Hiztegia: bilaketaren emaitza
Errore mezua
Notice: Undefined index: berba in Drupal\hiztegia\Controller\HiztegiaController->berbaEmaitza() (line 162 of modules/custom/hiztegia/src/Controller/HiztegiaController.php).
Drupal\hiztegia\Controller\HiztegiaController->berbaEmaitza(Object)
call_user_func_array(Array, Array) (Line: 123)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->Drupal\Core\EventSubscriber\{closure}() (Line: 564)
Drupal\Core\Render\Renderer->executeInRenderContext(Object, Object) (Line: 124)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->wrapControllerExecutionInRenderContext(Array, Array) (Line: 97)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->Drupal\Core\EventSubscriber\{closure}() (Line: 158)
Symfony\Component\HttpKernel\HttpKernel->handleRaw(Object, 1) (Line: 80)
Symfony\Component\HttpKernel\HttpKernel->handle(Object, 1, 1) (Line: 58)
Drupal\Core\StackMiddleware\Session->handle(Object, 1, 1) (Line: 48)
Drupal\Core\StackMiddleware\KernelPreHandle->handle(Object, 1, 1) (Line: 191)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->fetch(Object, 1, 1) (Line: 128)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->lookup(Object, 1, 1) (Line: 82)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->handle(Object, 1, 1) (Line: 48)
Drupal\Core\StackMiddleware\ReverseProxyMiddleware->handle(Object, 1, 1) (Line: 51)
Drupal\Core\StackMiddleware\NegotiationMiddleware->handle(Object, 1, 1) (Line: 23)
Stack\StackedHttpKernel->handle(Object, 1, 1) (Line: 708)
Drupal\Core\DrupalKernel->handle(Object) (Line: 19)
Notice: Trying to access array offset on value of type null in Drupal\hiztegia\Controller\HiztegiaController->berbaEmaitza() (line 162 of modules/custom/hiztegia/src/Controller/HiztegiaController.php).
Drupal\hiztegia\Controller\HiztegiaController->berbaEmaitza(Object)
call_user_func_array(Array, Array) (Line: 123)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->Drupal\Core\EventSubscriber\{closure}() (Line: 564)
Drupal\Core\Render\Renderer->executeInRenderContext(Object, Object) (Line: 124)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->wrapControllerExecutionInRenderContext(Array, Array) (Line: 97)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->Drupal\Core\EventSubscriber\{closure}() (Line: 158)
Symfony\Component\HttpKernel\HttpKernel->handleRaw(Object, 1) (Line: 80)
Symfony\Component\HttpKernel\HttpKernel->handle(Object, 1, 1) (Line: 58)
Drupal\Core\StackMiddleware\Session->handle(Object, 1, 1) (Line: 48)
Drupal\Core\StackMiddleware\KernelPreHandle->handle(Object, 1, 1) (Line: 191)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->fetch(Object, 1, 1) (Line: 128)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->lookup(Object, 1, 1) (Line: 82)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->handle(Object, 1, 1) (Line: 48)
Drupal\Core\StackMiddleware\ReverseProxyMiddleware->handle(Object, 1, 1) (Line: 51)
Drupal\Core\StackMiddleware\NegotiationMiddleware->handle(Object, 1, 1) (Line: 23)
Stack\StackedHttpKernel->handle(Object, 1, 1) (Line: 708)
Drupal\Core\DrupalKernel->handle(Object) (Line: 19)
Notice: Trying to access array offset on value of type null in Drupal\hiztegia\Controller\HiztegiaController->berbaEmaitza() (line 169 of modules/custom/hiztegia/src/Controller/HiztegiaController.php).
