Bergara aldeko hiztegia

Inúzente égun, Inúzente egúna. (b). Izen propioa. Abenduak 28. El día de los Santos Inocentes. “Umetan, Inuzente eguna egun aundixa.” Zera errezitatu ohi zaio inuzente eragindako bati: Inuzenté! potenté! txakurran buztana tenté!.. Esamoldeak: inúzente eráiñ. 1.inuzente eraiñ. (c). Esapidea. Inuzente eragin. · Hacer una inocentada a alguien. “Antoniri inuzente erain dotsat auntzak umiak ein dittuala esanda. ” 2.inuzente eraiñ. (c). Esapidea. Engainatu. “Lenguak pe naikua dittuk. Berriz etxostak inuzente eraingo.” inúzente eiñ. Esapidea. Zerbaiten bila zoratu. “Inuzente ein ddot jersian billa. ”
inuzentekeríxa, inuzentekerixía. (b). Izena. iñuzentekerixa. Idiotez, tontería. “Zenbat inuzentekerixa esateittuan Botillas-ek.”
inúzentzia, inúzentzia. (d). Izena. inúzentzixa. Inocencia. “Berak jakindurixaz, bere buruko inuzentzixatik. Hil.” Ikusten denez, IN.
io.
iódo bédar
iódo bédar, iódo bedárra. (d). Izena. botanika. Chelidonium majus. Árnica, celidonia. Ebakiak eta osatzeko erabiltzen den belarra. . content_copy ebági bédar, árnika bédar, pínpiño bédar.
ípar. 1.ipar, iparra. (d). Norte. content_copy nórte. 2.ipar, ipárra. (c). Izena. ipar-áize, ifar, ifar-aize. Iparraldetik edo ipar-ekialdetik jotzen duen haizea. · Viento Norte o Noreste. “Udan iparrak joten badau, denpora sikua.” content_copy norte-aize, nórte. Esaerak: Ifarrak berorik ez, pobriak lagunik ez. Esaera. Dirurik eza eta lagunik eza alkarren kideko izaten ei dira. (SM Ezten).
ipar-laiño, ipar-laiñua. Izena. Eibar. ifar-laiño. "Cúmulos, estratos, nubes que anuncian el mal tiempo. · Itsasaldetik sartzen diran lainuak." (SB Eibetno).
ipar-lauso, ipar-lausua. Izena. Eibar. ifar-lauso. "Neblina que entra desde el mar. Mendarotik aurrera sarri egoten da." (SB Eibetno).
ipar-mendebal, ipar-mendebala. Izena. Eibar. ifar-mendebal. Viento noroeste.
iparralde, iparraldia. (c). ifarralde. Norte.
ipi-apa. Adberbioa. Eibar. Zehatz-mehatz. “Kontau zetsazen ipi-apa euren arteko gorabera guztiak. (SM Ezten).”
ipingi, ipingixa. (d). Izena. Leintz. Adabakia.
ipíñi. (a). du Aditza. ipini, ifiñi (Elg.). Poner. “Neurrixan ebai, doblatzen ziñuan, da sokia ifiñi; bera etortzen da exato bia dan lekura. Enr.” Adineko askok ipini dio.. content_copy jarri.
ipíñitako, ipíñitakua. (c). Izena. ipinittako. Negozioan, apustuan, karta-jokoan... aurrez ezartzen dena. · Lo invertido en el negocio, lo puesto como señal en una apuesta o a las cartas. “Ipiñitakua jasotzen bou, pozik./ Zenbat izan zan ipinittakua?” IPINITTAKO ahoskatu ohi da sarri..
ipiñu. "Marca o árbol que se planta para señalar la presencia de un mojón." (SB Eibetno).
ipitta. "Pequeña escoba hecha con ramas de sáuco. · Itsuski edo eskoba txiki bat, gehixenetan labia garbitzeko erabiltzen dana." (SB Eibetno).
ipoiñ.
ípu, ipúa. (d). Izena. ipúak éldu. Barea. · Bazo. “Bariak eldu joskuk, ipuak eldu joskuk. Don.” Ia galdua. Ipu eta bare, biak esaten ditu Don.k. IP.
ipúiñ. Eibar. ipoiñ (Sor.-Eib.), upiñ (Aram.). 1.ipuiñ, ipuiña. (a). ipoiñ, upiñ. Cuento. “Gure amandriak ola egualdi txarra zanian da, ein sua ta sutonduan jarri tta ipoiñak, bueno, bueno, bueno..., ipoiñak esan... Hil./ Otsokon da Mandokon ipuiña kontaukotsut ” 2.ipuiñ, ipuiña. (c). Izena. ipoiñ. Gertakizuna, jolasa, asuntua. “Garizuman erle-batzia, beste batzuk beste ipoiñ batzuk, zapata-zarkia, erle-batzia, da olakoxe ipoiñak (garai hartako jolasak). Hil.” Askotan kontu edo gertaeraren sinonimoa da. Ointxe irurogei urteko ipoiñak orrek. Arek preguntau i otxan aber iñor ill da salbau zeikien... Ori ipoiñoi ala pasau ei zan. Hil. DIRU-IPOI. Esamoldeak: ípoiñetan. (d). Adberbioa. Osintxu. Kontutan, berriketan. ““Onek ezkaittuk ezautu; geratík”. Gero alaxe ipoiñetan da. Bai ba, Gaittaokuan senide..., familixako. Da ipoiñak eta. Hil.” content_copy barríketan, kóntutan. 3.ipúiñ, ipúiña. (c). Izena. Berriketa, hitz-jarioa. · Palabrería. “Ik ipuiña ugari tta formalidade gutxi.”
ipuinjakintzáille, ipuinjakintzaillía. (d). Izena. ipoinjakintzaille. Autu-batzeilea. · Chismoso. “"Maratillia" esate otxen gaitzizena; atxua ipoinjakitzaillia. Pasatzen zan danai be preguntia, nun izen zan... Hil.”