ. (a). Aditza. Bailar.
dantzá-prémixo
dantzá-prémixo, dantzá-prémixua(k). Izena. Dantza-lehiaketa. · Concurso de baile al suelto. “Urkiolan dantza-premixuak eren; eguna zabaldu orduko etxetik urten, irugarren premixua etara ta illunerako berriz oiñez etxera./ Markiko Tomas dantza-premixotan asko ibilittakua zan.” Pluralean lehiaketa zentzuan. Esan daiteke singularrean ere honelakoetan: Tomasek irugarren dantza-premixua etara zeban.Tomasek irugarren dantza-premixua etara zeban..