Bergara aldeko hiztegia

íxur, ixúrra. (c). Izena. Izurra. Oihal edo jantzi bateko zimur edo toles paralelo bakoitza. · Frunce, pliegue. “Akordatze non zela joan itzan lenengoz San Martzialera ixurrezko gona zuri batekin. Klem./ Zelako ixur polittak dauzkan zure soiñokuak./ Ixurra ta bai, ola barrenian adornua ixurrakin eindda, ola dana ixurtutako telia jositta bueltan. Don.”
ixurrian.
1.ixúrtu. (d). du Aditza. Hozar. “Guk íxurrian esaten juau. Txarrixa ixurrian dabill, ixurtu ein ddau. Don.”
2.ixúrtu. (d). du Aditza. Ixurrak egin. · Fruncir. “Ixurra ta bai, ola barrenian adornua ixurrakin eindda, ola dana ixurtutako telia jositta bueltan. Don.”
izákera, izákeria. (b). Izena. Izateko era. · Manera de ser. “Lotsati samarra da izakeraz./ Aren izakeria alakua da, ta ze eingo dotsau ba.”
izan. (a). da du Aditza. izen. Ser, estar en, tener, haber... “Ori pelotarixa izan zan./ Atzo Donostian izen giñan./ Naikua asti izan dau./ Biar izango da afarixa.” Adinekoek IZEN esaten dute gehiago.. Esamoldeak: ez izan norbait. (c). Esapidea. Ez bizi, hilda egon. “Bera eztanian zela konponduko ete zien seme-alabok, aren ardura bakarra./ Zu be kontuak etaratzen juan ni ez naizenerako. ” an aizelakuan emen!. Esapidea. Eibar. Norbaiti agudo itzultzeko agintzeko erabiltzen da. “Juari azkar, an aixelakuan emen!” izatekua izan. (c). Esapidea. Zelebrea, edo behar ez bezalakoa izan. “Zu za izatekua zu. Kalera joan eta ogixa aaztuta etorri./ Diru guztia gastau. Zu za izatekua!/ Sagar guztiak arrapau dosku. Ori da izatekua ori! ” Beste doinu batekin esanda, alderantzizkoa esanahia ere har dezake. Karreria irabazi dozula, e? Zu za izatekua zu!. izanguan bizi. Esapidea. Sekula betetzen ez den esperantzarekin bizi. “Izarretan bizi don hori, izanguan beti. (Zuaz Deb).” ezta izango!. (b). Esapidea. Harridura esapidea. “—Alkatiak dimitidu egin dabela. —Ezta izango! ” éztalakuan be. (c). Esapidea. Aunque parezca que no. “Txikiteuan, eztalakuan be, diru mordua joaten dok. ”
izán be. (b). Juntagailua. Izan ere. · Conjunción de sentido consecutivo. “Oso gaixki jokatu dau; izan be bezperan juergan ibilitta zeuan./ Oso asarre dago; izan be majo jo dotse adarra.”
izan ezik, ezian.
ízar, izárra. (a). Izena. Estrella.
ízara, ízaria. (a). Izena. Sábana. Gaiñeko izara eta azpiko izara bereizten dira. .
izárdi. 1.izardi, izardíxa. (a). Izena. Izerdia. · Sudor. Esamoldeak: izardíttan. (a). Adberbioa. Sudando. “Goiz guztia nago izardittan. ” izárdi lárri, izárdi larríxa. (c). Izena. Sudor frio, tiritona. “Izardi-larrixak eta otzikarak izaittu ta obe dau oera sartzia. ” 2.izardi, izardíxa. (c). Izena. Sapa. · Savia de las plantas. “Ilgoran igotzen dotsa izardixak arboliai, ilberan gutxi.”
izardíttu. Ubera. izártu (Ub.). ohar bat 1.izardittu, izartu. (b). Aditza. Sudar. “Asko izardittu naiz./ Eztozu kamiñeroik izardittuta ikusiko./ Eztau kamisetia izardittu be eiñ.” 2.izardittu, izardittúa. (b). Izena. izartu, -a. Sudada. “Egundoko izardittua artu dou pelotan.”
izárdi-zulo, izárdi-zulúa. (d). Izena. ixerdi-zulo. Egurraren poroak. · Poro por donde corre la savia. “Egur klase batzuk izardi zulo aundixauak dauzke./ Eskulturaako biar da ixerdi-zuloik txikiñena, zerrauena dauzkana, bestela pitzatu eztein. Juantxo.”
izar-geldi, izar-geldixa. Izena. Eibar. Iparrizarra. · Estrella Polar. “Itxasuan Izar-geldixak erakusten dau bidia. (AAG Eibes).”
izarpéra, izarpería. (b). Adjektiboa. Erraz izerditzen dena. · Propenso a sudar. “Zuen mutikua oso izarperia da ta orregatik arrapatzen dau ainbeste katarro.”
izartu.
ízate. ohar bat 1.ízate, ízatia. (c). Izena. Bizitzak irauten duena. · Existencia, vida. “Bere izate guztian eztau ainbeste diru ikusi./ Izate guztia pasau dau ernegauta.” Izate guztia, ia beti. . 2.ízate, ízatia. (c). Izena. Izaera, funtsa, izateko modua. · El ser, la esencia, la manera de ser, carácter... “Desgraziapian bizi arren arpegi argiz agertzen da; alakoxia da aren izatia./ Kazia ta peskia da aren izate guztia./ Jaixak bere izatia galtzen dabe musika barik.” Esamoldeak: ízatekua ízan!. (c). Interjekzioa. Como es, eres...! Harridurazko esaldietan. “Diru guztia gastau. Zu za izatekua!/ Sagar guztiak arrapau dosku. Ori da izatekua ori!”
izeba.
izéko, izekúa. (d). Izena. Tía. “Gure aittazanak Amatiñokuei, eta geuk pe bai, izeko ta osaba; ta Txarakuak tio ta tia zittuan. Klem./ Nere izeko orrek... Aniz.” Gaur ia galdua. Lehen adibidean ikusten denez gure gurasoen belaunaldian batzuk "tio" eta "tia" ziren eta beste batzuk "izek" eta "osaba". Mugatuan "izekua" eta "osabia" ere esaten zen. Elosun "izeba" ere bai..
1.ízen, izéna. (a). Izena. Nombre. Esamoldeak: izénik ez éuki. (c). Esapidea. Egite itsusia izan. “Zuk ein dozunak eztauka izenik. ” izenaren jabe izan. (c). Esapidea. Izena edo ezizena egoki jarrita eduki. “Justo izenaren jabe zan benetan, ain zan zuzena. ”