Bergara aldeko hiztegia

sáno. 1.sáno, sánua. (b). Adjektiboa. Osasun edo egoera onean dagoena. · Sano, -a, saludable. “Zuen aitta oso gizon sanua zan gaitza sartu jakon arte./ Sagar sanuak barkara jaso ta ustelak zakuan sartu.” Eguraldiaz, egualdi sanua esan ohi da. . 2.sano. (b). Adberbioa. Sano, no contaminado. “Ni sano nago, ta zu? Analisisak eindda daukazu?” 3.sáno, sánua. (b). Adjektiboa. Sano, -a, franco, -a, de carácter abierto. “Mutill alegria ta sanua da.” 4.sáno, sánua. (b). Adjektiboa. Inoiz "ingenuo", "de pocas luces", "sanidade handikoa" zentzuan entzuten da, sánogixa esaten denean, batik bat. “Bape malizia bakua da; sanogixa dala pentsatzen jat.” 5.sano egon. (b). Esapidea. Burutik sano egon. · Ser cabal, regir bien. “I ez ago burutik sano./ Sano dagonak etxok ori eitten.” Burutik sano gehienetan.. 6.sano egon. (c). Esapidea. Uste izan. · Estar en que, estar persuadido de que. “Sano neuan gaur zapatua zala./ Sano genden pagauko zoskuela.”
sanokeríxa, sanokerixía. (c). Izena. Artoberokeria; egin edo esan. · Gansada, gamberrada suave. “”
sanókortxo, sanókortxua. (c). Izena. adierazkorra Sanidade handikoa. “Aura dok sanokortxua, aura.”
sanokote, sanokotía. (c). Izena. Sanidade handikoa. “Gure laguna dok, sanokote bat.”
sanópotro, sanópotrua. (c). Adjektiboa. adierazkorra Kirten xamarra. · Majadero (con una connotación más suave). “Aura dok sanopotrua aura, kriston izotza ta manga utsian.”
Sán Páulo, Sán Páuluak. (c). Izen propioa. Uberako jaiak. Urtarrilak 25
santa, sántia. (a). Izena. Santa. “Oiñ eztago len beste santu ta santa.”
santa-eskále, santa-eskáliak. (d). Izena. santageda eskale, santageda batzeille. Santageda eskean dabiltzanak.
santa-eske
santa-eske, santa-eskia. (c). santageda-eske. Egun horretan egiten den eskea. “Santa-eskia egin biakou aurten be./ Danok urten giñuan santageda-eskera.” Esaerak: Santa Ageda eskian, arbi lorak artuta basarrittan mutilak. Esaera. (Lar Antz). Udaberri eta negu ona izaten denean.
Santágeda. (c). Santa Ageda. Santa Ageda. Otsailaren 5a. “santa-eskaliak. ” Santa Ageda bezperan santageda batzera irteten dira santageda-batzeille edo santa-eskaliak.. Esamoldeak: Santágedara eruateko moduan egon. (b). Esapidea. Zoratuta egon. Santa Agedan (Gesalibar, Arrasate) zoroetxea dagoenez, horrekin identifikatzen da zorotasuna..
Santa Lutzia. Santa Luzia. Abenduak 13, egun seinalatua, besteak beste Zumarragako feria eta egunik motzena (jendearen ustez, behintzat) delako. Esaerak: Santa Lutzia eguna, argittu orduko illuna. (b). Esaera. Esaera ezaguna.
Santámaiña. (a). Izen propioa. Santa Marina, Bergarako parrokia. Uztailak 18 “Santamaiñako zubixan itxoingotsut.”
santámaiña madári, santámaiña madaríxa. (d). Izena. Madari mota bat.
santandera.
Santíago(n) bide, Santíago(n) bidía. Izena. Vía láctea. Don.
santíago ságar, santíago sagárra. (c). Izena. Santiagotarako edo abuzturako etortzen den sagar trinko, lodikote eta gorrixka. · Manzana de Santiago. “Gogorra izaten da santiago sagarra.”
Santíaguak
Santíaguak. (c). Basalgoko eta Goimendiko jaiak, besteak beste. Uztailak 25 “Santiagotan Uberatik Goimendira joate giñan./ Santanderko portuan gizon batek esan ei zotsan basarrittar bati: eztakizula zenbat balio daben aurreko barku orrek? Eta onek kontestau: esaidazu zeuk lelengo zenbat balio daben Santiago-Santanetako zaparrariak. Klem.” Esaerak: Santiago-Santanetako eurixa, urte guztiko ogixa. Esaera. Garai horretako euria urre-gorria da baserritarrentzat: artoa, baba, leka, tomatea... euri-egarri izaten delako. (Santiago: uztailak 25; Santa Ana: uztailak 26).
Santikúrutz
Santikúrutz. San Juango Irazabal Egiko auzuneko ermita; maiatzak 3, eguna. · Santa Cruz. “Len konjurua be eitten zan. Maietzan iruan asten zan, Santikurutz egunian. Mertz.”
Santó-mártiri, santó-mártirixak. (d). Izena. San Emeterio eta Zeledonio. “San Marzialgo uraundixak eruan ebala elizia esaten dabe. Santo-martirixak e, Debatik ekarri ei zittuen, Debako plaiati. Aniz.” Mertzedesek, ostera, SANTA MARTIRI dio: Neguan dago Santa-martirixen zera. .
santu. 1.sántu, sántua. (a). Izena. Santo. Esamoldeak: ze santuren izenian. (b). Esapidea. Zer arraiogatik. “Ze santuren izenian egin bia juau erek nai dabena?” sántu-sántu(a) ez izan. Esapidea. sántu-sántu ez ibilli, egon. Gauza bat oso ona ez izan edo egon. “Gaur eztago egualdi santu-santua ta obe dou Urbixara ez joatia./ Nere kotxia ezta santu-santua, ta kontuz ibilli./ Aspaldixan osasunez enabill santu-santu. ” santu-arpegíxa euki. (b). Esapidea. Tener cara de santo.
sántu
2.sántu, sántua. (c). Izena. Kajatxo baten barruan dagoen santuaren irudia, etxez etxe ibiltzen dena. Aldai auzoan San Kristobalena, adibidez. Uberan, ostera, Arantzazuko Amabirjinarena ibiltzen da. 3.sántu, sántua(k). Izena. Dibujos, ilustraciones o fotos de un libro o revista. “Zetan diarduzu LIB artuta, santuak ikusten?/ Liburuko santuei begira pasatzen dau denporia gure mutikuak.” Pluralean ia beti. .