Drupal\hiztegia\Controller\HiztegiaController->berbaEmaitza(Object)
call_user_func_array(Array, Array) (Line: 123)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->Drupal\Core\EventSubscriber\{closure}() (Line: 564)
Drupal\Core\Render\Renderer->executeInRenderContext(Object, Object) (Line: 124)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->wrapControllerExecutionInRenderContext(Array, Array) (Line: 97)
Drupal\Core\EventSubscriber\EarlyRenderingControllerWrapperSubscriber->Drupal\Core\EventSubscriber\{closure}() (Line: 158)
Symfony\Component\HttpKernel\HttpKernel->handleRaw(Object, 1) (Line: 80)
Symfony\Component\HttpKernel\HttpKernel->handle(Object, 1, 1) (Line: 58)
Drupal\Core\StackMiddleware\Session->handle(Object, 1, 1) (Line: 48)
Drupal\Core\StackMiddleware\KernelPreHandle->handle(Object, 1, 1) (Line: 191)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->fetch(Object, 1, 1) (Line: 128)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->lookup(Object, 1, 1) (Line: 82)
Drupal\page_cache\StackMiddleware\PageCache->handle(Object, 1, 1) (Line: 48)
Drupal\Core\StackMiddleware\ReverseProxyMiddleware->handle(Object, 1, 1) (Line: 51)
Drupal\Core\StackMiddleware\NegotiationMiddleware->handle(Object, 1, 1) (Line: 23)
Stack\StackedHttpKernel->handle(Object, 1, 1) (Line: 708)
Drupal\Core\DrupalKernel->handle(Object) (Line: 19)
Bilaketa azkarra Bilaketa aurreratua
ez.
1.ez.
(a).
No.
Esamoldeak:
ez zera.
(b).
Esapidea.
Besteak esandako ezezko esaldiari aurka egiten hasteko esapidea.
“Eztaukala dirurik? Ez zera. Nun jauzkak pa terrenuekin etaratako milloiak? ”
2.ez, éza.
(c).
Izena.
El no, la negación.
“Neskian eza artu zebanian burua galdu zeban./ Baezpada eskatu daixogun, eza beti daukagu. (Etxba Eib).”
3.ez, éza.
(c).
Izena.
La carencia.
“Diruik eza txarra da baiña osasunik eza txarraua./ Lanik eza prolema aundixa da.”
Partitiboaren ondoren doa sarri, baina bestela ere bai: Diru geixegixa eztok ona izango baiña eza eztok asko obia./ Eza ezautu eztabenak etxok apreziatzen ze dan ogi zurixa. Gure aurretiko zaharrek asko erabiltzen zuten berba hau.
Esamoldeak:
ezera jarri.
Esapidea.
Ez egitera ohitu. Eguraldiaz, euririk ez egiteaz, batik bat.
“Trumoia eta zarraparria ugari, baiña ezera jarritta dago bai, eta gaur be eztau euririk eingo.”
1.ez.
(a).
No.
Esamoldeak:
ez zera.
(b).
Esapidea.
Besteak esandako ezezko esaldiari aurka egiten hasteko esapidea.
“Eztaukala dirurik? Ez zera. Nun jauzkak pa terrenuekin etaratako milloiak? ”
2.ez, éza.
(c).
Izena.
El no, la negación.
“Neskian eza artu zebanian burua galdu zeban./ Baezpada eskatu daixogun, eza beti daukagu. (Etxba Eib).”
3.ez, éza.
(c).
Izena.
La carencia.
“Diruik eza txarra da baiña osasunik eza txarraua./ Lanik eza prolema aundixa da.”
Partitiboaren ondoren doa sarri, baina bestela ere bai: Diru geixegixa eztok ona izango baiña eza eztok asko obia./ Eza ezautu eztabenak etxok apreziatzen ze dan ogi zurixa. Gure aurretiko zaharrek asko erabiltzen zuten berba hau.
Esamoldeak:
ezera jarri.
Esapidea.
Ez egitera ohitu. Eguraldiaz, euririk ez egiteaz, batik bat.
“Trumoia eta zarraparria ugari, baiña ezera jarritta dago bai, eta gaur be eztau euririk eingo.”
átzera.
1.átzera.
(a).
Adberbioa.
