Bergara aldeko hiztegia

txíle, txília. (d). Izena. txilla. Listón delgado que se clava antes de aplicar el yeso del cielo raso. “Suelorrasua ipintzeko lelengo txiliak joste zien./ Txillia esaten zana len suelo rasua-eta eitteko. Oiñ eskaiolia dana ibiltzen da, baiña len dana egurra, txillia. Sebas.” Txileen artean zentimetro bateko bitartea uzten da, igeltsua bertan oratuta gera dadin. Bestelakoei, ezkinetan eta ipintzen direnei, listoe..
txilibittero, txilibitterua. Adjektiboa. Antzuola. "Pertsona arina, txoriburua, seriotasun gutxikoa. “Makiña bat txilibitero dao erri onetan." (Lar Antz).” Sin. frantxuleta, txilibitu (Lar Antz).. content_copy txóliñ, kaskáriñ.
txilíbittu. txilibitu. 1.txilíbittu, txilíbittua. (c). Izena. Flauta. “Erregiak beiñ txilibittu txiki bat erregalau zosten.” 2.txilíbittu, txilíbittua. (c). Izena. Silbato. “Arbitruai lokatzatan galdu jakuan txilibittua.” content_copy txíflo, píto. 3.txilíbittu, txilíbittua. (c). Izena. Zakila. · Pene. “Zer eitten dozu txilibittua bistan.” 4.txilíbittu, txilíbittua. (c). Adjektiboa. Txorimaloa. · De poco seso. “Arek edozer gauza, txilibittu samarra dok eta.” content_copy fláuta.
txilibrízkau. (c). da Aditza. eufemismoa Mozkortu samartu. · Ponerse piripi. “Mozkortuta ez baiña puxkat txilibrizkauta gendeztan./ Puxkat txilibrizkatzen danian salaua jartzen dok.” Umorezkoa. .
txíliñ
txíliñ, txilíña. (b). Izena. Campanilla. “Monagilluai txiliña galdu jako.” content_copy kanpánilla.
txilin bedar.
txilípala.
txilípala
1.txilípala, txilípalia. (d). Izena. Arto-kirtena luzetara erditik ebakiz lortzen den perkusio-tresna, garai bateko haur-jostailua. “Babak batzen laguntzen badostazu, txilipalia eingo dotsut. ” 2.txilípala, txilípalia. (d). Izena. Osintxu. Urte-meza ondoren bertan izandakoei tabernan ateratzen zitzaien hamarretakoa, hildakoaren familiaren kontura, jakina. “Urtia zanian, urte-mezia, ta txilipalia esaten jakon orduan, tabernan etaratzen zeben ardao gozuak eta, pikuak eta, gailletak eta, kafiak eta. Txilipalia. Ben.”
txilípurdi, txilípurdixa. (d). Izena. txatxilipurdi, txitxilipurdi, itxilipurdi. (Lein.). Burua lurrean jarrita emandako buelta. “Gola sartzen daben bakoitzian txilipurdixa ” content_copy buerda. Esamoldeak: txilípurdika. (c). Adberbioa. txatxilipurdika, txitxilipurdika, itxilipurdika. (Lein.). Dando vueltas con la cabeza apoyada en el suelo. “Makiña bat txilipurdika eitten giñuan ganauzaiñian./ Arantzan trabau eta txilipurdika jausi zuan mugan bera.”
txilíxo, txilixúa. (a). Izena. Chillido, grito agudo. “Egundoko txilixuak etara zittuan poltsia arrapau zotsenian.” Esamoldeak: txilíxoka. (a). Adberbioa. Chillando. “Klasian sartu naizenian txilixoka baten zebitzen danak.”
txíma, txímak. (b). Izena. adierazkorra Ileak. · Cabellera, generalmente cuando ésta esta revuelta o mal compuesta. Greñas. “Jesus, neska orrek daroia tximak.”
tximáluze, tximáluzia. (c). Adjektiboa. adierazkorra Ileluzea. · Melenudo, -a, greñudo, -a. “Mutill tximaluze batekin zebillen.” Kutsu peioratiboa du..
tximeléta
tximeléta, tximeletía. (a). Izena. mitxeleta. Mariposa. content_copy mitxeléta.
tximínixa, tximínixia. (a). Izena. Chimenea. “Orrek, ganorabako orrek, Altos Hornosko tximinixa puntatik botata be eleukek abixadaik artuko (esaera-txistea).”
tximíño, tximiñúa. (a). Izena. Mono. Esamoldeak: tximíño, tximiñúa. (a). Izena. Mono. Esamoldeak: tximíño, tximiñúa. (a). Izena. Mono. tximiñuának eiñ. (c). Esapidea. tximiñúa bézelaxe ibilli. Esfortzu edo ahalegin handia egin. “Tximiñuanak eitten ibilli tta azkenian ezetarako bez./ Elusura Otabetan. Joliin, lelengo ibilli bedarra batzen tximiñua bezelaxe... da gero oiñez dinbili-danbala izardi batian Elusura erromeixara. Cel. (AA BergEus, 336. o.).” tximiñuának eiñ. (c). Esapidea. tximiñúa bézelaxe ibilli. Esfortzu edo ahalegin handia egin. “Tximiñuanak eitten ibilli tta azkenian ezetarako bez./ Elusura Otabetan. Joliin, lelengo ibilli bedarra batzen tximiñua bezelaxe... da gero oiñez dinbili-danbala izardi batian Elusura erromeixara. Cel. (AA BergEus, 336. o.).”
tximiñokeríxa, tximiñokerixía. (c). Izena. Monería. “Ibilli tximiñokerixetan arbola puntan da gero etorri azurrak koliakin pegatzera.”
tximísta, tximistía. (d). Izena. Oineztua. · Relámpago. Gure denporan oiñeztu eta oiñeztarri entzun izan dira ia bakarrik, baina lehengo zaharrek tximista eta tximistarri ere esaten zituzten. Bada familia bat San Juanen "Tximistía" ezizena duena.. content_copy oiñéztu, tximísta. Esamoldeak: tximistian pare. (c). Esapidea. etxando tximistas. Abiada bizian. “Berriz be, bestaldia artu nebanian, etxando tximistas jarraitu najuan arru batetik bera. (SM Ezten)”
tximístarri, tximístarrixa. (d). Izena. Rayo.
tximo iñ. Esapidea. Antzuola. "Busti. “Dantzan ibili tta tximo indda etorri zan etxea." (Lar Antz).”
tximoso, -a, tximosua, -ía. (b). Adjektiboa. Tximaluzea. · Greñudo, -a. “Aspaldixan tximoso bat eindda zare.”
tximutx, txímutxa. (c). Izena. parus sp. Txori txikia.