Bergara aldeko hiztegia
álde.
1.alde, aldía.
(b).
Izena.
Lado, aspecto, etc.
“Etxian alde banatan txakurrak dauzke./ Bere alde onak eta txarrak dauzka ezkontziak.”
Esamoldeak:
bere aldía zaintzen ona izan.
(c).
Esapidea.
Interesatua izan.
álde on, álde óna.
(c).
Jantzi baten era ona.
itxúlikalde, itxuli.
aldétik kendu.
(c).
Esapidea.
Ondotik kendu.
“Gau guztian ezkiñuan aldetik kendu.”
aldé batera.
(b).
Por una parte.
“Naixao neuke, alde batera, eurixa eingo baleu. Alde batera penia galanta, baiña bestera familixiandako deskantsua.”
2.alde, aldía.
(b).
Izena.
Diferencia.
“Alde ederra dago jolasian ibilli ero lanian ibilli./ Egundoko aldia etara jaue Rominger-ek.”
diférentzia.
Esamoldeak:
norbait norbaiten aldian dotoria... izan.
(b).
Esapidea.
Kalitatea konparatzeko formula.
“Ori nere aldian pobria da./ Orrek zure aldian pauso baldarra dauka./ Arek gure aldian asko daki. ”
milla alde egon ez.
(b).
Esapidea.
Alde handirik egon ez.
“Presidente bata izan, bestia izan, eztago milla alde.”
3.alde.
(a).
Posposizioa.
A favor de.
“Jente guztia Realan alde dago.”
Noren alde..
fabore.
4.aldían euki.
(b).
aldian artu, ekarri, erabili....
Soinean edo poltsikoan zerbait euki, artu... · Tener, coger, llevar, consigo.
“Oiñ eztaukat aldian diruik, baiña biar pagaukotsut./ Arek aldian erabiltzen dittu diru guztiak./ Eztaukat nereik aldian dauzkaten erropak besteik. ALD”
1.alde, aldía.
(b).
Izena.
Lado, aspecto, etc.
“Etxian alde banatan txakurrak dauzke./ Bere alde onak eta txarrak dauzka ezkontziak.”
Esamoldeak:
bere aldía zaintzen ona izan.
(c).
Esapidea.
Interesatua izan.
álde on, álde óna.
(c).
Jantzi baten era ona.
itxúlikalde, itxuli.
aldétik kendu.
(c).
Esapidea.
Ondotik kendu.
“Gau guztian ezkiñuan aldetik kendu.”
aldé batera.
(b).
Por una parte.
“Naixao neuke, alde batera, eurixa eingo baleu. Alde batera penia galanta, baiña bestera familixiandako deskantsua.”
2.alde, aldía.
(b).
Izena.
Diferencia.
“Alde ederra dago jolasian ibilli ero lanian ibilli./ Egundoko aldia etara jaue Rominger-ek.”
diférentzia.
Esamoldeak:
norbait norbaiten aldian dotoria... izan.
(b).
Esapidea.
Kalitatea konparatzeko formula.
“Ori nere aldian pobria da./ Orrek zure aldian pauso baldarra dauka./ Arek gure aldian asko daki. ”
milla alde egon ez.
(b).
Esapidea.
Alde handirik egon ez.
“Presidente bata izan, bestia izan, eztago milla alde.”
3.alde.
(a).
Posposizioa.
A favor de.
“Jente guztia Realan alde dago.”
Noren alde..
fabore.
4.aldían euki.
(b).
aldian artu, ekarri, erabili....
Soinean edo poltsikoan zerbait euki, artu... · Tener, coger, llevar, consigo.
“Oiñ eztaukat aldian diruik, baiña biar pagaukotsut./ Arek aldian erabiltzen dittu diru guztiak./ Eztaukat nereik aldian dauzkaten erropak besteik. ALD”
alde onera.
Esapidea.
Posizio normalean.
““Itxulittara daukazu jantzitta” ta “Ez, au alde onera jak”. Don.”
érara.
itxúlikaldera.
Posizio normalean.
