Bergara aldeko hiztegia

olzirau, olziraua. (d). Izena. olzierro. Zurez egindako etxeetan, kanpoko hormak egiteko erabiltzen zen sistema. “Olzirauak. Bai, onek ori zeban, oin tabikia eindda daukou, baiña olziraua zeban. Benito./ Kanpora oolakin einddako olziraua; paretia akabau amen, eta andik gora ba olziraua. Don./ Olzierrua; bata bestian gaiñian ipintzen die orrek. Martin.” Ohol hauek teilak jartzen diran era berdinean jartzen dira: beheko oholaren goen aldea goiko oholaren barren aldearen azpian geratzen da. Hartara, euriak zeharka jotzen duenean ere, hau da, etxearen bolauak babesten ez duenean, urak irrist egiten du eta ez da barrura sartzen. .
on, óna. (a). Adjektiboa. Bueno, -a. Esaerak: On billa, on billa, bonbilla. (c). Esaera. On-onaren bila ibiltzeak ezer gabe gelditzea dakarrela. · Refrán que indica que en la búsqueda ansiosa de lo mejor puede ocurrir que nos quedemos sin lo normal. Ezkontzari buruz, batik bat. Bonbilla hitzak badirudi garrafoia edo botila handia esan nahi duela. . Esamoldeak: onían. (b). Adberbioa. onez-onian. A buenas. “Onian ona da, baiña txarrian./ Onian artu ezkero ogi puxketian modukua da baiña bestela zittal utsa.” ONÍAN edo ONEZ-ONIAN konpondu, artu, berba eiñ... Ia onez-onian konpontzen daben erentzian asuntua./ Onez-onian berba eixozu bai, ta ikusikozu zela naiko daben . feedback gogorrían, txarrían. onenian egon. Esapidea. Estar en el mejor momento. “Onenian zeuanian erretirau zan. ” on biarrez. on eiñ. (b). dio Aditza. On egin. · Aprovechar, hacer bien la comida. “Zuri danak on eitten dotsu, neri berriz urak pe biotzerria.” on eiñ daizu(e)la. Esapidea. on eiñ. Que aproveche. · “” ON EI. onak. (c). Adberbioa. Gutxienez. “Iru ordu onak dare Muruako deposittotik Gorbea puntara.” ónenak emonda egon. (c). Esapidea. Gauza edo pertsona batek sasoirik onena pasatua izan. “Praka orrek pe onenak emunda jarek./ I be onenak emundakua aiz. ” onenera jota be. (c). Esapidea. onenian be. En el mejor de los casos. “Orrekin, onenera be, eztozue parraik eingo./ Aurten onenera jota be eztou iezko erdirik irabaziko.” ónenian pasáutakua. (c). Esapidea. Adin onena pasatua duena. “Aitta re, onenian pasautakua beintzet ordurako re ta. JJp.” onik eiñ ez. (c). Kalte egin. “Euzkixa larregi artziak ez dotsa onik eiñ.” onéra etorri. (c). Esapidea. Recuperar la normalidad personal después de un mareo, momento de nerviosismo, etc. “Ondoeza eiñ da orduerdixan etzan bere onera etorri./ Alabia atian sartzen ikusi neban arte enintzan nere onera etorri.” NERE, BERE, ZURE... ONERA ETORRI.. content_copy oneratu. oneráko. (c). Mesederako. Para bien de. “Oiñ errezau daigun protestantien onerako./ Ikasteittuzunak zeure onerako izango die. ” onétik. (b). De (lo) bueno. “Asko eztau jaten, baiña beti onetik./ Onetik bakarrik dago gure dendan./ Etxe aretan danetik eta onetik dago.” onétik etára. (c). Esapidea. Pazientzia galdu eragin. “Onek umiok nere onetik etaratzen najuek.” NERE, BERE, ZURE... ONETIK . onétik úrtenda. (c). Esapidea. Kontrolatu ezinda. “Egun orretan nere onetik urtenda nenguan. ” onían egon ez. (c). Esapidea. Lasai, kezkarik gabe egon ez. “Orduak aurrera ta etzala agiri ikusitta enenguan nere onian. Nere, bere, zure...” Ezezko esaldietan beti. NERE, BERE, ZURE.... béstien ona eziñ ikusi. (c). Esapidea. Besteen zoriona edo ongizatea ikustean gizatxartuta, bekaizti geratu. “Anaiak diruak ein zittuan dendiakin da arrezkero ezotsan arpegira begiratzen. Bestien ona eziñ ikusi.”
