Bergara aldeko hiztegia

azbéte. (d). Zenbatzailea. Hazbete. Atzaparraren lodiera, luzera unitate gisa erabili izan dena. “Azbete inguruko zulua dauka tubuak.”
azbizar, azbizarra. atzbizar. "Azazkalen bueltan irteten diren azaltxoak. · Padrastro." (Lar Antz).
áze.... (b). A zer... · Menudo, -a... “Aze sorgiña eindda dagon ire alabia./ Bart, aze negarrak ein dittuan zuen Peruk.” Esamoldeak: ázelako. (b). adierazkorra azelakotxe. Menudo. “Azelakotxe mozkorra ekarri zeban atzo./ Azelakotxe zaratak etara zittuen” Á zelakótxe ebaki ohi da normalean..
azélga, azelgía. (a). Izena. botanika. Beta vulgaris. Zerba. Arrasate aldean zarba deitzen diote. .
azeliñ, azelíña. (d). Izena. Eibar. "Turbina, rueda. “Saturixoko indarretxian azelin barrixa ipiñi dabe. Leena ixa ez zan gauza eta txatarretara botako eben./ Agorrakin, amorraiñak larri eta azeliñak geldi." (SM).”
azénaixa
azénaixa, azénaixia. (b). Izena. botanika. Daucus carota. azanaórixa, zanaorixa. Daucus carota. “Azenaixia oso ona ei da bistarako.” Ortuan lantzen da, baina berez hazitakoak ere badira..
azértau. (a). du Aditza. Acertar. “Azertau giñuan edarki jai artziakin./ Lenengo tiruan azertau neban erbixa./ Ezetz kinielia azertau.”
ázi. 1.azi. (a). da Aditza. Hazi, handi egin. · Crecer. “Arbola ori ikaragarri azten da.” Esamoldeak: azkeixa dirudi. Esapidea. Antzuola. "Parece clase de crecer mucho." (Izag Antz). 2.azi. (b). du Aditza. Criar. “Amandriak azi zeban ume ori./ Artua ta esniakin azittako umiak./ Umia eittia ta umia aztia ba ezebe ezalakuan. Mertz./ Txalak aztetik bizi da.” UMIA AZI, batik bat.. Esamoldeak: umia azi, batik bat. Umia azi, batik bat. 3.azi, azíxa. (b). Izena. Simiente, semilla. “Letxuga azixa erosi biarrian nago.” 4.azi, azíxa. (c). Izena. Semen. “Oiñ betenaixuak ekartzen dau azixa, baiña len puestoko ixkua biar izate zan.” 5.azi, azíxa. (c). Adjektiboa. Crecido, mayor. “Antoniok oiñezkero bastante seme azixak dauzka.” Neska-mutikoei buruz erabiltzen da batez ere. .
azi-buru, azi-burua. Izena. Eibar. "Parte conpacta de la planta donde está la semilla nueva." (SB Eibetno).
azíela, azíelia. (d). Izena. Zaldiei muturrean jartzen zitzaien tresna perratzerakoan geldirik eukitzeko. “Zaldixak batzuk zeren oso delikauak eta orduan muturrian ipintze akon azielia, da zan bi egur ola torneautakuak, olako eraztun batzuk etarata. Ori muturrian ipintze zan, da azpittik lotu, da orrek miña emote zotsan, da bestia ezaban sentitzen. Eus.” Sin. muturretako anillo..
azíenda, azíendia. (d). Izena. Baserria eta bere ondasunak. “Azienda dana be esaten da ola, azienda. Gei dana (etxe, ganadu, lur) azienda bat esaten danian. Don.” Oso gutxi entzuna..
aziguren, azigurenak. (d). Izena. Eibar. Ganglioak. · "Crecederas. “Juan zan astian, azigurenak euki destaz etxeko txikixenak.”
azì-kótzara, azí-kótzaria. (d). Izena. Zumitzezko saski borobilkotea eta txiki samarra, batez ere garia, artoa eta abar ereiteko erabiltzen dena. · Cesto pequeño y redondo de fleje que se utiliza principalmente para la siembra. “Bai, garixa ereitteko esku ona bia zuan, lenaoko zarrak oittuta jezian, olakotxe azi-kotzariakin ereitten juen, tirrrrri, tirrrri... Klem.” Horrela definitzen du Don.k: Bai, garixa ereitteko esku ona bia zuan, lenaoko zarrak oittuta Zumitzezkua, eskulekua arkuan gaiñetik dabela, luzenkia. Metro erdi inguru luzenka, azi-kotzaria. Gain libria, eskulekua erdi-erdittik, gaztaiñiakin eindda..
