Bergara aldeko hiztegia

agur. (a). Adiós. Adinekoek ez dute ia erabiltzen, adios, adio edo adixo baitira arruntak. Dena dela, asko indartu da azkenengo urteetan. Esaerak:
Agur, luze aiña labur, labur aiña luze, agur ankaluze
Agur, luze aiña labur, labur aiña luze, agur ankaluze. Esaera. Antzuola. Agurtzeko esaera. Esamoldeak: agur-agur egin. haur hizkera Decir adiós. “Ein agur-agur amandriai eta bota paa! .”
agúra, aguría. (b). Izena. agure. izon zaharra. · Anciano. “Agura majua dago Felix.”
agurátu. (b). da Aditza. agurétu. Zahartu, zahar itxura hartu. · Hacerse viejo, tener aspecto de anciano. “Aspaldixan ikusteke neukan Lezarriko Gillermo, eta ziero aguratuta billau dot.”
agúrazar, agúrazarra. (b). Izena. Goikoaren gauza bera, baina indartua. “Iñok eztittu biar gure moduko agurazarrak.”
agúrazartu. (b). Aditza. Aguratu, indartua. “Agurazartuta gero be egunero ibiltze zuan pasiuan.”
águro. (b). Adberbioa. Bizkor, azkar. · De prisa, pronto, ligero, rápido. “Aguro etorri kaletik, eh./ Aguro jan platerian daukazuna.” content_copy bizkor.
agurótu. (b). du Aditza. ai. Martxa azkartu, bizkortu. · Apresurar la marcha. “Ai, ai! ankia zapaldu dostazula!” Esamoldeak: ai ama!. (a). Interjekzioa. ai amatxo!. Larritasuna adierazteko interjekzioa. “Ai ama!, labia emendatzia aaztu jat!”
ai, áixa. (b). Izena. Esnez, irinez eta azukrez egiten den ore gozoa. · Papilla. “Aixa gustora jaten giñuan umetan.”
ai!. (a). Interjekzioa. Min hartzen denean esaten den interjekzioa. “Ai, ai! ankia zapaldu dostazula!/Pausua ezpou agurotzen eztakitt ordurako aillegauko gan. ” Esamoldeak: ai ama!. (a). Interjekzioa. ai amatxo!. Larritasuna adierazteko interjekzioa. “Ai ama!, labia emendatzia aaztu jat!”
aiba!. (a). Interjekzioa. aibala!. Ene ba! Harridurazko interjekzioa. · Interjección de asombro. “Aibá, ikusi zelako sonbrerua daroian Irenek./ —Enrikek azidentia euki dau. —Áiba.” Esaldiaren hasieran aibá azentua; eta amaieran edo geldialdia egiten denean áiba..
aíba-diós!. (b). Interjekzioa. Harridura adierazten duen esklamazioa. · Exclamación que denota sorpresa. “Aiba-dios, giltzak galdu jatak./ Atzo gabian etxera banajatuan eta, aiba-dios, kriston arratoizarra ataixan.” Áiba diós, bi kolpetan esaten da jeneralean, baina jenioz esan ohi denean, aibadiós ere entzun daiteke..
áida. 1.aida!. (a). Interjekzioa. Ganaduari aurrera joan dadin esaten zaiona. · Interjección con la que se anima al ganado vacuno. “Aida Beltz! Aurrera, bixkor.” Geratzeko, o!.. 2.aida!. (a). Behia, haur hizkeran. “An, ikusi aida.”
ái danez. (d). Juntagailua. Agi danez, dirudienez. Behin bakarrik jaso dugu. “Erle-batzia, ai danez e, kapela aundi bat jantzi, orrek len zeak zien ba, kapela beltzak... Hil.”
aidatu, aidatue. Aramaio. Astindua, espabilatua. “Emun tzien aidatu bat neskatilloi gero. (Orm Aram).”
aidáu. (b). du Aditza. Lurretik apurtxo bat aideratu edo jaso gauza astun bat. · Levantar un poco un objeto pesado. “Denon artian aidaukou armaixua, azpixan alfonbria jartzeko./ Eun kiloko arrixa aidau baietz.”
