Bergara aldeko hiztegia

ákats
ákats, akátsa. (c). Izena. akatx. Lekune leun edo zorrotz batek duen kaxka, mailatua. Batez ere aizkora, aitzur, aizto eta horrelakoak. · Muesca, mella en un cuerpo afilado o superficie lisa. “Mutikuak aixkoria akatsez beteta laga zeban arrixan kontra./ Segia pikau biarrian naiz, alanbria jota akatsak ein notsan da.” Gaztainei ere akatsa egin ohi zaie erre aurretik lehertu ez daitezen. Dendariek eta tabernariek egur batean akatsak eginez eramaten zituzten zordunen kontuak. Ardiei ere belarrien akatsa egiten zaie ezaugarri moduan..
áker, akérra. (a). Izena. Cabrón, macho cabrío. Esamoldeak: aker-usaiña izan. Esapidea. Eibar. Baserri giroko ohiturak (zentzu peioratiboan) laga ez dituenari esaten zaio. “Aker-usaiña ez jako joan oindiokan (AAG Eibes).”
aketixen. Leintz. akitixan (Oñ.). Saltoka, ipursaltoka; zaldia, adibidez.
aketona, aketonia. Leintz. Marimutila. (Aran Gatz).
aketu, aketúa. (d). Izena. Eibar. Gizakotea. · "Hombre de estatura más que regular. “Arrate ballian baziran aketuak bildurra sartzeko bestekuak.”
áko. (d). Harako, harako hura. Zera dio Hilarik ilddia zer den azaltzerakoan: “Eta gero ari kontestaziñua... Gizakumia danian ”
akólitto. 1.akólitto, akólittua. (d). Izena. Monaguillo. “Mutikotan akolitto ibillitakua naiz ni be.” content_copy monágillo. 2.akólitto, akólittua. (c). Izena. Jarratzailea; politikoa, batik bat. · Secuaz. “Ministrua etorri zuan inaguratzera, inguruan akolitto pilliakin.”
akórdau. 1.akordau. (a). zaio Aditza. Oroitu, gogoratu. · Acordarse. “Zure izena etxat akordatzen./ Akordau jatzu ogixa ekartzia?” Esamoldeak: akordauta be. (c). Esapidea. Akordatzen naizen bakoitzean; hura zen hura. “Guk pasau giñuzen gosiak. Akordauta be...” akordau eraiñ. (b). Aditza. Oroitarazi. “Akordau eraixozu biar dentistia daukala.” 2.akordau. (c). da Aditza. Konturatu, ohartu. · Darse cuenta “Oinddio akordau barik zare Beeko estaziñoko etxiak botaittuena?/ Gaur be andik pasau naiz baiña enaiz akordau.”
akordauáldi. 1.akordaualdi, akordaualdíxa. (c). Izena. Zerbait oroitzen deneko aldia. “Urrengo akordaualdixan garbittuizu garajia.” 2.akordaualdi, akordaualdíxa. (c). Izena. Obesioaldia, zerbait modu obsesiboan gogoratzen deneko denbora. “Seme-alabak kanpuan dienian eta eztabenian deitzen, eta olakuetan, gure ama ziero nerbixuak jota egoten dok. Akordaualdixa daukanian eztok giro izaten aren inguruan.”
akordéoi, akordeóia. (b). Izena. Eskusoinua. · Acordeón.
akórdu, akordúa. (c). Izena. Oroitzapena, zerbaiten gogorazioa. · Recuerdo de algo. “Gure akorduak eta baiño lenao zien orrek. Ezidazu neri preguntau, nik eztaukat orren akorduik eta./ Liñua zela artzen zan jakin nai dot; orren akordua zeiñek euki leikien badakizu?” Esamoldeak: akorduan euki. Esapidea. Gogoan izan. “Oinddio akorduan daukat pagopian esan zostana.” akorduan izan. Esapidea. Akorduan izan. Gogoan izan. “Akorduan izan mezetara joan bia dozuna.” nere akorduan. Ni gogoratzen naizenez, nire denboran. · Hasta donde llega mi memoria. “Nere akorduan eztot ain negu epelik ezautu./ Frontoia zure akorduan einddakua da?” Beste pertsona batzuekin ere berdin: zure akorduan, gure akorduan.... akordua euki. (c). AditzaEsapidea. Zerbaitetarako oroitzapena izan. Gehienetan zerbait egiteko burutazioa, detailea. · Tener el detalle, la ocurrencia. “Errittik pasau eta ama bisittatzeko akordua be etxuan euki./ Erromara joan zanian postal bana bialtzeko akordua euki zeban.” akordúa artu. (c). AditzaEsapidea. Gauza jakin bat egiteaz oroitu. · Acordarse de hacer algo concreto. “Bakaziñotara joan bai, baina telefonua jotiakin be akordua artu./ Ibiltzia komeni jako baiña eztau sekula orren akorduik artzen.” Zeren edo Zerekin akordua artu..
akostunbrau. (a). da Aditza. Ohitu. · Acostumbrarse. “Lanera akostunbratzeke nago.” content_copy óittu.
akúlu
akúlu, akulúa. (a). Izena. Ganaduei eragiteko puntan iltze zorrotza duen makila. · Aguijada, aguijón. “Urritz makillak erabiltzen die akuluak eitteko.” ohar bat Esamoldeak: akúlu-púnta, akúlu-púntia. (b). Akulu-eztena. “Ondoraiño sartu zotsan akulu-puntia.” content_copy akulugáiñ.
akulugáiñ, akulugáiña. (d). Izena. Akulu-punta.
akulukára, akulukaría. (a). Izena. Akulu kolpea edo akulu-eztenkada. · Golpe o puyazo de aguijón. “Egundoko akulukarak emon zotsan irixai.”
akululári, akulularíxa. (b). Izena. Idi probetan idiak arreatzen dituena. · El que arrea a los bueyes en las pruebas. “Iri probetan alde aundixa dago akulularixa zelakua dan.”
al. (c). Esaleak aditzaren ekintza gertatzea nahi duela adierazten duen partikula. · Partícula que expresa el deseo de que se produzca la acción verbal. “Beintzat biar egualdi ona eingo al dau, bestela edarrak gare./ Etorriko al da panaderua, bestela eztakitt ze jan bia doun./ Ez al dou beintzat iñoi diru-eske joan biarrik izango./ Oiñeztarrixak erdibittuko al au.” Aditza beti gertakizuneko aspektuaz: -go, -ko..
1.ala. (a). Juntagailua. Galderetako juntagailu disjiuntiboa. “Zinera ala dantzara joango ga?”
2.ala. 1.ala. (a). Adberbioa. Hala. · Así “Ala bizi leikek.” Esamoldeak: ala dalakúan. (b). Esapidea. ala zalakúan. Gauzak era hartara direla sinistuta. “ Zuek egon zaizte ala dalakuan, da ikusikozue./ Sasoi artan gaztaiñia ta babia besteik ezkiñuan jaten, baiña ala zalakuan bizi giñan. Baita OLA... Olaxe bia zala ta ibili, olaxe zalakuan. Ben.” 2.-ala. (b). -alan. Asko, aditz partizipioari lotuta. · A tope, todo lo posible “Eurixa bota-ala diardu./ Egiñalak ein zittuan partidua irabazteko./ Pedalei emunala zoian mutikua.” BotaALÁN, emonALÁN ere bai.. 3.-ala. (b). Ahala. · A medida que “Artua zuritzen dabe erresaixua errezau ala./ Ezkontzeko eguna aillegau ala, egunian baiño egunian nerbiosuao zeuan.”
3.ala!.