““Itxulittara daukazu jantzitta” ta “Ez, au alde onera jak”. Don.”
érara.
itxúlikaldera.
aldeándu.
(d).
da
Aditza.
Aldendu, urrundu.
“Len lagun aundixak zien baiña oiñ itxuria aldeanduta dare.”
Aldendu, urrundu.
“Len lagun aundixak zien baiña oiñ itxuria aldeanduta dare.”
álde eiñ.
(a).
du
Aditza.
álde.
Separarse, alejarse.
“Etxetik alde eindda dago aspalditxuan. ÁLDE. (b). du ad. Normalean eginekin esaten bada ere, gabe ere entzun daiteke. Ointxe alde dau zure amak./ Uberatik aldeta dare portugesak. Aldetzen eta aldeko ere bai: Ilddakotik derrepente aldetzen dau zorrixak. Mertz./ Zu ildda bazare, ero ni ildda nauela, zorrixak badauzkatzu, derrepente aldeko dabe. Mertz./ Itxekonak alde zeben gu ezkondu baiño zeoze lentxuao. JJp.”
Esamoldeak:
álde émendik!.
(a).
Interjekzioa.
Kendu hemendik, fuera hemendik.
álde.
Separarse, alejarse.
“Etxetik alde eindda dago aspalditxuan. ÁLDE. (b). du ad. Normalean eginekin esaten bada ere, gabe ere entzun daiteke. Ointxe alde dau zure amak./ Uberatik aldeta dare portugesak. Aldetzen eta aldeko ere bai: Ilddakotik derrepente aldetzen dau zorrixak. Mertz./ Zu ildda bazare, ero ni ildda nauela, zorrixak badauzkatzu, derrepente aldeko dabe. Mertz./ Itxekonak alde zeben gu ezkondu baiño zeoze lentxuao. JJp.”
Esamoldeak:
álde émendik!.
(a).
Interjekzioa.
Kendu hemendik, fuera hemendik.
aldéko.
1.aldeko, aldekúa.
(b).
Izena.
Alde, fabore dagoena. · Partidario
“Francon aldekuak ixillik dare aspaldian.”
2.aldeko, aldekúa.
(b).
Izena.
Partekoa, ezkontza baten, adibidez.
“Nobixuan aldekuak baztar baten jarri zien eta nobixianak beste baten. ”
3.aldeko, aldekúa.
(b).
Izena.
Baserrietan, zure etxetik oso gertu
“Juan zaittez aldekora ta emon daizuela gatz puxka bat.”
Teilatupe batekoa den etxebizitzari etxekon edo besteko. Teilatupe diferentekoari aldeko. Dena dela, Txangala auzoko ugarrixarrek elkarri etxekoneko esaten diote, Ugarriaga biak elkarrengandik 200 metrora egonik.
.
Esamoldeak:
aldéko eméndiko, aldéko eméndikua.
(c).
Izena.
Aldekoan, hemendiko aldetik dagoen etxebizitza.
“Aldeko emendikuan txarrixa il ddabe.”
Artizak, —han jaioa naiz ni,— bi baserri eta lau etxebizitza dira, eta goiko hitzak erabiltzen ditugu. Andiko eta emendiko soilik ere esan ohi dira, zentzu berberaz. Andikuan izan naiz./ Emendikuan familixia izan dabe. Edozein modutan, gauza hauek asko aldatzen dira auzune batetik bestera..
aldéko ándiko, aldéko ándikua.
(c).
Aldeko baserrian, bi bizitzetatik urrunen dagoena, handikaldeko partekoa.
“Aldeko andiko txakurra da ori. ”
1.aldeko, aldekúa.
(b).
Izena.
Alde, fabore dagoena. · Partidario
“Francon aldekuak ixillik dare aspaldian.”
2.aldeko, aldekúa.
(b).
Izena.
Partekoa, ezkontza baten, adibidez.
“Nobixuan aldekuak baztar baten jarri zien eta nobixianak beste baten. ”
3.aldeko, aldekúa.
(b).
Izena.