1.áide. 1.áide, áidia. (c). Izena. Haize apurra. · Aire, airecillo. “Aide ederra egoten da Elgetako arkupian./ Zabalduizu bentania aide puxkat sartu deiñ.” Testuinguru honetan aize entzuten da normalean, baina baita aide ere adinekoek.. 2.áide, áidia. (b). Izena. Airean dagoenaz esan ohi da. Lekuzko kasuetan gehienbat. “Zezeagak aidia kendu jotsak Ladutxeri eta or irabazi juek partidua.” Airez jotzen ez diola utzi, alegia.. Esamoldeak: billúrrez áidian. (b). Oso beldurtuta. “ Billurrez aidian egon giñan goizaldera agertu zan arte. ” áidian eiñ. (b). Esapidea. aidian etara, aidian irabazi. Erraz egin, atera, irabazi. “Aidian eittu etxeko lanak./ Aidian etara dau kursua./ Aidian irabazi zotsan Retegik Galartzai.” áidian bialdu. (c). Esapidea. Haizea hartzera bialdu. “Tioi dirua eskatzen bajatzu aidian bialduko zaittu. ” áidian. (b). ÁIDIAN, ÁIDETIK, ÁIDERA. En el aire, desde el aire, al aire. “Aidian dago puxikia./ Aidetik ikusten da onduen Donostia./ Aidera bota zotsan tirua txorixai. ” 3.áide, áidia. (d). Izena. Adorea, kemena. · Animo vital. “Zuk eztakitt, baiña nik beintzat eztaukat aide aundi-aundirik./ Oin baiño aide geixao ezpadaukat, enaiz etorriko.” Ezezko esaldietan entzun ohi da batik bat: Aide aundirik euki ez, edota, nik paiño aide obia eukiko al dau, eta honelakoetan.. content_copy adóre, ánimo. 4.áide, áidia. (c). Izena. Antza; agian ez antz handia baina bai halako zer bat. · Cierto parecido, cierto aire. “Neri beti esan doste daukatela aittan aidia./ Nik eneuke esango antza daukazuenik baiña bai alako aide bat.” 5.áide!. (b). Interjekzioa. Alde! Fuera! · Largaos! “Aide emendik, mutikuak! Aide danok kalera!” Alde! edo alde emendik! entzuten da gaur gehiago.. Esamoldeak: aide, aide, malaide!. Esapidea. "Norbait bidali edo kanpora botatzen denean esaten da." (Lar Antz).
2.aide. (d). Izena. Ahaide. Esamoldeak: Áide úrtxuak abónatzen au. (d). Esapidea. Esapide oso arkaikoa, beren burua lotsarik gabe goratzen, abonatzen dutenei esan ohi zaiena. Ahaide hurregitxoak, gertuegiak, laudatzen duela, nork bere burua, alegia. “—Ezta neuk esatiagaittik baiña, ni baiño gizon ondrauagoik ezta Bergara guztian. —Bai, e, i be aide urtxuak abonatze au.” Aide hitza, ahaide, senide zentzuan, aspaldi galdua dago, baina esapide honetan gordetzen da. Eztaukazu amandriaik, ala? esan ohi da gaur..
Áide úrtxuak abónatzen au. (d). Esapidea. Esapide oso arkaikoa, beren burua lotsarik gabe goratzen, abonatzen dutenei esan ohi zaiena. Ahaide hurregitxoak, gertuegiak, laudatzen duela, nork bere burua, alegia. “—Ezta neuk esatiagaittik baiña, ni baiño gizon ondrauagoik ezta Bergara guztian. —Bai, e, i be aide urtxuak abonatze au.” Aide hitza, ahaide, senide zentzuan, aspaldi galdua dago, baina esapide honetan gordetzen da. Eztaukazu amandriaik, ala? esan ohi da gaur..
áideko. ídeko. 1.áideko, áidekua. (d). Izena. Ahaidea, senitartekoa. · Pariente, familiar. “Familixa orretakuak gure aidekuak die./ Eztakitt lengusu txikixak ero ze dien, aidekuak izan bia dabe beintzat.” Hitz ia galdua. Senide edo senittarteko erabiltzen da orain.. 2.áideko, áideko. (d). Izenlaguna. ídeko. Gisakoa, antzekoa. · Semejante, parecido. “Gizona ezta erramintta makala, baiña andria be bere aidekua dala emoten dau./ Alkatia nazionalistia zuan, da aura eta aren aideko guztiak afusilau jittuen. Klem.” Gutxi erabilia..
aidézko buélta, aidézko buéltia. (b). Izena. Vuelta en el aire, vuelta campana. “Zelaixan ibilli ga aidezko bueltak eitten./ Bizikletiakin baztarra jo, aidezko bueltia eiñ da errekara jausi nitzan.” Sin. bueltakanpana, txilipurdi, txatxilipurdi.. content_copy txilípurdi, bueltákanpana.