izena
- ítxura, ítxuria. (a). izena. Aspecto, traza, figura.. Itxura ona daukazu. . ítxurian kontrakua izan, . (c). esapidea. Ser lo que no se aparenta.. Serixua emoten dau, baiña adarra jo baitta bere amai be. Itxurian kontrakua da aura. .. ítxurian jabe izan, . (c). esapidea. Ser lo que se aparenta.. Sinpatikua ta jatorra emuten dau, baiña ezta itxurian jabe./ Itxurian jabe bada, eztau inddar aundirik eukiko. .. itxuriagatik pe, . (c). esapidea. Por decoro.. Itxuriagatik pe mezetara juan bia ziñuke orraittio. .. itxuria galdu, . (c). esapidea. ITXURATIK URTEN. Gauza batek presentzia galdu.. Jertsia itxuria galduta daukazu ziero./ Itxuratik urtenda dauzkak zapatak... itxuria emon, . (c). esapidea. Taxutu, egin samartu.. Oinddio obria eztou ziero akabau, baiña itxuria emonda dago beintzat./ Aurtengo San Paulotan eztabe ezer organizau. Etxatak ondo pentsatzen. Naiz ta beste munduko ezer ipini ez, itxuria emon beintzat. .. itxurarako be, . (c). esapidea. Itxura zaintzeko.. Tira gizon, itxurarako be obe dozu alkondara ori aldatzia. .. ítxurara saldu edo erosi, . (c). esapidea. Itxuraren arabera saldu edo erosi.. Itxurara saltzeko modukua dok idi au, nagi utsa dok eta. . Batik bat pertsonez esaten da, esapide ironiatsu moduan, norbaitek itxura ona, baina barrutik izorratua dagoela adierazteko: . Ik. begíra saldu. erósi, . (a). du aditza. Comprar.... ítxura batéra, . (c). esapidea. A la primera impresión.. Itxura batera eztau emoten krisisa dagonik. ..
- itxurakeríxa, itxurakerixía. (c). izena. Itxurak egite gehiegizkoa. Ostentación, pamema, paripé. Gure errixan itxurakerixa geixegi tta bia dan gauza gutxi. . itxurakeríxetan ibílli, . (c). esapidea. ITXURAKERÍXETAN IB. Handi itxurak egiten, nabarmenkerian, ibili. Andar dando la nota.. Familixa orri itxurakerixetan ibiltzia gustatzen jako (kotxeak asko aldatuz, bitxi garestiekin...). ..
- itxúski, itxúskixa. (d). izena. Killarrezko erratza. Escobón de brezo.. Itxuskixa artu ta garbittu ataixa./ Illarria batu biou itxuskixa eitteko. Don.. Sin. killárreskoba, killár-ítxuski. Ik. sorgín-ítxuski, itxúski-látz.
- itzáiñ, itzáiña. (d). izena. Idi-probetan idiak gidatzen dituena. El que guía los bueyes en las pruebas de arrastre.. Probetan da aurrian ibiltzen danai itzaiña esate jako. Klem. . Karretero ere esaten dio zenbaitek.. komentario 1 Ik. karretéro.
- itzebái, itzebáixa(k). (-). izena. Itzebagiak. Hotzarekin eskuetan edo ezpainetan sortzen diren ebakiak. Hendiduras que se producen en las manos o en los labios con el frío.. Otzakin da, bustixakin da, eskuak sikatu barik eta ibilli ezkero; gure amai tta makiña bat itte jakuan. Klasiak pe izateittuk e, personak. Batzui itzebaixak errez itte jakuek. Klem. . komentario 1
- 2. íxa, ixía, -ak. (b). izena. botanika Juncus effusus. Ihia. Junco. Landare hosto gabekoa, luzea, orratz gisakoa, ur asko dagoen lekuetan motroiloka sortzen dena. Behin leku batez jabetuz gero oso zaila da kentzen. Prozesioa pasatzen zen lekuetan bota ohi zen lehenago, Uberan Gorpusti egunean, adibidez. Pluralean izendatzen da ia beti: ÍXAK.. Sin. ur bedar.