Baserrietan, zure etxetik oso gertu
“Juan zaittez aldekora ta emon daizuela gatz puxka bat.”
Teilatupe batekoa den etxebizitzari etxekon edo besteko. Teilatupe diferentekoari aldeko. Dena dela, Txangala auzoko ugarrixarrek elkarri etxekoneko esaten diote, Ugarriaga biak elkarrengandik 200 metrora egonik.
.
Esamoldeak:
aldéko eméndiko, aldéko eméndikua.
(c).
Izena.
Aldekoan, hemendiko aldetik dagoen etxebizitza.
“Aldeko emendikuan txarrixa il ddabe.”
Artizak, —han jaioa naiz ni,— bi baserri eta lau etxebizitza dira, eta goiko hitzak erabiltzen ditugu. Andiko eta emendiko soilik ere esan ohi dira, zentzu berberaz. Andikuan izan naiz./ Emendikuan familixia izan dabe. Edozein modutan, gauza hauek asko aldatzen dira auzune batetik bestera..
aldéko ándiko, aldéko ándikua.
(c).
Aldeko baserrian, bi bizitzetatik urrunen dagoena, handikaldeko partekoa.
“Aldeko andiko txakurra da ori. ”
aldéndu.
(d).
da
Aditza.
Alde egin.
“Guk betik marka txikixa euki dou, ezkerreko belarrixan akastxo bat kenduta aurrekaldetik, kaska txiki bat kenduta. Aldentzen bada, errebaiñu batetik beste errebañu batera joaten bada, olako markakua falta juau ero. Enr.”
Gutxi erabilia..
Alde egin.
“Guk betik marka txikixa euki dou, ezkerreko belarrixan akastxo bat kenduta aurrekaldetik, kaska txiki bat kenduta. Aldentzen bada, errebaiñu batetik beste errebañu batera joaten bada, olako markakua falta juau ero. Enr.”
Gutxi erabilia..
aldénik álden.
(c).
Adberbioa.
aldeik alde.
Alderik alde, zeharretara. Goitik beheraren aurkakoa. · De izquierda a derecha, en oposición a de arriba a abajo, sobre todo cuando nos referimos a terrenos inclinados. De lado a lado.
“Aldenik alden goldatu biakou soo aura, goittik bera goldatzeko aldapa aundixa dago ta./ Aldenik alden ebai zeban oiñaztuak arbolia./ Maixa, iru metrokua, aldenik alden dana umez beteta. Ben.”
ALDEIK ALDE ere entzun daiteke, baina gutxiago.
.
aldeik alde.
Alderik alde, zeharretara. Goitik beheraren aurkakoa. · De izquierda a derecha, en oposición a de arriba a abajo, sobre todo cuando nos referimos a terrenos inclinados. De lado a lado.
“Aldenik alden goldatu biakou soo aura, goittik bera goldatzeko aldapa aundixa dago ta./ Aldenik alden ebai zeban oiñaztuak arbolia./ Maixa, iru metrokua, aldenik alden dana umez beteta. Ben.”
ALDEIK ALDE ere entzun daiteke, baina gutxiago.
.
aldera.
1.aldera.
(b).
Aditz-izenaren ondoren jarrita, egin egin behar delako, interes handirik gabe.
“Eitte aldera ein giñuan idazlana, eta alakua urten zan./ Jate aldera jan giñuan, baiña gogo barik. ”
2.-t(z)e aldera.
Zerbaiten truke.
“ Denporia pasatze aldera joaten da kartetan jokatzera./ Mantentze aldera egon zan kriau Amatiñon.”
1.aldera.
(b).
Aditz-izenaren ondoren jarrita, egin egin behar delako, interes handirik gabe.
“Eitte aldera ein giñuan idazlana, eta alakua urten zan./ Jate aldera jan giñuan, baiña gogo barik. ”
2.-t(z)e aldera.
Zerbaiten truke.
“ Denporia pasatze aldera joaten da kartetan jokatzera./ Mantentze aldera egon zan kriau Amatiñon.”
aldéra-kárga, aldéra-kargía.