ona. (a). Adberbioa. Hona. · Acá. “Etorri ona.”
ondámen, ondaména. (c). Izena. Hondamendia. · Perdición, ruina. “Industria izan zan ortulauen ondamena.” content_copy ondaméndi.
ondaméndi
ondaméndi, ondamendíxa. (c). Izena. Perdición, ruina. “Erentziak ekartzen dau familixa askon ondamendixa.” content_copy ondámen.
óndar, ondárra. (a). Izena. Resto, residuo. “Beti ondarra lagatzen dau platerian./ Gu aillegau garenerako ondarrak bakarrik gelditze zien.” Erderaz ere "las ondarras" entzuten zaio askori. . Esamoldeak: ondarrían. (c). Adberbioa. En el fondo. “Lapiko ondarrian topau dot eraztuna.” ondarréra joan. (d). Irse al fondo. “Barkua ondarrera joan zan.” content_copy ondorátu, ondóra joan.
ondarri, ondarrixa. Izena. Eibar. "Ibaietako legar zehea. “Ondarrixan gaiñian ortozik ibilli zan eta ebagixa eiñ eban ankazpixan." (SM).”
ondártu. (c). da du Aditza. Ondarrak bakarrik gelditu. Isurkinez batik bat. · Quedar o dejar poco para que se gaste, tratándose de líquidos, generalmente. “Ardao garrafoia ondartuta dago ta aldatzera joan biakozu./ Laster ondartuko dau orrek botillia.”
ondásun, ondásunak. (c). Izena. Aberastasunak. · Bienes. “Ondasun guztiak galdu zittuan jokuan./ Orrek familixian artian eindda jaukek arreglua eren ondasunekin. Don.” Pluralean. .
ondátu. (b). da du Aditza. Hondatu, alperrik galdu. · Echar(se) a perder, estropear(se). “Urak fabrika mordua ondatu dau.” content_copy alperrik galdu.
ondazulo.
ondíau. (d). Aditza. Ondiatxurrez lurra irauli. · Cavar la tierra con azada de ahondar. “Gaberako saill osua ondiau giñuan.”
ondío, ondiúa. (d). Izena. Ondiatxurrez lurra iraultze lana. · Trabajo muy cansado que consistía en cavar la tierra con azada de ahondar. “Ondiua oso lan astuna izate zuan.” Esamoldeak: ondiúan eiñ, ondiúan jardun. (d). Aditza. Ondiatxurrez lurra irauli. “Ondiuan jarduten zeben familixa osuak.”
ondío-atxur
ondío-atxur, ondío-atxúrra. (d). Izena. ondiatxur. Lurra hondeatzeko erabiltzen den aitzur luze eta estua. · Azada larga y estrecha que se utilizaba para cavar la tierra. “Ondiatxurrak normala baino luziauak eta estuauak. Klem./ Bidegiñarako, arri artian-da ibiltzeko, eta bestela luarrixa itte zanian da, ondiuan, eskuz be eitte zien paraje txarretan da, barrutik joteko. Ondio-atxurra orreaittik esate jakuan, arratxurra ero ondio-atxurra. Don.” content_copy otátxur, arrátxur.
