Bergara aldeko hiztegia
itxútu.
Aditza.
1.itxutu.
(b).
da
du
Aditza.
Itxu bihurtu. · Cegar(se).
“Ke pote batek itxutu dau arpegixan jota.”
2.itxutu.
(b).
da
du
Aditza.
Cegar(se), fanatizar(se).
“Jente asko itxututa dago Realakin./ Beintzet etzaittez itxutu politikiakin, bizimoduan beste gauza batzuk pe badare ta.”
1.itxutu.
(b).
da
du
Aditza.
Itxu bihurtu. · Cegar(se).
“Ke pote batek itxutu dau arpegixan jota.”
2.itxutu.
(b).
da
du
Aditza.
Cegar(se), fanatizar(se).
“Jente asko itxututa dago Realakin./ Beintzet etzaittez itxutu politikiakin, bizimoduan beste gauza batzuk pe badare ta.”
itzáiñ, itzáiña.
(d).
Izena.
Idi-probetan idiak gidatzen dituena. · El que guía los bueyes en las pruebas de arrastre.
“Probetan da aurrian ibiltzen danai itzaiña esate jako. Klem.”
Karretero ere esaten dio zenbaitek..
ohar bat
Idi-probetan idiak gidatzen dituena. · El que guía los bueyes en las pruebas de arrastre.
“Probetan da aurrian ibiltzen danai itzaiña esate jako. Klem.”
Karretero ere esaten dio zenbaitek..
ohar bat
itzala.
(d).
Adjektiboa.
itzel.
Itzela. · Enorme, tremendo.
“Zartaria itzala artu neban piñuak jota./ Mozkorra itzala arrapau juen.”
Gutxi erabilia. Beti artikuluaz, eta artikuludun hitzaren ondoan.
.
Esamoldeak:
itzelak esan.
Esapidea.
Aramaio.
"Izugarriak esan norbaiti.
“Ak itzelak esan tzen." (Orm Aram).”
itzel.
Itzela. · Enorme, tremendo.
“Zartaria itzala artu neban piñuak jota./ Mozkorra itzala arrapau juen.”
Gutxi erabilia. Beti artikuluaz, eta artikuludun hitzaren ondoan.
.
Esamoldeak:
itzelak esan.
Esapidea.
Aramaio.
"Izugarriak esan norbaiti.
“Ak itzelak esan tzen." (Orm Aram).”
itzáli.
(d).
da
du
Aditza.
Apagar.
“Itzali ori argixoi. Gurian gaztiak emendau esango dabe, baiña nik itzali esango otxat. Don.”
Argiaz bakarrik esaten duela dio Donatok. Ez diot besteri entzun.
.
eméndau.
Apagar.
“Itzali ori argixoi. Gurian gaztiak emendau esango dabe, baiña nik itzali esango otxat. Don.”
Argiaz bakarrik esaten duela dio Donatok. Ez diot besteri entzun.
.
eméndau.
itzárri.
(b).
da
du
Aditza.
Angiozar, Ubera.
itxárri (Ub., Ang.).
Esnatu. · Despertar(se).
“Gaur beratzittan itzarri naiz.”
itzartu, esnátu.
Angiozar, Ubera.
itxárri (Ub., Ang.).
Esnatu. · Despertar(se).
“Gaur beratzittan itzarri naiz.”
itzartu, esnátu.
itzebái, itzebáixa(k).
Izena.
Itzebagiak. Hotzarekin eskuetan edo ezpainetan sortzen diren ebakiak. · Hendiduras que se producen en las manos o en los labios con el frío.
“Otzakin da, bustixakin da, eskuak sikatu barik eta ibilli ezkero; gure amai tta makiña bat itte jakuan. Klasiak pe izateittuk e, personak. Batzui itzebaixak errez itte jakuek. Klem.”
ohar bat
Itzebagiak. Hotzarekin eskuetan edo ezpainetan sortzen diren ebakiak. · Hendiduras que se producen en las manos o en los labios con el frío.
“Otzakin da, bustixakin da, eskuak sikatu barik eta ibilli ezkero; gure amai tta makiña bat itte jakuan. Klasiak pe izateittuk e, personak. Batzui itzebaixak errez itte jakuek. Klem.”
ohar bat
iup.
InterjekzioaOnomatopeia.
Salto.
“Hartu galtzarpietatik eta iup! Hantxe laga eban laguna mahai gaiñian. (SB Eibetno).”
Salto.
“Hartu galtzarpietatik eta iup! Hantxe laga eban laguna mahai gaiñian. (SB Eibetno).”
1.íxa.
1.ixa.
(a).
Adberbioa.
Por poco, casi.
“Ixa errekara jausi naiz./ Ixa naixao dot etxian geratzia.”
Esamoldeak:
ixixan.
Adberbioa.
Hutsaren faltan.
“Beti ixixan ibiltzen da, baiña sekula eztau irabazten.”
ixíxa.
(a).
Adberbioa.
ixeixa (Eib.).
Ia-ia. · Casi casi.
“Ixixa loterixia tokau jakon./ Trenera berandu aillegau naiz ixixa.”
2.ixa.
(b).
A punto de.
“Ixa ittuan zeuala etara zeben.”
1.ixa.
(a).
Adberbioa.
Por poco, casi.
“Ixa errekara jausi naiz./ Ixa naixao dot etxian geratzia.”