Berriro. · Otra vez, de nuevo.
“Baiña zer? Atzera be lengo moduan, ala?”
Sin. berriz, berriro.
.
barríro, bárriz.
2.átzera.
(a).
Adberbioa.
Hacia atrás.
“Joan zaittez atzera.”
Ganaduari ere atzera egin dezan átzera! esaten zaio, edo atz-atz! ..
aida!.
Esamoldeak:
ez atzera eta ez aurrera geratu.
(c).
Esapidea.
Ezinean geratu.
“Gure arteko problemia ez atzera eta ez aurrera dago./ Kotxiakin ez atzera eta ez aurrera geldittu giñan. ”
atzera eraiñ.
(c).
Hacer retroceder o desistir.
“Gero Amabirjiñiena sartu oskuen da San Antonionai atzera erain oskuen. Fran. (AA BergEus).”
atzera eiñ.
(b).
Aditza.
Retroceder, desistir.
“Preziua jakin dabenian atzera ein dabe.”
átzeraka bótatzeko modukúa.
(c).
Esapidea.
Usain txarrekoa, ia beti.
“Txakurra atzeraka botatzeko moduko usaina jeukan. ”
átzera bota.
(b).
Esapidea.
Rechazar.
“Caja Ahorros-eko oposiziñotan, lau ez, beste guztiak lelengo prueban atzera botaittue.”
3.átzera, átzeria.
(d).
Adjektiboa.
Atzeratua. Haurrengatik batik bat. · Retrasado, -a.
“Txikittan ori oso atzeria zan da ikusi oiñ noraiño aillegau dan.”
1.átzera.
(a).
Adberbioa.
Berriro. · Otra vez, de nuevo.
“Baiña zer? Atzera be lengo moduan, ala?”
Sin. berriz, berriro.
.
barríro, bárriz.
2.átzera.
(a).
Adberbioa.
Hacia atrás.
“Joan zaittez atzera.”
Ganaduari ere atzera egin dezan átzera! esaten zaio, edo atz-atz! ..
aida!.
Esamoldeak:
ez atzera eta ez aurrera geratu.
(c).
Esapidea.
Ezinean geratu.
“Gure arteko problemia ez atzera eta ez aurrera dago./ Kotxiakin ez atzera eta ez aurrera geldittu giñan. ”
atzera eraiñ.
(c).
Hacer retroceder o desistir.
“Gero Amabirjiñiena sartu oskuen da San Antonionai atzera erain oskuen. Fran. (AA BergEus).”
atzera eiñ.
(b).
Aditza.
Retroceder, desistir.
“Preziua jakin dabenian atzera ein dabe.”
átzeraka bótatzeko modukúa.
(c).
Esapidea.
Usain txarrekoa, ia beti.
“Txakurra atzeraka botatzeko moduko usaina jeukan. ”
átzera bota.
(b).
Esapidea.
Rechazar.
“Caja Ahorros-eko oposiziñotan, lau ez, beste guztiak lelengo prueban atzera botaittue.”
3.átzera, átzeria.
(d).
Adjektiboa.
Atzeratua. Haurrengatik batik bat. · Retrasado, -a.
“Txikittan ori oso atzeria zan da ikusi oiñ noraiño aillegau dan.”
bat.
(a).
Zenbatzailea.
Uno.
bat, bátek, báti, báten, batendáko, batékin, báten, batétik, batéra, batérutz, batéraiño. Deklinabibe mugatua ere badu: bata, batak, batai, batan... Batak egixa esan zeban da bestiak gizurra..
Esamoldeak:
ez bat eta ez bi.
(c).
Esapidea.
Bat-batean, ezustean.
“Eta orduan, ez bat eta ez bi, jaiki, kotxera joan, eskupetia artu eta tiroka asi zuan.”
batían béstian.
(b).
Esapidea.
Nonahi, edozein lekutan, sakabanaturik.
“Lagatzeittuzu gauzak batian bestian da gero ezin topau. ”
batez be.
