izena
- 1. txibato, txibatua. (-). izena. clitopilus prunulus. Perretxikoa. "Molinera. . Txibatua esaten jetsagu onguak nun dagozen esaten dabelako, txibatuan atzetik beti ongua agertzen dalako inguru berian. " (SB Eibetno). .
- txibixa, txibixia. (-). izena. (Eibar.) TXIBI, -XA. "Chipirón.. Hiztunen arabera, amaierako /a/ berezkua da edo ez." (SB Eibetno).. Sin. txipiroe, -i.
- txídar, txidárra. (c). izena. botanika vicia sativa. Veza, arveja.. Hosto ugariko landare honek lore bioletak eta lekatxoak ditu. Soroan erein izan da ganajatekotzat ebakitzeko. Gure informante batek TXIDAR TXIKIxa,TXIDAR AUNDIxa eta TXIDAR GAIZTUa bereizten ditu. .
- txíflo, txíflua. (c). izena. Silbato.. Lizarrakin eitten genduan guk txiflua, lizar madalaz. . Ik. txilíbittu, txístu, píto.
- txikikeríxa, txikikerixía. (b). izena. Huskeria. Pequeñez.. Erostekotan Audi bat; ez gaittuk txikikeritxetan ibiliko. . Sin. uskeríxa.
- txikimen, txikimena. (-). izena. "Apurtzea, suntsitzea. (Lar Antz).. Emen daon txikimenak eztauka akaberaik." (Lar Antz). .
- txikíteo, txikíteua. (a). izena. Tabernaz taberna txikitoak hartzen ibiltzeko ohitura. Chiquiteo.. Ari txikiteua kendu ezkero akabo. .
- txikitéro, txikiterúa. (b). izena. Txikiteo zalea. Poteador, chiquitero.. Txikitero amorratua da Bandako diretoria. .
- txíkito, txíkitua. (b). izena. Baso laurden ardo. Chiquito de vino.. Eguardiro jote jittuk dozena bat txikito.. TXIKITUA JO, sarri. .
- txikote, txikotía. (d). izena. TXIKOTA. Ganaduak ostikoka egin ez zezan hanka lotzeko erabiltzen zen tresna. Uztau bat bere ziriarekin.. Txikotía esaten jakon, ganauai ankia jaso, ola sartzen jakon, da amen ziri bat, aurreko ankia doblauta, ostikaka eiñ eztaixen. Txikotía esaten jakuan ari. Ganauai doblatzen jakon ola, ta aro ori sartzen zan; emen ziri bat. Orduan ezin zeban zuzendu, eziñ apoiau lurrian. Eta ari txikotía. Don . Ez dakit TXIKOTE ala TXIKOTA den..
- 1. txikúpleittu, txikúpleittuak. (d). izena. Eztabaida, ika-mika.. An ebitzen Miren eta Pello berotuta txikopleittu batian./ Joan zaittezte bixkor itturrira, ainbeste txikuflaittu barik.. Gure amak dio aita-jaunak esaten ziela, anai-arrebak uretara zein joan eztabaidan zebiltzanean. Bigarren osagaia "-pleitu" hitza izan daiteke. .
- txíldor, txildórra. (c). izena. TXELDOR, TXINDOR, TXINTXOR. Begi ondoan sortzen den garautxoa. Orzuelo.. Begixan sarri izate zeban txildorra mutikotan. .
- txíle, txília. (d). izena. TXILLA. Listón delgado que se clava antes de aplicar el yeso del cielo raso.. Suelorrasua ipintzeko lelengo txiliak joste zien./ Txillia esaten zana len suelo rasua-eta eitteko. Oiñ eskaiolia dana ibiltzen da, baiña len dana egurra, txillia. Sebas.. Txileen artean zentimetro bateko bitartea uzten da, igeltsua bertan oratuta gera dadin. Bestelakoei, ezkinetan eta ipintzen direnei, listoe.. Ik. listura.
- 1. txilíbittu, txilíbittua. (c). izena. Flauta.. Erregiak beiñ txilibittu txiki bat erregalau zosten. .
- 2. txilíbittu, txilíbittua. (c). izena. Silbato.. Arbitruai lokatzatan galdu jakuan txilibittua. . Sin. txíflo, píto.
- 1. txilípala, txilípalia. (d). izena. Arto-kirtena luzetara erditik ebakiz lortzen den perkusio-tresna, garai bateko haur-jostailua.. Babak batzen laguntzen badostazu, txilipalia eingo dotsut. .
- 2. txilípala, txilípalia. (d). izena. (Osintxu.) Urte-meza ondoren bertan izandakoei tabernan ateratzen zitzaien hamarretakoa, hildakoaren familiaren kontura, jakina.. Urtia zanian, urte-mezia, ta txilipalia esaten jakon orduan, tabernan etaratzen zeben ardao gozuak eta, pikuak eta, gailletak eta, kafiak eta. Txilipalia. Ben. .
- txilípurdi, txilípurdixa. (d). izena. TXATXILIPURDI, TXITXILIPURDI, ITXILIPURDI. (LEIN.). Burua lurrean jarrita emandako buelta.. Gola sartzen daben bakoitzian txilipurdixa . Sin. buerda. txilípurdika, . (c). adberbioa. TXATXILIPURDIKA, TXITXILIPURDIKA, ITXILIPURDIKA. (LEIN.). Dando vueltas con la cabeza apoyada en el suelo.. Makiña bat txilipurdika eitten giñuan ganauzaiñian./ Arantzan trabau eta txilipurdika jausi zuan mugan bera.. Ik. txirrínboletaka..
- txíma, txímak. (b). izena. (adierazkorra.) Ileak. Cabellera, generalmente cuando ésta esta revuelta o mal compuesta. Greñas.. Jesus, neska orrek daroia tximak. .