1.óndo. 1.ondo, ondúa. (c). Izena. El fondo. “Ondoraiño sartu zotsan ezpatia./ Botilla onduan gelditzen die gindak.” Lekuzkoetan batez ere.. Esamoldeak: ondóra joan. (c). Esapidea. Irse al fondo algo, a pique una embarcación. “Galanta izen arren ondora joan zan Titanic-a.” content_copy ondarréra joan. 2.ondo, ondúa. (c). Izena. Fruta arbolen azpia. “Ondora jausittako sagarrak maillatuta egoten die./ Sagar onduei segia pasatzera noia.” Ondoan dauden frutei ondokuak esaten zaie. . 3.ondo, ondúa. (d). Izena. Landarearen enborra lur azpitik azaltzen deneko unea. Base de una planta ONDOTIK EBAGI edo JO, edo ONDUA JO. Porruak ondotik ebai bia die.. Esamoldeak: ondua jo. 4.ondúan. (d). Posposizioa. Ostean (denbora). “Jentia txokauta egoten zan, langintzara-ta aura etorteko pozik. Afaldu onduan da: “Tira Gabiñó, esplikau”. Hil.” Hitz konposatu gisa arrunta: bazkalondo, afalondo... baina bakarrean gutxi erabilia.. content_copy óste. 5.ondo, ondúa. (a). Posposizioa. Parea, aldamena. · Lado. “Madarixai asko gustatze jako etxe ondua./ Nere ondotik zure ondora joan da.” Lekuzko kasuetan, batik bat. .
2.óndo. (a). Adberbioa. Ongi. · Bien. Esaerak: Gu baiño obeto dagona eztago gaizki. Esaera. gu baiño obeto dagona txarrixa galanta. "Hori esaten duenak oso ondo dagoela adierazten du." (Lar Antz). Bada esanahi bereko esaera bat taberna girokoa: Gu baiño obeto dagona txarrixa galanta.. Esamoldeak: ondótxo. (c). Oso ongi, ondoegi. “Ondotxo zekixen arek zetan ziarduan./ Ondotxo etorri jakon kinielako dirua.” ondo esan biako. (b). Esapidea. Ondo esan beharko. Zer moduz-en erantzun ohizkoa. Oso ondo ere ez. ondo esan. (c). Esapidea. Goxo hitz egin, ondo tratatu. “Tiai ondo-ondo esaixozu, eta emungotsu pagia. ” ondo egin. Esapidea. "Persona bat ondo tratatu. “Amamai ondo asko itte zotsan ba..." (Lar Antz)” ondó biarrez. (c). Esapidea. Gauzak ondo joanez gero. · Normalmente, si todo trascurre con normalidad. “Ondo biarrez oiñezkero gure semiak aillegauta egon bia zeban. ” ondo baiño obeto. (b). Esapidea. Oso ondo. “Ondo baiño obeto bizi aiz i.” ondó bada. (c). Esapidea. Gauzak ondo, uste bezala, joaten badira. “Aurten, ondo bada, angulak jan biaittugu Gabonetan./ Ondo bada, datorren urtian Kretara joango ga. ” ondo artu. (b). du Aditza. Acoger bien. “Oso ondo artu gaittue Parisen. ”
3.óndo, ondúa. (a). Izena. botanika. Boletus. ongo (Eib.). Onttoa, ondo-perretxikua. · Hongo. Hemengo perretxikurik estimatuenetarikoa. Ondua, besterik gabe esaten zaie gehienetan, baina bereizi nahi direnean, ondo beltz edo ondo zuri, batik bat. Gaur egun beste ondo klase batzuk ere ezagutzen eta jaten dira.. content_copy ondo-perretxíko.
ondó beltz
ondó beltz, ondo béltza. (b). Izena. botanika. Boletus aereus. Ontto beltza. · Hongo negro. Pinudietan egoten da..
ondóez, ondoéza. (b). Izena. Mareo, desvanecimiento. “Sukaldian ondoeza eiñ da luze jausi zan./ Edozein momentutan ondoezak eitten jako.” Ondoeza eiñ, batik bat. . Esamoldeak: ondoézik. (b). Adberbioa. Osasun edo aldarte txarrez. · Mal de salud, indispuesto. “Aspalditxuan ondoezik dabilgu aitta.”
ondo gorri, ondo gorrixa. (d). Izena. botanika. Boletus erythropus. ongo gorri (Eib.). "Boleto de pie rojo." (SB Eibetno).