(a).
Juntagailua.
Sobre todo.
“Perretxikuak gustatze jat, batez be onduak.”
géixenbat.
batenaz beste.
(b).
bataz beste, batekuaz beste.
Uno con otro, un promedio.
“Batenaz beste bos milla peseta galtzen urten dot frontoian./ Batenaz beste ogetabost pezetatan saldu jittunat tomatiak. ”
.
baten bat.
(a).
Izenordaina.
Norbait. · Alguien, alguno.
“Baten batek ikusi dau nere txapela? .”
batekuaz beste.
Esapidea.
báta ta béstia.
(b).
Esapidea.
"Berriketa asko". Mucho hablar, pero...
“Zuk bata ta bestia, baiña majo bizi za./ Sozialistok bata ta bestia, baiña azkenian danen antzerakuak.”
batá(k) béstia.
(c).
Izenordaina.
Elkar.
“Ezin dabe batak bestia ikusi./ Bata bestian atzetik datoz.”
Aditza NORKduna bada batak, ez bada, bata..
bat biar eta bera be ez.
(c).
Esapidea.
Batere ez, indartuta.
“Aurten sagarrak arkua dauka dana. Bat biar eta bera be ez ona. ”
bataz beste.
Uno.
bat, bátek, báti, báten, batendáko, batékin, báten, batétik, batéra, batérutz, batéraiño. Deklinabibe mugatua ere badu: bata, batak, batai, batan... Batak egixa esan zeban da bestiak gizurra..
Esamoldeak:
ez bat eta ez bi.
(c).
Esapidea.
Bat-batean, ezustean.
“Eta orduan, ez bat eta ez bi, jaiki, kotxera joan, eskupetia artu eta tiroka asi zuan.”
batían béstian.
(b).
Esapidea.
Nonahi, edozein lekutan, sakabanaturik.
“Lagatzeittuzu gauzak batian bestian da gero ezin topau. ”
batez be.
(a).
Juntagailua.
Sobre todo.
“Perretxikuak gustatze jat, batez be onduak.”
géixenbat.
batenaz beste.
(b).
bataz beste, batekuaz beste.
Uno con otro, un promedio.
“Batenaz beste bos milla peseta galtzen urten dot frontoian./ Batenaz beste ogetabost pezetatan saldu jittunat tomatiak. ”
.
baten bat.
(a).
Izenordaina.
Norbait. · Alguien, alguno.
“Baten batek ikusi dau nere txapela? .”
batekuaz beste.
Esapidea.
báta ta béstia.
(b).
Esapidea.
"Berriketa asko". Mucho hablar, pero...
“Zuk bata ta bestia, baiña majo bizi za./ Sozialistok bata ta bestia, baiña azkenian danen antzerakuak.”
batá(k) béstia.
(c).
Izenordaina.
Elkar.
“Ezin dabe batak bestia ikusi./ Bata bestian atzetik datoz.”
Aditza NORKduna bada batak, ez bada, bata..
bat biar eta bera be ez.
(c).
Esapidea.
Batere ez, indartuta.
“Aurten sagarrak arkua dauka dana. Bat biar eta bera be ez ona. ”
bataz beste.
búru.
1.buru, burúa.
(a).
Izena.
Cabeza.
2.buru, burúa.
(a).
Norbera: nere burua, bere burua, etab.
“Arek ondo ezautzen jok bere burua.”
Esamoldeak:
2.buru, burúa.
(a).
Norbera: nere burua, bere burua, etab.
“Arek ondo ezautzen jok bere burua.”
burúan artu.
(b).
Memorizar, retener en la memoria.
“Esan zostan baiña eneban buruan artu aren telefono numerua.”
burúan gorde, goguan artu.
burútik etára eráiñ.
(d).
Esapidea.
Buruan sartutakoa atera.
“Ezin dotsa burutik etara eraiñ eztala bere kulpia.”
