Bergara aldeko hiztegia

1.ále.
ale
1.ale, alía. (a). Izena. Unidad, pieza. “Sagar arbola orrek, amar ale emoittu./ Zazpi txal eruan zittuan ferixara eta etzeban aleik saldu.” Barazki eta frutei buruz, batik bat.. Esamoldeak: alían egon. (c). Esapidea. Fruta-arbola loretik alera igarota. “Keixia alian zeuala egin zeban izotza.” 2.ale, alía. (b). Izena. Labore garaua. · Grano. “Birrindduta ala aletan emoten dotsazu garagarra beixei?” 3.ale, alía. (b). Adjektiboa. Izenaren ondoren jarririk, handia, galanta. · Colocado detrás del nombre, grande. “Egundoko neska alia azi da Miren./ Arek arrapau juan mozkor alia./ Etxuat sekula ikusi alako plaia aleik.” Ik. garau (esanahi berdina dute, baina garau pertsonez bakarrik entzun izan dut).. 4.ále, áliak. (c). Izena. Zenbaitek potroen, barrabilen eufemismo gisa darabil. “Ik dauzkak aliak, ik.”
2.ále!. (a). Interjekzioa. ala!. Joan! Ospa! · Fuera! “Benga, ale ortik, ixteko ordua da ta.” Baita, norbait animatzeko egiten den deiadarra. Ale Marino, ale! onena aiz ta! Etim.: Frantseseko «allez», edo «alatu» (mover, empujar) aditza? ALE ALE!.
aleetxe. (c). Leintz.
alegere.
alegerentzi, alegerentzixe. Aramaio. "Alegrantzia, alaitasuna. “Alegerentzi aundixe etorri jako orreaz personiorreaz." (Orm Aram).”
alégiñ, alegíña. (a). Izena. Ahalegina. · Empeño. “Alegiñ aundirik etzeban jarri igerixan ikasten.” Esamoldeak: alégiña(k) eiñ. 1.alegiñak eiñ. (a). du Aditza. Saiatu. “Alegiña(k) eiñ arren etxako eskolaik buruan sartzen.” content_copy alegínddu, saiatu. 2.alegiñak eiñ. (b). Erregutu. “ Makiña bat alegiñ ein zotsan semiai, estudixatzera juan zeiñ, baiña alperrik.”
alegínddu. (a). da Aditza. Ahalegina egin, saiatu. · Esforzarse. Sin. alegina(k) eiñ. . content_copy saiatu.
alegorri, alegorrixa. (d). Oñati. "Persona un poco apartada de la iglesia." (Izag Oñ).
álegre, álegria. (c). Adjektiboa. alegere (Aram.). Alaia. · Alegre. “Aretxek zien jaixak, eta alegriak gaiñera e, alegriak. Sot. (AA BergEus, 334. o.). / Oso gizon alegria zan./ Kantu baten! Orduen alegeriaue zan munduoi oin baiño. (Orm Aram).” Alai hitza ulertzen da, baina erabili ez..
aleka, alekía. (d). Izena. Eibar. alika. "(Harmagintza). Grano, viruta o cuerpo extraño que entorpece las articulaciones o la rosca. “Alekia artu detsa ardatzak.” Esamoldeak: alekia artu. Esapidea. Agarrotarse, griparse. “Makiña bati bein ejiak alekia artu ezkero arreglo zailla izaten jok.”
aleluia. "Ilusioa, poza. “Eztotsu beintzet pertsona orrek aleluia aundirik emungo./ Eztauka aleluia aundirik." (Lar Antz).”
álero, álerua. (c). Izena. Alero del tejado. “Bolau gutxi jaukak, alero gutxi jaukak. Don.” content_copy boláu.
álerze
álerze, álerzia. (c). Izena. botanika. Larix decidua. álertze, alerzia. Leku garaietan dezente dagoen konifera, neguan orria galtzen duena. · Alerce. “Intxorta aldian alerzia sail ederrak dare./ Aiziak piñu ugari eretxi dau, baiña alerziaik ez.” Bi moduetara mugagabean.. content_copy piñú-álerze, -ia, piñu zúri.
alétu. (b). du Aditza. Desgranar. “Idarrak aletzen diardut. ” content_copy garandu.
alfafa.
algáiñ, algaíña. (d). Izena. Ehun-piezak kanako zabalera izaten zuen, eta izarak egiteko bi orri behar izaten ziren; bi orri horien elkarketari esaten zaio algaina. · Unión o empalme que se hacía a las telas de lino para conseguir el ancho suficiente para hacer una sábana. “Au Garrazteitxon eitte eben eskuz; bai, eiñ da zakukara pelotak eiñ, ta irutea ara; ta an irun zeroi, telioi, metrokua ero kanaerdikua ero, eitte zan lekuan, eta gero algaiñien izarak eitteko ta... Bestela estuak, eta gero algañien josi biar izaten zien arek, bixak juntauta algaiña eiñ eta libre... joskura barik. Juana.”
algara. content_copy barre-algára.
algárratz
algárratz, algárratza. (d). Izena. botanika. Ribes uva-crispa.. agárratz, agárratx. Agracejo. Ale garratz-garratzak ematen dituen sastraka. Landaturik hartzen da hemen “Ribes uva-crispa.”
algodóe, algodoi, algodóia. (a). Izena. algadoi. Algodón. Don.k ALGÁDOI eta ALGÁDONERA dio. Baiña emen bertan geuk ibilli galeraik e... Algadoneran zuan bat algadoi-balak erabiltzeko ta. Don. .
Algódonera, Algódoneria. (b). IzenaIzen propioa. Algadonera. Bergarako lehenengo kotoi lantegi industriala: Algodonera de San Antonio. “Ta beste bertso batzuk badare polittak, Algodoneria asi zanekuak, asi zaneko bertsuak; Xenpelarrek dauzka. Errenteixako fabrikia ta emengua batera asi zian ta, Xenpelarrek jaurti zittuan bertsuak:” Josu Oregi zenak, euskaltzain urgazleaz gain oihalgintzako industria baten jabea izandakoak, honela gogoratzen zituen Xenpelarren bertsoak..