(c).
Izena.
Alde baterako karga.
“Burdixa egundoko aldera-kargiakin kargau giñuan eta kosta jakun etxera aillegatzia.”
áldero.
Alde baterako karga.
“Burdixa egundoko aldera-kargiakin kargau giñuan eta kosta jakun etxera aillegatzia.”
áldero.
álderdi.
1.álderdi, álderdixa.
(c).
Izena.
Alde erdixa. Gorputza bi partetan bereizten badugu
“Atakia emon zotsan da alderdixa geratuta dauka./ Elgeta aldera joten daben alderdixa ziero erre jakuen etxiak su artuta.”
Azen.: aldérdi ere bai.
2.aldérdi, aldérdixa.
(c).
Izena.
Aldea, partea. · Lado, parte.
“Arek bere alderdixa besteik eztau ikusten./ Danok ga onak norberan alderdixa zaintzen./ Kamisetiak alderdi bat zikiña dauka.”
Gutxi samar erabilia, eta hauen antzeko testuinguruetan. Azen.: bigarrenean, normalean.
.
alde.
3.aldérdi, aldérdixa.
(a).
Partidu politikoa. Batuaren bidez ikasia. Lehen, partidu.
1.álderdi, álderdixa.
(c).
Izena.
Alde erdixa. Gorputza bi partetan bereizten badugu
“Atakia emon zotsan da alderdixa geratuta dauka./ Elgeta aldera joten daben alderdixa ziero erre jakuen etxiak su artuta.”
Azen.: aldérdi ere bai.
2.aldérdi, aldérdixa.
(c).
Izena.
Aldea, partea. · Lado, parte.
“Arek bere alderdixa besteik eztau ikusten./ Danok ga onak norberan alderdixa zaintzen./ Kamisetiak alderdi bat zikiña dauka.”
Gutxi samar erabilia, eta hauen antzeko testuinguruetan. Azen.: bigarrenean, normalean.
.
alde.
3.aldérdi, aldérdixa.
(a).
Partidu politikoa. Batuaren bidez ikasia. Lehen, partidu.
áldi.
1.aldi, aldíxa.
(a).
Izena.
Vez.
“Kalera joaten dan aldi bakoitzian mozkortuta etxeratzen da./ Azkenengo aldixa izan deilla.”
Esamoldeak:
aldiko bat.
(b).
Aldi bakoitzean bat.
“Orrek mozkorrak aldiko bat arrapatzeittu./ Pastillak aldiko bat artu bia die. ”
2.aldi, aldixa.
(c).
Izena.
Denboraldia. · Período, temporada, racha.
“Gure amak aldixak eukitzeittu, batzutan primeran da beste batzutan gaizki./ Emen aldixa datorrenian aprobetxau ein bia da.”
Esamoldeak:
áldixak izan.
(c).
Esapidea.
Boladak izan.
“Aldixak izaten zittuan gure amandriak; batzutan primeran, beste batzutan burua ziero galduta.”
áldittan.
(c).
Batzuetan, boladatan.
“Aldittan burua etortzen jako, baina normalian eztau iñor ezautzen. ”
aldían aldíko.
(c).
Esapidea.
Garai bakoitzean garai hari dagozkionak. · En cada época los trabajos, etc., correspondientes.
“Ana eztago etxian; nobixuana juan da. Badakizu, aldian aldiko lanak./ Mutikotan azelakotxe billurra izaten giñuan konfesatzeko. Aldian aldiko prolemak. ”
aldi oneko edo txarreko egon.
(c).
Esapidea.
Umore edo aldarte oneko egon.
“Aldi oneko dagonian arrapatzen bozu, tira, baiña bestela ezaitte arrimau be eiñ. ”
áldi báten.
(c).
Adberbioa.
Denboraldi baten.
“Derrepentian ezkutau zan errittik eta aldi baten etzan agertu. ÁLDI BATERÁKO. Oiñ beintzat bakaziñotara joan biot aldi baterako, eta gero ikusikou zer eitten doun. ”
3.-aldi, -aldíxa.