Ezezkoetan, batik bat. Hilarik, ezin zuela nahita ere erdaraz egin, esateko darabil. Entendidu bai, baiña dana gaixki. «La» esan bia dan lekuan «lo», «lo» esan bia dan lekuan «pe», dana aldrebes. Eta aura eztao burutik etara eraitteik neri
.
burúa joán.
1.burua joan.
(c).
Zorabiatu. · Marearse.
“Lagunduidazu, edozein momentutan burua joaten jata ta; eztakitt tensiño bajua-ero.”
2.burua joan.
(c).
Delirar (hil aurrean, adibidez).
“Burua be jun jako, galdu jako, ta oso gaizki dago. Don.”
burúan euki.
(b).
Esapidea.
Recordar, retener en la memoria.
“Oinddio buruan daukat zuen aittajunak esan zostana.”
gogúan euki.
buruan geldittu.
(b).
Esapidea.
buruan geratu.
Fijarse en la memoria.
“Buruan geldittu jatan Egileorren bertsua./ Euruak zenbat balio daben milla aldiz entzun juat, baiña etxatak buruan geratzen.”
burúan gorde.
(b).
Esapidea.
Memorizar.
Ik. buruan artu, goguan artu, goguan gorde.
burúan jarri.
(b).
Esapidea.
Ocurrirse, antojarse.
“Buruan jarri jakon fraille joan bia zebala ta etzeban etsi joan arte.”
burúan sartu.
buruan lokie izan.
Esapidea.
Leintz.
Zeharo normala ez izan.
“"Este día de bautizo, los niños de la casa, los vecinos y demás allegados son obsequiados con pan y queso, ya que, de no hacerlo, el niño”
burúan sartu.
(a).
Esapidea.
Ocurrise, meterse en la cabeza.
“Bein buruan gauza bat sartze jakonian, adios.”
burúan jarri.
burúko ílletaraiño aspértu.
(d).
Esapidea.
Kokoteraino jarri.
“Aspertu giñan buruko illetaraiño (motxaillekin). Mertz.”
burúra etorri.
(b).
Esapidea.
Venirle en mente, acordarse.
“Burura etorri jakon guztia esan zotsan./ Etxata burura etortzen aren izena.”
burúra igo.
(b).
Esapidea.
Subirse a la cabeza.
“Realian jokatzen dabenetik famia burura igo jako.”
burúra jo.
(b).
Edanak, batez ere, burura igo edo buruko mina eman.
“Txakolin asko ez eik eran, orrek burura jote jok eta.”
burútik (gora) eiñ.
dio
Esapidea.
burútik (gora) eráiñ.
Amorratu eragin, higuindu.
“Aurtengo udan umiak burutik ein ddoste./ Len ijittuak burutik gora eitten ”
burúzkainka eiñ.
burútik éindda égon.
(b).
Esapidea.
burutik jota egon, endredauta egon.
Zoratuta egon.
“Tontokerixa orrek eitteko burutik eindda egon bia da.”
burútik joán.
(a).
Esapidea.
Ahaztu.
“Ziero burutik joanda neukan afaixa geunkana.”
buruan.
(c).
Poderioz, puruz.
búruz.
1.buruz.
(a).
De memoria.
“Buruz dazki matrikula guztiak.”
2.buruz.
(a).
Con la cabeza.
“Baloia buruz jo dau. ”
burutik joanda egon.
Esapidea.
Zoro samartuta egon.
“Ori puxkat burutik joanda dago. ”
búruz béra.
(a).
Cabeza abajo.
“Buruz bera jausi zan arbolatik.”
ez búru ta ez ánka.
(b).
Esapidea.
Ni pies ni cabeza.
“Esan dozunak eztauka ez buru ta ez anka.”
póspoluak baiño búru gutxíao éuki.
(c).
Esapidea.
Zentzun gutxi izan.
bere burúa bóta.
(b).
Esapidea.
Suicidarse.