Esamoldeak:
ixixan.
Adberbioa.
Hutsaren faltan.
“Beti ixixan ibiltzen da, baiña sekula eztau irabazten.”
ixíxa.
(a).
Adberbioa.
ixeixa (Eib.).
Ia-ia. · Casi casi.
“Ixixa loterixia tokau jakon./ Trenera berandu aillegau naiz ixixa.”
2.ixa.
(b).
A punto de.
“Ixa ittuan zeuala etara zeben.”
2.íxa, ixía, -ak.
(b).
Izena.
botanika.
Juncus effusus.
Ihia. · Junco
Landare hosto gabekoa, luzea, orratz gisakoa, ur asko dagoen lekuetan motroiloka sortzen dena. Behin leku batez jabetuz gero oso zaila da kentzen. Prozesioa pasatzen zen lekuetan bota ohi zen lehenago, Uberan Gorpusti egunean, adibidez. Pluralean izendatzen da ia beti: ÍXAK..
ur bedar.
botanika.
Juncus effusus.
Ihia. · Junco
Landare hosto gabekoa, luzea, orratz gisakoa, ur asko dagoen lekuetan motroiloka sortzen dena. Behin leku batez jabetuz gero oso zaila da kentzen. Prozesioa pasatzen zen lekuetan bota ohi zen lehenago, Uberan Gorpusti egunean, adibidez. Pluralean izendatzen da ia beti: ÍXAK..
ur bedar.
íxil, ixílla.
(a).
Adjektiboa.
Hitz edo zarata gutxikoa. · Callado, -a, silencioso, -a.
“Oso ixilla da Ariznoako kamareria./ Oso leku ixillian bizi naiz.”
Hitz edo zarata gutxikoa. · Callado, -a, silencioso, -a.
“Oso ixilla da Ariznoako kamareria./ Oso leku ixillian bizi naiz.”
ixílik.
(a).
Adberbioa.
En silencio.
“Ixilik, mesedez./ Ixil-ixilik dago.”
Esaerak:
Umiak ixilik oilluak txixa eiñ arte.
(c).
Esaera.
Umeei isilik egoteko esateko modu bastoa; oiloek ez dute txixarik egiten.
“Umiak ixilik egon oilluak txixa eiñ arte!”
Esamoldeak:
ixilik eta abarrik.
Esapidea.
Aramaio.
Gordeta, ezkutuan.
“Gandiagak esan auen ixilik eta abarrik ibili ziela euskerie ikesten Oliten. (Orm Aram).”
lagaidazu ixilik!.
Esapidea.
"Hori esaten duen pertsonak adierazten du bakea behar duela, bera bakean lagatzeko; beraz, bestea(k) isiltzeko." (Lar Antz).
ixilik egon ari.
(c).
Esapidea.
Kezka, asperdura, harridura etab. adierazten duen esapidea, testuinguruaren arabera.
“”
En silencio.
“Ixilik, mesedez./ Ixil-ixilik dago.”
Esaerak:
Umiak ixilik oilluak txixa eiñ arte.
(c).
Esaera.
Umeei isilik egoteko esateko modu bastoa; oiloek ez dute txixarik egiten.
“Umiak ixilik egon oilluak txixa eiñ arte!”
Esamoldeak:
ixilik eta abarrik.
Esapidea.
Aramaio.
Gordeta, ezkutuan.
“Gandiagak esan auen ixilik eta abarrik ibili ziela euskerie ikesten Oliten. (Orm Aram).”
lagaidazu ixilik!.
Esapidea.
"Hori esaten duen pertsonak adierazten du bakea behar duela, bera bakean lagatzeko; beraz, bestea(k) isiltzeko." (Lar Antz).
ixilik egon ari.
(c).
Esapidea.
Kezka, asperdura, harridura etab. adierazten duen esapidea, testuinguruaren arabera.
“”
ixilíxan.
(c).
Adberbioa.
Isilean. · A la chita callando, a hurtadillas.
“Andrian ixilixan kotxia erosi zeban./ Ixilixan makiña bat negar einddakua da./ Maixuan ixilixan erretzen dabe eskolan.”
IXILIXAN soilik edo NOREN IXILIXAN. NOREN IXILIK ere bai. Aman ixilik joate zan entrenatzera./ Nere aiztiak errotia eukan da panaderixia, araxe diru puxkat artzera. Gizonen ixilik. Mertz. (AA BergEus, 333. o.)..
Isilean. · A la chita callando, a hurtadillas.
“Andrian ixilixan kotxia erosi zeban./ Ixilixan makiña bat negar einddakua da./ Maixuan ixilixan erretzen dabe eskolan.”
IXILIXAN soilik edo NOREN IXILIXAN. NOREN IXILIK ere bai. Aman ixilik joate zan entrenatzera./ Nere aiztiak errotia eukan da panaderixia, araxe diru puxkat artzera. Gizonen ixilik. Mertz. (AA BergEus, 333. o.)..
ixíl-kóntu, ixíl-kóntuak.
(c).
Izena.
Ahopekoak. · Confidencias, cuchicheos.
“Ixil-kontuak esaten. Gaur goizian ixil-kontu ugari euki juau. Don.”
áopeko.
Ahopekoak. · Confidencias, cuchicheos.
“Ixil-kontuak esaten. Gaur goizian ixil-kontu ugari euki juau. Don.”
áopeko.