(a).
Atzizkia.
Denborazko atzizkia.
1.aldi, aldíxa.
(a).
Izena.
Vez.
“Kalera joaten dan aldi bakoitzian mozkortuta etxeratzen da./ Azkenengo aldixa izan deilla.”
Esamoldeak:
aldiko bat.
(b).
Aldi bakoitzean bat.
“Orrek mozkorrak aldiko bat arrapatzeittu./ Pastillak aldiko bat artu bia die. ”
2.aldi, aldixa.
(c).
Izena.
Denboraldia. · Período, temporada, racha.
“Gure amak aldixak eukitzeittu, batzutan primeran da beste batzutan gaizki./ Emen aldixa datorrenian aprobetxau ein bia da.”
Esamoldeak:
áldixak izan.
(c).
Esapidea.
Boladak izan.
“Aldixak izaten zittuan gure amandriak; batzutan primeran, beste batzutan burua ziero galduta.”
áldittan.
(c).
Batzuetan, boladatan.
“Aldittan burua etortzen jako, baina normalian eztau iñor ezautzen. ”
aldían aldíko.
(c).
Esapidea.
Garai bakoitzean garai hari dagozkionak. · En cada época los trabajos, etc., correspondientes.
“Ana eztago etxian; nobixuana juan da. Badakizu, aldian aldiko lanak./ Mutikotan azelakotxe billurra izaten giñuan konfesatzeko. Aldian aldiko prolemak. ”
aldi oneko edo txarreko egon.
(c).
Esapidea.
Umore edo aldarte oneko egon.
“Aldi oneko dagonian arrapatzen bozu, tira, baiña bestela ezaitte arrimau be eiñ. ”
áldi báten.
(c).
Adberbioa.
Denboraldi baten.
“Derrepentian ezkutau zan errittik eta aldi baten etzan agertu. ÁLDI BATERÁKO. Oiñ beintzat bakaziñotara joan biot aldi baterako, eta gero ikusikou zer eitten doun. ”
3.-aldi, -aldíxa.
(a).
Atzizkia.
Denborazko atzizkia.
aldista, aldistie.
Adjektiboa.
Aramaio.
Alde batera nahiz bestera jarduten duen pertsona.
Ik. aldikona.
Aramaio.
Alde batera nahiz bestera jarduten duen pertsona.
Ik. aldikona.
aldíkona, aldíkonia.
(d).
Adjektiboa.
despektiboa
Aldakorra, aldiak, boladak dituen emakumea.
“Etzaittez geixegi fixau, aldikonia da aura ta.”
Aldakorra, aldiak, boladak dituen emakumea.
“Etzaittez geixegi fixau, aldikonia da aura ta.”
aldra, aldria.
Izena.
Eibar.
aldrada.
Lagun edo animalia talde handia, saldoa.
“Lentxuago pasau da egazti aldrada galanta. (AAG Eibes).”
Eibar.
aldrada.
Lagun edo animalia talde handia, saldoa.
“Lentxuago pasau da egazti aldrada galanta. (AAG Eibes).”
aldrébes.
1.aldrebes.
(a).
Adberbioa.
Oker, atzekoaz aurrera, alderantziz. · Al revés, del revés.
“Gauza guztiak aldrebes esateittu./ Jertsia aldrebes jantzi dozu. ”
Esamoldeak:
aldrebésko aldéra.
(a).
Okerreko erara.
“Zeukan mozkorrakin, periodikua aldrebesko aldera artuta ziarduan leitzen./ Prakak aldrebesko aldera dauzkazu.”
2.aldrebes.
(b).
Adberbioa.
Deseroso; urruti edo konbinazio txarra dagoelako. · A desmano.
“Uberarrei oso aldrebes gelditzen jakuen Elgeta eta agaittik pasau zien Bergara. ”
eróso.
3.aldrebes, aldrebesa.
(b).
Adjektiboa.
Baldarra, moldakaitza. · Torpe.
“Berbetan ondo aldrebesa intzan txikittan./ Fubolian i baiño aldrebesagoik etxuat sekula ikusi.”
moldékaitz, baldar.
