Bergara aldeko hiztegia

tolostúra. 1.tolostura, tolosturía. (c). Izena. Pliegue o marca de doblado de una ropa. “Tolosturatik ero joskuratik apurtzen die frakak.” 2.tolostura, tolosturía. (c). Izena. Gauzak bata bestearen gainean hutsarterik gabe jartzea. · Apilamiento. Esaerak: Tolosturía lapúrra dala. (d). Esaera. Gauzak tolostutakoan gutxitu egiten direla dirudiela. Esamoldeak: tolosturán ipini. (c). Esapidea. Tolostuta jarri. “Ta gero aura lixibia jabondu, tolosturan ipini eta sutako autsakin egosi. ”
tóma. 1.toma!. (c). Interjekzioa. tómakí. Txakurrari hurbildu dadin esaten zaion hitza. · Palabra con la que se llama al perro. “Toma txitxi...! Etorri bia danian noberagana. Klem.” Don.k berriz dio T. 2.tóma eiñ. (c). Esapidea. lagunartekoa Premina denean kasorik egin ez. · Desentenderse. “Tio aberatsa jeuken, baiña eske joan jakuenian toma ein jotsen./ Abadiak pe, erei dirua eskatu ezkero, toma.” Toma, beso-imintzio adierazkor batez laguntzen da inoiz, izurrairen (jódete) berdina. .
tómate.
tómate
1.tómate, tómatia. (a). Izena. botanika. solanum esculentum. Tomate. 2.tómate, tómatia. (d). Izena. Antzinako karta-jokoa. Kulapea, Don.ren ustez.
tóngo, tóngua. (b). Izena. Tongo. “Bista-bistako tongua egon zuan atzo Atotxan.” Esamoldeak: tongo eiñ. (b). Aditza. Hacer tongo. “Polipasok tongo ein zebala aixkol-jokuan entzun zan. ” content_copy irutxur egin.
tongo eiñ. (b). Aditza. Hacer tongo. “Polipasok tongo ein zebala aixkol-jokuan entzun zan. ” content_copy irutxur egin.
tongolári, tongolaríxa. (c). Izena. tongísta. Tongo egin zalea.
tonk.
tontámentian. (b). Adberbioa. lagunartekoa Tontamente. “Tontamentian asi nitzan zigarruai tirakara batzuk eitten da gero ziero biziau.” content_copy tonto abarrian.
tonto, -a, tóntua, -ia. (a). Adjektiboa. Tonto, -a. Esaerak: Tonto-faltia dago. Esaera. tonto-faltia dator. TONTO-FALTIA dagola edo datorrela esan ohi da, umorez; honekin adierazi nahi da tontoak beharrezkoak direla, bestelakoak ondo bizi daitezen. jatok demasa. “Emen sekulako problemia etorri biok laster: tonto-faltia jatok demasa. ” Tontua izeteko eztao estudixau biarrik. Esaera. (Lar Antz). Esamoldeak: tontó-usaiñak kendu. (b). Esapidea. tontó-usaiñak joan. Quitar o írsele la tontería a alguien. “Ikusikok, soldauxkara joate aizenian an kendukoske tonto-usaiñok.” tonto-plantak egin. (b). Esapidea. Tonto-itxurak egin. “Ezik tonto-plantaik ein, bajakixat eta nun gorde doken nere erlojua.” Sin. tontoburu egin (Aram.).. tonto abarrian. (c). Esapidea. Tontamente. “Tontoabarrian asi ginuztan alkarri adarra joten eta azkenian asarretu.”
tontóarro, tontóarrua. (b). Adjektiboa. Tontoa eta harroa aldi berean. · Tonto y arrogante. “Kazari ori tontoarro majua dok./ Petrikillo, Sakabitxa, Trukuman ta arek zittuan medikuak, arek, eta ez beste tontoarro onek. (SM Zirik).”
tontokeríxa, tontokerixía. (a). Izena. Tontería.
tontólapiko, tontólapikua. (b). Adjektiboa. adierazkorra Borono, tonto (gehienetan ez zaio zentzu iraingarriegirik ematen). “I tontolapiko, kendu ari ortik, kotxia etara bia juat eta./ Dana sorgiña zan orduan. Personak zien, tontolapiko pilla bat. Da gero pistolia jarri zanian dana ziero amendau. Mertz.”
tontólisto, tontólistua. (c). Adjektiboa. adierazkorra Espabilado, aprovechón, que se hace pasar por tonto, -a o despistado, -a. “Etxok ez rondarik pagauko, tontolisto ederra dok ori.”
tóntor, tontórra. (a). Izena. Cima, cúspide, prominencia. “Tontorretik gertu dago itturrixa./ Tontortxo bat dago zelai erdixan.”
tontortu. Aditza. "Tontorraren forman pilatuta. “Gaztaiñia saldu biar izate zanian saldu biar izate zuan tontortuta./ Platera tontortuta etaa, bestela gosiak geatuko ga.”
tontótu. (a). da du Aditza. Tonto bihurtu. “Ze, tontotu eiñ aiz, ala?”
tontuena erlojerua. (c). Esapidea. Tontorik ez dela gelditzen adierazten duen esapidea. “Gure auzuan tontuena erlojerua.”
topalan. Leintz, Oñati. Pilan. “Umiak be ortxe gustora topalan.”
topáu. (a). du Aditza. Aurkitu. · Encontrar, topar. “Topaittuzu giltzak?”
tópe. 1.tópe, tópia. (b). Izena. Hel daitekeen azken muga, bai gauza materialetan, bai bestelakoetan. · Tope, límite. “Errekazuluai segiduaz toperaiño aillegau giñan./ Tope bat jarri jotsat atiai./ Amak ordubatak jarri dost topia etxera joateko.” Esamoldeak: tópe(ta)raiño beteta. 1.tope(ta)raiño beteta. (b). Esapidea. Guztiz beteta. “Autua topetaraiño beteta ekarri giñuan.” 2.tope(ta)raiño beteta. (c). Esapidea. Mozkortuta. “Inazio topetaraiño beteta zeuan. ” tópian egon. (c). Esapidea. Oso momentu onean egon, kirolari bat, adibidez. “Marino orduantxe zeuan tope-topian. ” tópian ibilli. (a). Esapidea. tópera ibilli. Dena emanda ibili. “Motorrian topian ibiltzen da./ Bart topera ibilli giñuztan. ” tópia jo arte. (c). Esapidea. Lehertu arte, parrandan, batik bat. “Karnabaletan topia jo arte ibilli giñan.” 2.tope eiñ. (c). Aditza. Traba bat jo. · Encontrarse con una dificultad que impide el paso. “Koxka batekin tope eitten dau eta ezin dda pasau.” 3.tope eiñ. (c). Aditza. Txoke egin, elkar jo. · Chocar. “Bi autok tope ein ddabe San Juango rektan.” content_copy txóke eiñ. 4.tope eiñ. (c). Aditza. Topo egin.