“Zubittik bera bota zeban bere burua./ Trenai bota zotsan bere burua.”
ZERI bota, ibilgailuei (trena, autoa) denean. NORA bota, bestela. Bere burua ill ere bai.
.
buru-buru ibilli.
Esapidea.
Antzuola.
"Denen ahotan ibili.
“Kontu ori buru-buru dabil." (Lar Antz).”
bólo-bólo ibili.
burúa apúrtu.
(a).
Esapidea.
Devanarse los sesos.
“Ordenadorian burua apurtzen ibilli nitzan atsalde guztia gauza bat asmau ezindda.”
burúa berótu.
(b).
Esapidea.
Calentar los cascos.
“Lagunak berotu zotsen burua Indiara joateko.”
burúa erakútsi.
(c).
Esapidea.
Nabarmendu. · Hacer ostentación.
“Bere burua erakustearren iñundienak eitteittue batzuk. ”
burúa galdu.
(b).
Esapidea.
Zoratu, zentzuna galdu. · Enloquecer, perder el juicio.
“Burua ziero galduta ei dauka./ Fulana bategaittik galdu zeban burua. ”
burua jaso.
1.burua jaso.
(c).
Esapidea.
Aurrera irten.
“Taberna orrek burua jaso orduko urte batzuk pasauko die.”
2.burua jaso.
(c).
Esapidea.
Animoak hartu, adoretu.
“Andria il jakonetik burua jaso ezindda dabil.”
Ezezkoetan batik bat..
buruai bueltak emon.
(b).
Esapidea.
Asko pentsatu.
“Buruai bueltak emun arren etxakixat ze ein ddoten karteriakin. ”
burúa makúrtu.
(b).
Esapidea.
Agachar la cabeza, humillarse.
“Aura, burua ez makurtzearren kapaz da edozer astakerixa eitteko. ”
3.buru, burúa.
(a).
Izena.
Memoria, talento, mente, juicio.
“Eztauka makaleko burua guzti ori buruan eukitzeko./ Azkenerarte etzeban galdu burua.”
Esamoldeak:
txantxangorrixak baiño buru gutxiago euki.
(c).
Esapidea.
Buru gutxi izan.
4.buru, burúa.
(b).
Izena.
Cabecilla, jefe.
“Oixe da PNVko burua.”
5.buru, burúa.
(b).
Izena.
Unidades, cabezas, espigas... de hortalizas y cereales.
“Galburu ederrak dare aurten.”
Artaburu, galburu, azaburu, kipulaburu..., konposatuen bigarren zati gisa gehienbat. Bakarrik ere bai: Aurten letxugak eztabe buruik eiñ..
6.buru, burúa.
(c).
Izena.
Cabeza(s) de ganado.
“Pastore onak eztau esan biar ze buru dauzkan. Don.”
7.buru, burúa.
(b).
Izena.
Orratz, pospolo, iltze edo gisakoen alde lodia.
“Burua falta jako ultza oni.”
1.buru, burúa.
(a).
Izena.
Cabeza.
2.buru, burúa.
(a).
Norbera: nere burua, bere burua, etab.
“Arek ondo ezautzen jok bere burua.”
Esamoldeak:
2.buru, burúa.
(a).
Norbera: nere burua, bere burua, etab.
“Arek ondo ezautzen jok bere burua.”
burúan artu.
(b).
Memorizar, retener en la memoria.
“Esan zostan baiña eneban buruan artu aren telefono numerua.”
burúan gorde, goguan artu.
burútik etára eráiñ.
(d).
Esapidea.
Buruan sartutakoa atera.
“Ezin dotsa burutik etara eraiñ eztala bere kulpia.”
Ezezkoetan, batik bat. Hilarik, ezin zuela nahita ere erdaraz egin, esateko darabil. Entendidu bai, baiña dana gaixki. «La» esan bia dan lekuan «lo», «lo» esan bia dan lekuan «pe», dana aldrebes. Eta aura eztao burutik etara eraitteik neri
.
burúa joán.