Esamoldeak:
astua atzeraka baiño aldrebesaua.
(c).
Esapidea.
1.aldrebes.
(a).
Adberbioa.
Oker, atzekoaz aurrera, alderantziz. · Al revés, del revés.
“Gauza guztiak aldrebes esateittu./ Jertsia aldrebes jantzi dozu. ”
Esamoldeak:
aldrebésko aldéra.
(a).
Okerreko erara.
“Zeukan mozkorrakin, periodikua aldrebesko aldera artuta ziarduan leitzen./ Prakak aldrebesko aldera dauzkazu.”
2.aldrebes.
(b).
Adberbioa.
Deseroso; urruti edo konbinazio txarra dagoelako. · A desmano.
“Uberarrei oso aldrebes gelditzen jakuen Elgeta eta agaittik pasau zien Bergara. ”
eróso.
3.aldrebes, aldrebesa.
(b).
Adjektiboa.
Baldarra, moldakaitza. · Torpe.
“Berbetan ondo aldrebesa intzan txikittan./ Fubolian i baiño aldrebesagoik etxuat sekula ikusi.”
moldékaitz, baldar.
Esamoldeak:
astua atzeraka baiño aldrebesaua.
(c).
Esapidea.
aldrebeskeríxa, aldrebeskerixía.
(b).
Izena.
Aldrebes baten ekintza. · Torpeza, necedad, tontería.
“Aixkoriakin ogixa ebaitzen? Bueno bueno, oinddio aldrebeskerixa aundixauak ikusiko jittuau./ Aldrebeskerixaik ezizue esan.”
Aldrebes baten ekintza. · Torpeza, necedad, tontería.
“Aixkoriakin ogixa ebaitzen? Bueno bueno, oinddio aldrebeskerixa aundixauak ikusiko jittuau./ Aldrebeskerixaik ezizue esan.”
aldrebéstu.
(b).
da
du
Aditza.
Okertu, konplikatu, eta baita haserretu. · Complicar(se), enfollonarse, y también, enfadarse.
“Gauzak bein aldrebesten asi ezkero, eztauke akaburik./ Uskerixa bategaittik aldrebestu zan ikastolako anbientia./ Bi familixa orrek alkarrekin aldrebestuta dare.”
Okertu, konplikatu, eta baita haserretu. · Complicar(se), enfollonarse, y también, enfadarse.
“Gauzak bein aldrebesten asi ezkero, eztauke akaburik./ Uskerixa bategaittik aldrebestu zan ikastolako anbientia./ Bi familixa orrek alkarrekin aldrebestuta dare.”
- a
- ábao, -u
- abélarte
- ábixa
- adárdun
- adárzabal
- afari
- agíñetako
- agur
- aidian
- aingéru lóra
- aitta-órde
- aitz-pérretxiku
- áixkora-kérten
- aizkoletxe
- akábera
- akulugáiñ
- alánbre-ési
- álbo
- álde
- ále
- alían egon
- alkórtu
- alperréko
- amabíko-txíki
- ámar
- amen
- amór própixo
- anaitzáko
- andi
- ángailla
- ánjelus
- ankámiñ
- ansuategi bedar
- ántz
- aóko
- apáluna
- ápenas
- aprezíau
- ar
- Arámaixo
- arazo
- árbola-sústar
- ardi-esne
- area, arearri
- argialboko
- ári
- arkaboz
- arlotekeríxa
- áro
- arra-árra!
- arrakátu
- árrantxo, -u
- arratára
- arráza-txákur
- árri
- árrio
- árrosko
- artálasto
- ártaxee
- arto-gári
- artzaiñ
- ási
- aspáldi
- astáputz
- asto-ganáu
- ástun
- atebikotx
- atezúlo
- atxillo!
- atzé-bikotx
- atzeskulari
- áundiki
- aurreko pareta
- áuskalo!
- autsi, autsa
- azabúru
- azbéte
- azkei
- azpijorria
- azúnberdiko
