Bergara aldeko hiztegia
San Markos.
Apirilak 25.
Apirilak 25.
San Martzíal.
(a).
Toponimoa.
San Martziel, San Marzíal, San Martzal .
Bergarako Goi-auzoan dagoen ermita eta paraje ezaguna. Ekainak 30 da eguna. SAN MARTZIALGO ITTURRIxa. Azaleko gaitzak osatzen zituen fama zuen iturri honek. · La fuente de San Marcial cuya agua tenía fama de curar las enfermedades cutáneas.
“Gero an, ixipulia ta pasatzeko egote zien ango askan zapi batzuk esegitta, sasixetan esegitta egote zien. Auskalo zeiñek erabilittakuak zien arek, ezta. Eta danok arekin olakuak eitten. Guk zetako zien be ez genkixan. Ori eitte zebela bestiak eta geuk pe bai. Ori prezixua zan eittia. Sot.”
San Martzialgo iturri berria nola egin zen kontatzen duen istoria irakur daiteke Bergarako euskera liburuan, 340. o..
Esaerak:
San Pedroz kuku, San Martzialez mutu.
(c).
Esaera.
San Pedro eta San Martzial (ekainak 29 eta 30) egun seinalatuak Bergaran. Kukua egun batetik bestera mututzen da San Martzial egun inguru horretan. Parranda bixamonetan ere esan ohi da, eztarria izorratua dagoelako hitz egin ezin denean.
San Martziel, San Marzíal, San Martzal .
Bergarako Goi-auzoan dagoen ermita eta paraje ezaguna. Ekainak 30 da eguna. SAN MARTZIALGO ITTURRIxa. Azaleko gaitzak osatzen zituen fama zuen iturri honek. · La fuente de San Marcial cuya agua tenía fama de curar las enfermedades cutáneas.
“Gero an, ixipulia ta pasatzeko egote zien ango askan zapi batzuk esegitta, sasixetan esegitta egote zien. Auskalo zeiñek erabilittakuak zien arek, ezta. Eta danok arekin olakuak eitten. Guk zetako zien be ez genkixan. Ori eitte zebela bestiak eta geuk pe bai. Ori prezixua zan eittia. Sot.”
San Martzialgo iturri berria nola egin zen kontatzen duen istoria irakur daiteke Bergarako euskera liburuan, 340. o..
Esaerak:
San Pedroz kuku, San Martzialez mutu.
(c).
Esaera.
San Pedro eta San Martzial (ekainak 29 eta 30) egun seinalatuak Bergaran. Kukua egun batetik bestera mututzen da San Martzial egun inguru horretan. Parranda bixamonetan ere esan ohi da, eztarria izorratua dagoelako hitz egin ezin denean.
Sán Mátei.
(a).
Toponimoa.
San Emeterio eta Zeledonioren ermita, Uberako auzoune batean; jaiei "Sán Máteixak" (abuztuak 31).
Osintxuko eliza ere santu berberena da, baina hemen "Santo Martirixak" esaten zaie, eta jaiei "Kofraixak"..
San Emeterio eta Zeledonioren ermita, Uberako auzoune batean; jaiei "Sán Máteixak" (abuztuak 31).
Osintxuko eliza ere santu berberena da, baina hemen "Santo Martirixak" esaten zaie, eta jaiei "Kofraixak"..
sáno.
1.sáno, sánua.
(b).
Adjektiboa.
Osasun edo egoera onean dagoena. · Sano, -a, saludable.
“Zuen aitta oso gizon sanua zan gaitza sartu jakon arte./ Sagar sanuak barkara jaso ta ustelak zakuan sartu.”
Eguraldiaz, egualdi sanua esan ohi da.
.
2.sano.
(b).
Adberbioa.
Sano, no contaminado.
“Ni sano nago, ta zu? Analisisak eindda daukazu?”
3.sáno, sánua.
(b).
Adjektiboa.
Sano, -a, franco, -a, de carácter abierto.
“Mutill alegria ta sanua da.”
4.sáno, sánua.
(b).
Adjektiboa.
Inoiz "ingenuo", "de pocas luces", "sanidade handikoa" zentzuan entzuten da, sánogixa esaten denean, batik bat.
“Bape malizia bakua da; sanogixa dala pentsatzen jat.”
5.sano egon.
(b).
Esapidea.
Burutik sano egon. · Ser cabal, regir bien.
“I ez ago burutik sano./ Sano dagonak etxok ori eitten.”
Burutik sano gehienetan..
6.sano egon.
(c).
Esapidea.
Uste izan. · Estar en que, estar persuadido de que.
“Sano neuan gaur zapatua zala./ Sano genden pagauko zoskuela.”
1.sáno, sánua.
(b).
Adjektiboa.
Osasun edo egoera onean dagoena. · Sano, -a, saludable.
“Zuen aitta oso gizon sanua zan gaitza sartu jakon arte./ Sagar sanuak barkara jaso ta ustelak zakuan sartu.”
Eguraldiaz, egualdi sanua esan ohi da.
.
2.sano.
(b).
Adberbioa.
Sano, no contaminado.
“Ni sano nago, ta zu? Analisisak eindda daukazu?”
3.sáno, sánua.
(b).
Adjektiboa.
Sano, -a, franco, -a, de carácter abierto.
“Mutill alegria ta sanua da.”
4.sáno, sánua.
(b).
Adjektiboa.
Inoiz "ingenuo", "de pocas luces", "sanidade handikoa" zentzuan entzuten da, sánogixa esaten denean, batik bat.
