Bergara aldeko hiztegia

domáu. (a). du Aditza. Domar, desbravar. “Zaldi domatzen abilla ei da.” Ezi ere erabiltzen da baina esanahi zabalagoa du. Domau beti animalia bortitzak egiten dira; ezi berriz edozein, eta erakutsi zentzua ere badu..
dómeka, dómekia. (a). Izena. Igandea. · Domingo.
dómiña, dómiñia. (d). Izena. Eibar. Medalla. “Domiñia urrezko katiagaz bialdu detsa andregeixari. (Etxba Eib)”
domínistiku, domínistikua. (b). Izena. Estornudo. “ Doministiku baten pasau dot goiza. ” ohar bat Esamoldeak: doministikuka. (b). Adberbioa. doministuka. Estornudando. “Ordu erdi daroiat doministikuka./ Osasunerako oso ona doministuka eittia, e. Juan.” doministiku eiñ. (b). du Aditza. Estornudar.
Domúsantu egúna. (b). Domúsantu(ak). Abenduak 1. · El día de Todos los Santos. “Domusantu egunian betetzeittu urtiak./ Domusantuetan daukau gaztaiñerre jana.” Azen.: Domusántu ere bai..
don don egin. Aditza. "Rifar. Derivado de la fórmula que se usa para rifar: Don, don, Beledon..." (SB Eibetno). Esamoldeak: don don beledon. (d). Haurren aukeraketa-leloa.
Donostía. (a). Toponimoa. San Sebastián.
dontsa. dontza. 1.dontsa, dontsía. (d). Adjektiboa. Txarrerako, gaiztokeriarako joera duena. “ Gure tia Margari dontsia zuan. Dana txarrerako jaukan. Klem.” Emakumeez erabilia.. 2.dontsa, dontsia. (d). Adjektiboa. "Pesada, pelma. Emakumezkoengatik esaten da. Gauza bati buruz jardun eta jardun egiten duen emakume aspergarria. “Dontzia da gero gauzia, beti kontu berdiñak esaten!”
dóntsu, dontsúa. (c). Adjektiboa. El/la dichoso, -a. Se usa sobre todo cuando uno está molesto de tanto oir hablar de un tema. “Bariante dontsuoi be etzan bela akabatzekua./ Roldan dontsu orrek emun dau makiña bat zeresan.” Beti zentzu peioratiboa.. content_copy zoríoneko.
dórnu.
dornu
1.dornu, dornúa. (d). Izena. Aleei (baba, gari, arto...) hautsa kentzeko erabiltzen den burdinazko tramankulu handia. Manibelari eraginez funtzionatzen du. · Aventadora mecánica. “Dornua nere akorduan etorri zan Laudatzera. Lenao galbae aundixak izate zien, “artza” esate otxen, alanbrezko zea aundi batzuk. Aniz.” Angiozarren zen dornu-fabrika. Angiozarren zuan fabrikia orrena. Amendik Arabaa-ta Burgosera-ta saltzen zuan. Industria inportantia izen zuan Angiozar dornuak eitten. «Dornugilliana», oinddio be... «Dornugillianekua» esate akuan familixiai. Don. . 2.dornu, dornúa. (d). Izena. torno, -u. Haria egiteko makina, goruetako makina. Egurrezkoak edo burdinazkoak izaten ziren. · Torno, rueca mecánica. “—Narbaiza Azpikuan nik ezautu nebana zan burdiñazkua, egurrezkua lenao, eta esate zaban Juana Joxepa zanak askoz obia zala egurrezkua, eta uste dot erre ein jakuela; arek su artu sukaldian ero eztakit zer, da erre ein jakuen, da gero burdiñazkua, da kriston aldia zeuala esaten zeban. —Orren izena? —Tornua, tornua, ta beste batzuk, lania eitteko makiñia. Hil.” content_copy gorúetako mákina. 3.dornu, dornua. Izena. Eibar. "Tornillo de banco. · Laneko bankuari edo mahaixari oratuta, esku-biharretarako, limarixak edo ajustadoriak pieziari oratzeko darabixen erreminttia." (SB Eibetno)
dornu-ardatz. Izena. Eibar. Eje de tornillo de banco. Sin. dornu-zil..
dornu-maratilla, dornu-maratillia. Izena. Eibar. Manivela de tornillo de banco.
dóte, dotía. (b). Izena. Ezkonsaria. · La dote matrimonial. “Amar milla duroko dotia emon zotsan alaba zarrenai.” content_copy ezkonsári.
dotóre. 1.dotóre, dotoría. (a). Adjektiboa. Elegante. “Traje dotore batekin etorri zan./ Gizon dotoria da.” 2.dotóre. (a). Adberbioa. Elegante. “Dotore jantzitta etorri da.” content_copy apaiñ, txukun. Esaerak: 2.dotóre. (a). Adberbioa. Elegante. “Dotore jantzitta etorri da.” content_copy apaiñ, txukun. 3.dotóre. (c). Adberbioa. adierazkorra Ederki. “Dotore asko ibilli giñan Ibizan.”
dotoreríxa, dotorerixía. Dotorezia. “Dotorerixa geixegi dabizu gauzonerako.” content_copy dotoretásun.
dotoretásun, dotoretasúna. (c). Izena. Elegancia, belleza. “Bilbok eztauka Donostian dotoretasun aura./ Dotoretasuna eztago bakarrik erropan.” content_copy dotoreríxa.
dotorétu. (b). da du Aditza. Dotore jarri. · Adornar(se), poner(se) elegante. “Ezkondu danetik dotoretuta ikusten da.”
dótriña, dótriñia. (b). Izena. Catecismo, catequesis. “Dotriñia buruz jakin biar izaten zan./ Don Manuel. Dotriñia preguntau saltanduan. Ez ekin e, da saillian, e. Da! oiñ lelengua, oiñ erdikua, oiñ atzenekua. Hil.” Esamoldeak: dótriñia euki. (c). Esapidea. Maldizioka jardun. “Azelakotxe dotriñia zeuken pelotarixak: ango maldiziñua, ango ostia-soiñua...” content_copy errosaixua euki.
dózena, dózenia. (a). Zenbatzailea. Docena. “Bi dozena arrautza erosi.”
dozénerdi, dozénerdixa. (a). Zenbatzailea. Media dozena. “Dozenerdi bat perretxiku bakarrik topau dot./ Ogei duro balioittu dozenerdixak.”