Bergara aldeko hiztegia

txíma, txímak. (b). Izena. adierazkorra Ileak. · Cabellera, generalmente cuando ésta esta revuelta o mal compuesta. Greñas. “Jesus, neska orrek daroia tximak.”
tximáluze, tximáluzia. (c). Adjektiboa. adierazkorra Ileluzea. · Melenudo, -a, greñudo, -a. “Mutill tximaluze batekin zebillen.” Kutsu peioratiboa du..
tximeléta
tximeléta, tximeletía. (a). Izena. mitxeleta. Mariposa. content_copy mitxeléta.
tximínixa, tximínixia. (a). Izena. Chimenea. “Orrek, ganorabako orrek, Altos Hornosko tximinixa puntatik botata be eleukek abixadaik artuko (esaera-txistea).”
tximíño, tximiñúa. (a). Izena. Mono. Esamoldeak: tximíño, tximiñúa. (a). Izena. Mono. Esamoldeak: tximíño, tximiñúa. (a). Izena. Mono. tximiñuának eiñ. (c). Esapidea. tximiñúa bézelaxe ibilli. Esfortzu edo ahalegin handia egin. “Tximiñuanak eitten ibilli tta azkenian ezetarako bez./ Elusura Otabetan. Joliin, lelengo ibilli bedarra batzen tximiñua bezelaxe... da gero oiñez dinbili-danbala izardi batian Elusura erromeixara. Cel. (AA BergEus, 336. o.).” tximiñuának eiñ. (c). Esapidea. tximiñúa bézelaxe ibilli. Esfortzu edo ahalegin handia egin. “Tximiñuanak eitten ibilli tta azkenian ezetarako bez./ Elusura Otabetan. Joliin, lelengo ibilli bedarra batzen tximiñua bezelaxe... da gero oiñez dinbili-danbala izardi batian Elusura erromeixara. Cel. (AA BergEus, 336. o.).”
tximiñokeríxa, tximiñokerixía. (c). Izena. Monería. “Ibilli tximiñokerixetan arbola puntan da gero etorri azurrak koliakin pegatzera.”
tximísta, tximistía. (d). Izena. Oineztua. · Relámpago. Gure denporan oiñeztu eta oiñeztarri entzun izan dira ia bakarrik, baina lehengo zaharrek tximista eta tximistarri ere esaten zituzten. Bada familia bat San Juanen "Tximistía" ezizena duena.. content_copy oiñéztu, tximísta. Esamoldeak: tximistian pare. (c). Esapidea. etxando tximistas. Abiada bizian. “Berriz be, bestaldia artu nebanian, etxando tximistas jarraitu najuan arru batetik bera. (SM Ezten)”
tximístarri, tximístarrixa. (d). Izena. Rayo.
tximo iñ. Esapidea. Antzuola. "Busti. “Dantzan ibili tta tximo indda etorri zan etxea." (Lar Antz).”
tximoso, -a, tximosua, -ía. (b). Adjektiboa. Tximaluzea. · Greñudo, -a. “Aspaldixan tximoso bat eindda zare.”
tximutx, txímutxa. (c). Izena. parus sp. Txori txikia.
txímutx txákur, txímutx txakúrra. (d). Izena. Cierta raza de perro muy común hasta hace poco, muy vivaz y de pequeño tamaño. “Tximutx txakurrakin kazan eitte zeban askok.”
tximutz, tximútza. (d). Izena. Antzuola. imutx (Eib.). Chinche. content_copy txíntxe.
txinbili-txonbolo. Onomatopeia. "Umea altzoan hartu edo seaskan umeari lo eragiteko alde batera eta bestera egiten den mugimendua. Gehienek su aurrean egiten zuten. “Tiok su aurrian artu eta txinbili-txonbolo eraitte zoskun umore oneko zeuanian." (Lar Antz)” content_copy zinbili-zanbulu. Esamoldeak: txinbili-txonbolua. (d). Antzinako lo-kanta baten hasiera: “Txinbili-txonbolua enok ni zorua, sardiña burua baiño obe dok oillua. Klem.” Musika aldatuz errepikatu ohi zan..
txínbo txákur, txínbo txakúrra. (d). Izena. Perro chimbero. “Len, kazia ugari zanian, txinbo-txakurrak pe bai.”
txindor.
txindúrraski, txindúrraskixa. Izena. Landare bat da. Ez dakigu zein baina txindurri bedarra izan daitekeela pentsatzen dugu Donatok eman digu izena. Etim.: txindurri+aski. .
txíndurri, txíndurrixa. (a). Izena. txinddurri, txindorri, txingurri (Lein.). Hormiga. Esaerak: Txindurrixak erlabixuai:. Esaera. Lanik egin ez eta gero eskean dabilenari esaten zaio. “Txindurrixak erlabixuai: ” Esamoldeak: txindurrixak elefantiai irabazi. Esapidea. "Txikia eta haundia borrokan edo lehian dabiltzanean, txikiak irabaz dezakeela adierazi nahi du." (Lar Antz).
txíndurri bédar
txíndurri bédar, txíndurri bedárra. (d). Izena. botanika. polygonum persicaria. Persicaria. Sustraia etzana du eta korapiloetatik zuztar berriak botatzen ditu. Kirtena, ostera, zuzen-zuzena. Hostoak melokotoiarenak bezalakoak, erdian beltzune batekin. Leku hezea gustatzen zaio eta zaindu gabeko baratzetan hazten da batez ere. Egosita hartzen da bai sikatzeko, bai zauriak ixteko.. content_copy pipar bédar górri.
txindurrika.