“Bape malizia bakua da; sanogixa dala pentsatzen jat.”
5.sano egon.
(b).
Esapidea.
Burutik sano egon. · Ser cabal, regir bien.
“I ez ago burutik sano./ Sano dagonak etxok ori eitten.”
Burutik sano gehienetan..
6.sano egon.
(c).
Esapidea.
Uste izan. · Estar en que, estar persuadido de que.
“Sano neuan gaur zapatua zala./ Sano genden pagauko zoskuela.”
sanópotro, sanópotrua.
(c).
Adjektiboa.
adierazkorra
Kirten xamarra. · Majadero (con una connotación más suave).
“Aura dok sanopotrua aura, kriston izotza ta manga utsian.”
Kirten xamarra. · Majadero (con una connotación más suave).
“Aura dok sanopotrua aura, kriston izotza ta manga utsian.”
santa-eskále, santa-eskáliak.
(d).
Izena.
santageda eskale, santageda batzeille.
Santageda eskean dabiltzanak.
santageda eskale, santageda batzeille.
Santageda eskean dabiltzanak.
santa-eske, santa-eskia.
(c).
santageda-eske.
Egun horretan egiten den eskea.
“Santa-eskia egin biakou aurten be./ Danok urten giñuan santageda-eskera.”
Esaerak:
Santa Ageda eskian, arbi lorak artuta basarrittan mutilak.
Esaera.
(Lar Antz). Udaberri eta negu ona izaten denean.
santageda-eske.
Egun horretan egiten den eskea.
“Santa-eskia egin biakou aurten be./ Danok urten giñuan santageda-eskera.”
Esaerak:
Santa Ageda eskian, arbi lorak artuta basarrittan mutilak.
Esaera.
(Lar Antz). Udaberri eta negu ona izaten denean.
Santágeda.
(c).
Santa Ageda.
Santa Ageda. Otsailaren 5a.
“santa-eskaliak. ”
Santa Ageda bezperan santageda batzera irteten dira santageda-batzeille edo santa-eskaliak..
Esamoldeak:
Santágedara eruateko moduan egon.
(b).
Esapidea.
Zoratuta egon.
Santa Agedan (Gesalibar, Arrasate) zoroetxea dagoenez, horrekin identifikatzen da zorotasuna..
Santa Ageda.
Santa Ageda. Otsailaren 5a.
“santa-eskaliak. ”
Santa Ageda bezperan santageda batzera irteten dira santageda-batzeille edo santa-eskaliak..
Esamoldeak:
Santágedara eruateko moduan egon.
(b).
Esapidea.
Zoratuta egon.
Santa Agedan (Gesalibar, Arrasate) zoroetxea dagoenez, horrekin identifikatzen da zorotasuna..
Santa Lutzia.
Santa Luzia.
Abenduak 13, egun seinalatua, besteak beste Zumarragako feria eta egunik motzena (jendearen ustez, behintzat) delako.
Esaerak:
Santa Lutzia eguna, argittu orduko illuna.
(b).
Esaera.
Esaera ezaguna.
Santa Luzia.
Abenduak 13, egun seinalatua, besteak beste Zumarragako feria eta egunik motzena (jendearen ustez, behintzat) delako.
Esaerak:
Santa Lutzia eguna, argittu orduko illuna.
(b).
Esaera.
Esaera ezaguna.
Santámaiña.
(a).
Izen propioa.
Santa Marina, Bergarako parrokia. Uztailak 18
“Santamaiñako zubixan itxoingotsut.”
Santa Marina, Bergarako parrokia. Uztailak 18
“Santamaiñako zubixan itxoingotsut.”
santíago ságar, santíago sagárra.
(c).
Izena.
Santiagotarako edo abuzturako etortzen den sagar trinko, lodikote eta gorrixka. · Manzana de Santiago.
“Gogorra izaten da santiago sagarra.”
Santiagotarako edo abuzturako etortzen den sagar trinko, lodikote eta gorrixka. · Manzana de Santiago.
“Gogorra izaten da santiago sagarra.”
Santíaguak.
(c).
Basalgoko eta Goimendiko jaiak, besteak beste. Uztailak 25
“Santiagotan Uberatik Goimendira joate giñan./ Santanderko portuan gizon batek esan ei zotsan basarrittar bati: eztakizula zenbat balio daben aurreko barku orrek? Eta onek kontestau: esaidazu zeuk lelengo zenbat balio daben Santiago-Santanetako zaparrariak. Klem.”
Esaerak:
Santiago-Santanetako eurixa, urte guztiko ogixa.
Esaera.
Garai horretako euria urre-gorria da baserritarrentzat: artoa, baba, leka, tomatea... euri-egarri izaten delako. (Santiago: uztailak 25; Santa Ana: uztailak 26).
Basalgoko eta Goimendiko jaiak, besteak beste. Uztailak 25
“Santiagotan Uberatik Goimendira joate giñan./ Santanderko portuan gizon batek esan ei zotsan basarrittar bati: eztakizula zenbat balio daben aurreko barku orrek? Eta onek kontestau: esaidazu zeuk lelengo zenbat balio daben Santiago-Santanetako zaparrariak. Klem.”
Esaerak:
Santiago-Santanetako eurixa, urte guztiko ogixa.
Esaera.
Garai horretako euria urre-gorria da baserritarrentzat: artoa, baba, leka, tomatea... euri-egarri izaten delako. (Santiago: uztailak 25; Santa Ana: uztailak 26).
