Bergara aldeko hiztegia

ógro, ógrua. (c). Izena. Gure txikitako ipuinetan inoiz agertzen zen pertsona itxurako munstro gizajalea. · Ogro. “Etzeban etxetik urten nai, ogruak jango eban billurrez.” Pertsona haserrekor eta zakarrez esan ohi da, honelakoetan, batik bat: Ogruan moduan jarri jatan etxetik ninddoiala esan notsanian./ Zuen jefia ezta izango esaten dozuen beziñ ogrua. .
1.oi. (c). Ohi. Ohitura adierazten duen partikula.OI DAN LEZ eta OI DAN MODUAN esapideetan, ia bakarrik Esamoldeak: oi dan lez. Esapidea. oi dan moduan, oi danez. Gertatzen den bezala. “Eskumuturra be esan oi dok, baiña eskuturra guk geixao. Don./ Euzkan gauzak ta damutasuna ein dda, oi dan moduan esplikau i otxan. Hil./Gero erremeixia, oi dan moduan, erremeixia, dana dantzia ta. Juergia gastau bai, e. Hil./ Gaur be, oi dan lez, berandu dator./ Oi danez, aurten be eurixa Paskuetan.”
2.oi, óixa(k). Izena. Ohia. · Encía. “Oixak bigun-bigun eindda ta odola darixola dauzkat eta dentistiana noia.” Pluralean, gehienetan..
3.-oi.
oillágor
oillágor, oillagórra. (b). Izena. Scolopax rusticola. Becada, sorda. “Oillagorrak sasi artian da egoten die, ta eztie mobitzen nobera onduan dagon arte.”
oillagorreta, oillagorretia. (c). Izena. Oilagorraren ehiza. “Oillagorretia gogorra dok, e. Ordu asko, gora eta behera, txakurran atzetik.” OILLAGORRETAN: oilagorrak ehizatzen..
oillagortári, oillagortaríxa. (d). Izena. Oilagor ehiztaria. · Cazador de becadas.
oillágor-txákur, oillágor-txakúrra. (c). Izena. Oilagorretan trebea den txakurra. · Perro especializado en la caza de la becada, setter, generalmente. “Oillagor-txakur fiñ askua euki giñuan.”
oillánda, oillandía. (b). Izena. Polla, polluela. “Txikittan txitak, gero oillandak, eta aundi einddakuan oilluak.” Neskatilla gaztetxoengatik ere entzun izan da: Oillanda majua dago zuen Ainara..
óillar, oíllarra. (a). Izena. Gallo. Esamoldeak: oillar ingles, oillar inglesa. Izena. Eibar. Burrukarako oilarra.
oillar baserrittar, oillar baserrittara. Izena. Eibar. Burrukarako balio ez duen oilarra.
oillar-burruka, oillar-burrukia. (b). Izena. Pelea de gallos.
oillar-joku, oillar-jokua. (c). Izena. Pelea de gallos (Competición). “Felix Legarre gutxin moduko zalia zan oillar-jokura. (SM Ezten).”
oillártu. (d). da zaio Aditza. Harro jarri. “Oillartzen bajatzu, emon bi belarrondoko.”
óillasko, óillaskua. (a). Izena. Pollo. Gazteak direnean OILLASKOTXO..
óillo, oillúa. (a). Izena. Gallina. Esaerak: Umiak ixilik oilluak txixa eiñ arte. (c). Esaera. Umeei isilik egoteko esateko modu bastoa; oiloek ez dute txixarik egiten. “Umiak ixilik egon oilluak txixa eiñ arte!” Esamoldeak: oillo-narrúa eiñ. Esapidea. oillo-ipurdixa eiñ. Ponerse la carne de gallina, sea por miedo, frio, etc. Lehenengo autoa ikusi zutenekoa kontatzen du Anizetak: “Aura ikustera: suzko kotxia. Gero ugeldu zien, baiña orduan auraxe bakarrik emen. Billurtuta, zera, oillonarrua eindda; aura zala billurgarrixa ta... Aniz.” oillo-ipurdíxa jan. (c). Esapidea. Berba eta berba ari denari ea "oilloipurdixa jan" duen galdetu ohi zaio, auskalo zergatik. · Se suele preguntar al que habla sin parar si ha comido culo de gallina, por razones que ignoro. “Etorri ezkero ez aiz ixildu; zer, oillo-ipurdixa jan dok ala?” Galdera izan gabe ere bai: Arek jaukan barriketia; emute juan oilloipurdixa jan zebala. Oilo-ipurdia oiloaren parterik gozoena omen da; erregiñian bokaua ere deitu izan zaio..
oilló-árri, oilló-árrixa. (d). Izena. Oiloek jaten dituzten harritxoak. · Piedrecitas que comen las gallinas. “Arrautziai kaxkala eitteko. Oilluak batu itten juan lurrian arrixa. Leku batzutan oillo-arrixa egote zuan eta beste paraje batzutan ez; eta oillo-arrixa zeuan lekuan oilluak arrautza geixao itten juen jeneralian; ez euan lekuan ekarri tta ipiñi be bai. Agarre-goiko aldetik ekarritta garek geu be. Oillo-arrixa, arri xe-xe-xeia; lur artian arri txikixa; lurrakin naasi ekarri tta oilluak erak apartatze juen. Klem.” Kontxillak ordezkatu zuen oiloarria..
oillo-eztégu, oillo-eztegúa. (d). Izena. Antzina eztegu bezperan ezkongaiei egiten zitzaien erregaloa, oiloak batik bat. “Iru eguneko bodia izete zan, bai. Oillo-eztegua esate jakon. Aurreko egunian umiak eta andrak oilluak artu zestuan da, oilluak eruan da; bodarako erregalua. Oiñ beste gauza batzuk erregalau, baiña orduan jenerua erregalo. Gero urrengo egunian bodia ta. Ben.”
óilloki, óillokixa. (d). Izena. Oilo haragia. · Carne de pollo o gallina. “Oilloki asko jate zan gure mutikotan.”
oilló-lóka, oilló-lókia. (b). Izena. Gallina clueca. “Andereñuak errekreo orduan oillolokia txitekin emuten dau.”