izena
- 1. íntxaur, íntxaurra. (a). izena. botanika Juglans regia. Nogal, nuez.. Zuhaitzari berari Intxaur-arbola ere bai. Zenbait intxaur klase: Mari intxaurra, amerika intxaurra (materialetarako), intxaur beltza (oso estimatua eskupeta kajatarako), intxaur korrientia.. Urriñeko intxaurrak amalau, bertara joan eta lau, . (c). esaera. URRIÑEKO INTXAURRAK BETIAK, JOANDAKUAN UTSAK. (LAR ANTZ). Esaera da urrineko intxaurrak beti etxekoak baino gehiago ematen duela. Aldaera asko ditu esaera honek...
- 2. íntxaur, íntxaurra. (b). izena. OKOZPEKO INTXAUR. Gizonezkoek lepa zintzurrean duten koxkorra. Nuez de la garganta.. Zuen mutikuai intxaurra azi jako.. Don.k gangarda edo zintzur deitzen dio eta ezezaguna zaio intxaur zentzu honetan. .
- intxáur-árbola, intxáur-árbolia. (a). izena. Nogal..
- intxaur-sáltsa, intxaur-saltsía. (c). izena. Postre consistente en una papilla hecha de nueces mazadas, leche, etc.. Intxaur-saltsia, gozua baiña astuna./ Gabonetako postria izate zuan intxaur-saltsia..
- intxaurdoi, intxaurdoixe. (-). izena. (Aramaio.) Intxaurdia. Nocedal. .
- 1. intxusa, intxusía. (c). izena. botanika Sambucus nigra. Sauco.. Sastraka, inoiz zuhaitz txiki izatera heltzen dena. Arrama puntetan lora sorta zuri eder batzuk egiten zaizkio. Mahatsaren tankerako fruitu beltzak ematen ditu korda handietan. Honen lora, sikatuta gero, haundituak jaisteko, izerdia biguntzeko, errearendako, haurdun daudenek izan ohi dituzten aurpegiko mantxak kentzeko, etab. erabiltzen da. Sastraka honen adarrek bi azal izaten ditu. Lehenengoa kendutakoan, bigarrenak, tiretan zatituta, erretrapuak egiteko balio du. Mausa oso antzekoa da, baina satraka-arbola izan beharrean belar-landarea da.. Sin. salúparda, sakúta, flot. Ik. máusa.
- 2. intxusa, intxusía. (c). izena. botanika smilax aspera?. Don.k dio untz eztakadun bati ere esaten zaiola. Untzan moduan arboletan katiatzen dana, baiña eztakaduna dana. Intxusia aretxi esateotsau. . Irustarbixa (smilax aspera) ote?.
- intz, íntza. (a). izena. Ihintza. Rocío.. Anka guztiak busti jat intzetan.. Sin. iruntz (b, Ub.), iñuntz (Lein.), iñontz (Oñ.)..
- iñúde, iñudía. (c). izena. IÑURE, IÑURESA. Inoren haurrari titia ematen diona. Nodriza.. Inguruko basarrikuak pa, etxekuak etzeukan eta beste batek emuten otsan, baiña bigarren ama ero ola esaten jakon ari, baiña onek aberatsak eruaten zittuenei iñudia esaten jakuen. Don./ Txaket edo, . Anizetak I. iñúde joan, . (c). Inude lanera beste etxe batera joan. . Nere ama iñude jun ei zan bai Madrillera, da erderaz tautik pez. Ben...
- iñúdetza, iñúdetzia. (d). izena. IÑURETZA. Inude lana. El trabajo de nodriza.. Iñudetzia gauza tristia da./ Gaztetan iñuretzan ibilittakua da. .
- iñúndien, iñúndienak. (c). izena. Inon direnak, demasak, sekulakoak. Lo habido y por haber, las de Dios.. Kuartelian iñundienak ein zotsen./ Iñundienak esaittu telebisiñotik. .
- 2. inúzente, inúzentia. (d). adjektiboa. Atzeratua. (ez du zentzu iraingarririk). Retrasado mental; también, subnormal, mongólico.. Alabaik gaztena inuzentia dauka./ Leno mongolikuai tta inuzentiak esate jakuen./ Gure inguruko baserri-etxe baten seme inuzentetxo bat euken. Nausituaz bere senera etorriko zalakotzat euazen bere gurasuak. (SM Ezten).. Gaur mokolo-k ez du zentzu hau, baina baliteke noizbait izana izatea.. Ik. mokólo, -a.
- inuzentekeríxa, inuzentekerixía. (b). izena. IÑUZENTEKERIXA. Idiotez, tontería.. Zenbat inuzentekerixa esateittuan Botillas-ek. .
- inúzentzia, inúzentzia. (d). izena. INÚZENTZIXA. Inocencia.. Berak jakindurixaz, bere buruko inuzentzixatik. Hil. . Ikusten denez, IN.
- iódo bédar, iódo bedárra. (d). izena. botanika Chelidonium majus. Árnica, celidonia.. Ebakiak eta osatzeko erabiltzen den belarra. . Sin. ebági bédar, árnika bédar, pínpiño bédar.
- 2. ipar, ipárra. (c). izena. IPAR-ÁIZE, IFAR, IFAR-AIZE. Iparraldetik edo ipar-ekialdetik jotzen duen haizea. Viento Norte o Noreste.. Udan iparrak joten badau, denpora sikua. . Sin. norte-aize, nórte. Ik. frantzía-ípar, nórde, égoe, -i. Ifarrak berorik ez, pobriak lagunik ez, . (-). esaera. Dirurik eza eta lagunik eza alkarren kideko izaten ei dira. (SM Ezten). ..
- ipar-laiño, ipar-laiñua. (-). izena. (Eibar.) IFAR-LAIÑO. "Cúmulos, estratos, nubes que anuncian el mal tiempo. Itsasaldetik sartzen diran lainuak." (SB Eibetno). .
- ipar-lauso, ipar-lausua. (-). izena. (Eibar.) IFAR-LAUSO. "Neblina que entra desde el mar. Mendarotik aurrera sarri egoten da." (SB Eibetno)..
- ipíñitako, ipíñitakua. (c). izena. IPINITTAKO. Negozioan, apustuan, karta-jokoan... aurrez ezartzen dena. Lo invertido en el negocio, lo puesto como señal en una apuesta o a las cartas.. Ipiñitakua jasotzen bou, pozik./ Zenbat izan zan ipinittakua? . IPINITTAKO ahoskatu ohi da sarri..
- ípu, ipúa. (d). izena. IPÚAK ÉLDU. Barea. Bazo.. Bariak eldu joskuk, ipuak eldu joskuk. Don.. Ia galdua. Ipu eta bare, biak esaten ditu Don.k. IP. Ik. baríak éldu.
