izena
- artésne, artesnía. (c). izena. ARDI-ÉSNE. Ardiaren esnea. Leche de oveja.. Artesnia ezta pagatzen balio dabena./ Erosizu artesnia gatzatua eitteko. .
- artíkulu fedézko, artíkulu fedezkúa. (d). izena. Artículo de fe. .
- artílle, artillía. (b). izena. ARDIILLE. Ardiaren ilea. Lana. . artillezko, artilezkua. (b). izenlaguna. Ardi ilez eginikoa.. Nun ikusi neban nik aura? Zerien, Elgetako perixan, da artillezko elastiko zurixakin aura, amak ei utsala-ta. Len Elusun etxe danetan, danien e, danak ori e, jertse ori. Felipe.. Artillezko galtzak esaten da, baldin eta artile gutxi findutakoz eginak badira. Ostera, lanazko jertsia gehiago artillezko baino, dendan erositakoa denean.. Ik. lána..
- artíol, artíola. (d). izena. Ardiak jeizterakoan geldi egon zitezen erabiltzen zen tresna.. Artiola ardi jaistekuai; artiola izena. Ardi-jaixtekua, oiñ ezta egongo. Hil. .
- artírin, artiríña. (c). izena. Harina de maíz.. Emoixezu oilluei artirin puxkat. . Ik. ogiíriñ, artábirrin.
- 1. artista, artistía. (b). izena. (adierazkorra.) Zelebrea, bitxoa, arraina. Pájaro, bicho.. Aspaldixan artista ederra eindda ago i. .
- 1. arto, artúa. (a). izena. botanika Zea mays. Maíz.. artúa opillákin pagáu, . (d). esapidea. Norberari egindako kalte bat kalte handiago batez ordaindu, guk jaso dugun adibide bakarrean. Beste testuinguru batzuetan ere erabiliko zen. Pagar con creces.. .. artúa jo, . (c). aditza. Artoa aletu artaburuak zaku baten sartu eta mazoaz joz; antzina, "artajaikixan". Desgranar el maíz metiendo las mazorcas en un saco y golpeándolas con un mazo.. Mutikotan makiña bat aldiz ibillitakuak ga artua joten. . Ik. artájaiki.. artúa eréitteko mákina, artúa eréitteko mákinia. (c). izena. Máquina de sembrar maíz. Se compone de unas angarillas y dos tolvas paralelas que están a la distancia de los renglones. .. artúa aletu, . (-). ARTUA GARANDU, IRAKURRI, URKULDU. Desgranar maíz.. Ik. garandu, urkúldu, irakúrri.. artotarako lain be ez, . (c). esapidea. Oso gutxi. Ni para pipas.. Taillerrian enajuan artotarako lain be irabazten. ..
- 2. arto, artúa. (c). izena. Pan de maíz, borona.. Artuai etxakok eitten azkarririk. Artuakin bakarrik aura. Don.. Ik. basíllora, tremés. artua ta esnia janda azittako umiak, . (d). esapidea. Gogorrak, osasuntsuak.. Ze uste dok pa, guri irabaztia? Gu artua ta esnia janda azittako umiak gaittuk, e. ..
- artó-árri, artó-árrixa. (d). izena. Artoa ehotzeko errotarria.. Arto-arrixa be sarri pikau biar. Aniz. .
- artó-éreitte, artó-éreittia. (c). izena. La siembra del maíz.. Arto-ereitte inguruan jentia juten zan ikezgiñara. JJp. .
- arto-gári, arto-garíxa. (d). izena. Artoa eta garia; labore hauen uztari buruz hitz egiterakoan. Se cita así a veces al hablar de la cosecha de trigo y maíz, principales cereales en nuestra tierra hasta hace poco.. Labore-urte ona eta labore-urte txarra, esan izan zuan, eta arto-garixagaittik uste juat. Artua ta garixa izate zittuan urteko kosetxok. Klem. . ARTO-BABA ere entzun daiteke horrelako esaldietan: Aurten eztou arto-baba asko artuko./ Udazken euritsua, izan leikien txarrena arto-babiandako. Artoa eta baba elkarrekin hartu ohi dira..
- arto-txakur, arto-txakurra. (d). izena. (Angiozar.) Eskorpioiaren antzeko zomorro bat omen da. (?). .
- artoberokeríxa, artoberokerixía. (c). izena. Artoberoaren ekintza.. Zer, artoberokerixan batzuk esango jittuan. .
- artózuritze, artózuritzia. (c). izena. ARTÁZURITZE, ARTAZURIKETA, ARTOZURIKETA. Artaburuari maluta kentze lana.. Gu mutikotan arto-zuritze asko einddakuak ga./ Afaldu aurretik artazuritzia izate zan erresaixua esanaz. (Lehenago artozuritzea errondarekin lotua joan ohi zen): Artozuritzia esaten jakon, da berakin batera errondia; ola jente... auzokuak, jente mordua batzen, gaztiak jeneralmente. Artozuritzia-ta, ba artozuritzia: errondia, jolasa. Artua zurittuaz jolasa. Ipuiñak kontau, argimutilla bota ipurdiaz gora-ta, atzamarka ibilli tta (barreak). Don. . Ik. érronda.
- artúa eréitteko mákina, artúa eréitteko mákinia. (c). izena. Máquina de sembrar maíz. Se compone de unas angarillas y dos tolvas paralelas que están a la distancia de los renglones. .
- 1. artuemon, artuemóna. (c). izena. Harremana. Relación.. Familixa bixen arteko artuemonak baezpadakuak die./ Aintxiñan Uberak artuemon guztia Elgetakin zeukan.. Agian singularrean gehiago pluralean baino. .
- artxéra, artxería. (d). izena. ARTXARA. Ardi edo behi asken gainean, alturan, zenbait lekutan egon ohi den sare modukoa, belar ondua-eta edukitzeko. . Etim.: ardi+sare, beharbada..
- artxinga zuri, artxinga zurixa. (-). izena. (argot). Kokaina; harria denean eta ez hautsa. Roca.. Hartxinga zurixa besterik ez jauan, hautsa ikusi be ez. (TSE Berb). .
- 2. artz, artza. (d). izena. Garia garbitzeko galbahe handia.. Dornua nere akorduan etorri zan Laudatzera. Lenao galbae aundixak izate zien, artza esate otxen, alanbrezko zea aundi batzuk. Da artaraxe garbittu biar gari dana. Aniz. .
- 3. artz, artza. (d). izena. Mazoarekin joz artoa aletzeko erabiltzen zen plataforma. Majamaíz.. Artza artua jotekuai. Aura e, esixakin eindda, anken gaiñian, eta bueltan esixakin. Artua bota ara, bi banastakaa ero, da gero an mazuakin jo eitte zan. Ankak onek (mahaiak) dauzkan moduan, da gora ziri batzuk jauzkan, da esixa eindda bueltan, olako altura bat; artalia kanpora jun ezteiñ. Da guk “artua joteko artza”. Don. . Goierri aldean auntza esaten zaio.. Sin. artájaiki.