- ixíl-kóntu, ixíl-kóntuak. (c). izena. Ahopekoak. Confidencias, cuchicheos.. Ixil-kontuak esaten. Gaur goizian ixil-kontu ugari euki juau. Don.. Sin. áopeko.
- ixil-póltsa, ixil-poltsía. (d). izena. Isilpeko, ezkutuko diru-poltsa. Bolsa secreta de dinero.. Nundik norako diruekin jarabik gure andriak ainbeste dotoretasun? Ixil-poltsaren bat bajaukak baztarren batian gordeta. (SM Zirik)./ Errezelu txarrak eindda gizonoi, asi da begira, eta sakapian agertu ixil-poltsia .
- ixíllune, ixíllunia. (c). izena. Rato de silencio.. Ixillunia aprobetxauaz neuk berba eingot.. Ixillaldi eta ixillune Sin. gisa ere erabiltzen dira, baina badirudi ixillune beti dela laburra, eta ixillaldi luzea ere izan daiteke. .
- 1. ixipu, ixipúa. (c). izena. Hisopo.. Or joiak abadia ixipua artuta konjurua eittera.. Astoak edo behiak buztanaz jotzen duenean, bustita badute, batik bat, ixipukara ederra eman digutela esan ohi da. .
- 2. ixipu, ixipúa. (d). izena. Labea garbitzeko erabiltzen den erratz modukoa, puntan trapu bustia duena. Especie de escoba que se utiliza para limpiar el horno de pan.. Ixipua labia garbitzeko erabiltze zuan; zer bat, trapu bat uretan sartu, makilla puntan jarri, eta batzeko autsak eta zikiñak. Lenengo txingarrik aundiñak batze zittuan baztarrera eta gero trapu bustixakin batze zuan azpixa garbixa egon daiñ. Klem. .
- 3. ixipu, ixipúa. (d). izena. Brotxa handia, etxea zuritzeko-eta erabiltzen dena..
- 4. ixipu, ixipúa. (a). izena. (lagunartekoa.) Zakila.. Han jauan isipua etara eta txiza egiñan hormara. .
- ixípula, ixípulia. (c). izena. Ezpainetan eta buruan, batik bat, agertu ohi zen azaleko gaitza. Ixipula unea marroi eta minbera jartzen zen. Erisipela.. Kostra orrek urtetze juek pa, ezpanian da, leno buruan be makiña bat urtetze juan. Marroia izeten dok; ezpanetan da buruan; zorrixa ta zera ta; garbittasun gutxi zeuan lekutan-da ixipulia dabela-ta, umiak eskolara-ta, bat baiño geixao etortzen zittuan. Klem.. komentario 1 Ik. San Martzíal. ixípula beltz, ixípula beltza. (d). Azaleko minbiziren bat, ziur asko.. Ixipula beltza gaitza be badok. Narbaiza-goiko Maria il zuan, neuk etxakixat zer izan zan, nun urten ero ze; ixipula beltza zala ta... Klem. ..
- 2. íxko, íxkua. (c). izena. (lagunartekoa.) Pertsona handi eta kirtena, lagun artean.. I aiz ixkua, i!.
- ixkó-txábola, ixkó-txábolia. (c). izena. IXKOLEKU, IXKOTOKI. Puestoko (hazitarako) idiskoa eta ernari geratu beharreko behiak elkartzen ziren txabola. Txabola donde se apareaba el ternero semental con las vacas.. Uberan Errotaingo etxaburuan zan ixko-txabolia..
- 2. ixkur, ixkúrra. (b). izena. EZKUR (LEIN.). Ezkurra. Bellota.. Ixkurrakin gizentzen zien txarrixak.. Haritzak eta arteak ematen ditu, besteak beste. Pagoarenari pago-ixkur deitzen zaio. . Ixkur urte, edur urte. (c). esaera. ..
- íxotzeko, íxotzekua. (c). izena. KAFIA IXOTZEKO, -UA. Molinillo de café.. Oinddio an dago gurian aintxiñako kafia ixotzekua..
- íxteko órratz, íxteko órratza. (d). izena. Imperdible.. Botoia apurtu jatan da ixteko orratza jarri neban.. Inperdiblia entzuten da gehiago orain.. Sin. katékorratz.