azítoki, azítokixa. (d). Izena. Semillero de hortalizas. Don.
azittaráko. 1.azittarako, azittarakúa. (c). Izena. Lo que se selecciona de la cosecha para la siembra. “Ez artu berakatz buru orrek, azittarakuak die ta. ” Esamoldeak: azittárako lága. (c). Landare bat hazia eman dezan laga. “Letxuga batzuk azittarako laga biako die, klase ona da ta.” 2.azittarako, azittarakúa. (c). Izena. Animal destinado a semental. “Iru moxal dauzkau, bi okelarako ta bat azittarako.” Esamoldeak: azittárako lága. (c). Destinar a labores de reproducción. “Ixko ori politta da ta azittarako lagakou. ” Inoiz, adar-soinuan entzun izan da pertsonez ere: Soldauxkara ez oiala? Ez, zera, i azittarako lagako abe... Hazitarakoa hiltegitik libratzen den bezala, ba... soldadutzatik..
ázka. (b). Adberbioa. Rascando(se). “Egun guztia surrai azka ta azka nabill.” Esamoldeak: buruai azka eiñ. (c). Esapidea. Lamentarse vanamente de algo. “Argi ibili zaitte, gero buruari azka eittia alperra da ta.” ázka eiñ. (b). Aditza. Rascarse. “Azka eidazu bixkarrian. ”
azkabi, azkabixa. Izena. Eibar. Ilea erortzea dakarren gaitz bat. “Azkabixak artu dau eta ziero kalbotu da. (AAG Eibes).”
azkapela, azkapelia. Izena. Eibar. atz-kapela. "Atzamarrean zauriren bat babesteko ipintzen den babesgarria. · Dedil. “Atzamar puntia atiak arrapau zestanetik aragi bizixan daukat eta obe izango dot azkapelia ipintzia.”
ázkar.
azkar
1.azkar, azkárra. (c). Izena. botanika. Acer campestre. Astigarra. · Arce. “Azkarran madala ibiltze giñuan Idurixon ganauei eulixak kentzeko. Klem.” Oso ugaria ez den zuhaitza, gehienetan zuhaixka dena. Beste zuhaitz eta sastraka batzuekin nahasi hazi ohi da. Azal arrakalatsu, ezkatatsua. Haziak binaka doaz lotuak eta hegaran egiten dute jira-biraka. 2.azkar, azkarra. (a). Adberbioa. Rápido, -a, listo, -a. Ez da bertakotzat jotzen. Bixkor da erabilera arruntekoa, baina azkar ere ezagutzen da eta gaur egun erabili ere dezente.. ohar bat
azkárri. 1.azkarri, azkarríxa. (c). Izena. Levadura. “Txikittan, amak labesua ein bia zebanian, Bolintxora bialtzen giñuzen azkarrittara./ Masa zati bat ixten zan oremai baztarrian iriñakin tapauta. Da andik zortzi egunera arek ogixa arrotze eban. Aniz.” AZKARRIXA EMON egiten zaio oreari: Etxian eitten danian eromaixan, —oramaixa orreaittik izengo da, oria—: «Oria eindda dao?, oria jaikitta dao?». Lebaduria, azkarrixa emundakuan, da aura kurtiduta ipiñi ta epelian, jaiki eitten dok aura. Don. Lebadura ere deitzen zaio azkarri industrialari; azkarri, berriz, aurreko labesuko ore zatiari, irinetan laga eta fermentatutakoa, hazkarritzat erabiltzeko. Izen bata zein bestea ere esaten zaie biei, bai industrialari bai etxekoari.. 2.azkarri, azkarríxa. (d). Adjektiboa. Eibar. Inteligente, despierto. “Zuk saldutako txakurrak azkarrixa urten desta./ Mutill azkarrixa oiñ artu doguna morroitzat. (Etxba Eib)”