1.burua joan.
(c).
Zorabiatu. · Marearse.
“Lagunduidazu, edozein momentutan burua joaten jata ta; eztakitt tensiño bajua-ero.”
2.burua joan.
(c).
Delirar (hil aurrean, adibidez).
“Burua be jun jako, galdu jako, ta oso gaizki dago. Don.”
burúan euki.
(b).
Esapidea.
Recordar, retener en la memoria.
“Oinddio buruan daukat zuen aittajunak esan zostana.”
gogúan euki.
buruan geldittu.
(b).
Esapidea.
buruan geratu.
Fijarse en la memoria.
“Buruan geldittu jatan Egileorren bertsua./ Euruak zenbat balio daben milla aldiz entzun juat, baiña etxatak buruan geratzen.”
burúan gorde.
(b).
Esapidea.
Memorizar.
Ik. buruan artu, goguan artu, goguan gorde.
burúan jarri.
(b).
Esapidea.
Ocurrirse, antojarse.
“Buruan jarri jakon fraille joan bia zebala ta etzeban etsi joan arte.”
burúan sartu.
buruan lokie izan.
Esapidea.
Leintz.
Zeharo normala ez izan.
“"Este día de bautizo, los niños de la casa, los vecinos y demás allegados son obsequiados con pan y queso, ya que, de no hacerlo, el niño”
burúan sartu.
(a).
Esapidea.
Ocurrise, meterse en la cabeza.
“Bein buruan gauza bat sartze jakonian, adios.”
burúan jarri.
burúko ílletaraiño aspértu.
(d).
Esapidea.
Kokoteraino jarri.
“Aspertu giñan buruko illetaraiño (motxaillekin). Mertz.”
burúra etorri.
(b).
Esapidea.
Venirle en mente, acordarse.
“Burura etorri jakon guztia esan zotsan./ Etxata burura etortzen aren izena.”
burúra igo.
(b).
Esapidea.
Subirse a la cabeza.
“Realian jokatzen dabenetik famia burura igo jako.”
burúra jo.
(b).
Edanak, batez ere, burura igo edo buruko mina eman.
“Txakolin asko ez eik eran, orrek burura jote jok eta.”
burútik (gora) eiñ.
dio
Esapidea.
burútik (gora) eráiñ.
Amorratu eragin, higuindu.
“Aurtengo udan umiak burutik ein ddoste./ Len ijittuak burutik gora eitten ”
burúzkainka eiñ.
burútik éindda égon.
(b).
Esapidea.
burutik jota egon, endredauta egon.
Zoratuta egon.
“Tontokerixa orrek eitteko burutik eindda egon bia da.”
burútik joán.
(a).
Esapidea.
Ahaztu.
“Ziero burutik joanda neukan afaixa geunkana.”
buruan.
(c).
Poderioz, puruz.
búruz.
1.buruz.
(a).
De memoria.
“Buruz dazki matrikula guztiak.”
2.buruz.
(a).
Con la cabeza.
“Baloia buruz jo dau. ”
burutik joanda egon.
Esapidea.
Zoro samartuta egon.
“Ori puxkat burutik joanda dago. ”
búruz béra.
(a).
Cabeza abajo.
“Buruz bera jausi zan arbolatik.”
ez búru ta ez ánka.
(b).
Esapidea.
Ni pies ni cabeza.
“Esan dozunak eztauka ez buru ta ez anka.”
póspoluak baiño búru gutxíao éuki.
(c).
Esapidea.
Zentzun gutxi izan.
bere burúa bóta.
(b).
Esapidea.
Suicidarse.
“Zubittik bera bota zeban bere burua./ Trenai bota zotsan bere burua.”
ZERI bota, ibilgailuei (trena, autoa) denean. NORA bota, bestela. Bere burua ill ere bai.
.
buru-buru ibilli.
Esapidea.
Antzuola.
"Denen ahotan ibili.
“Kontu ori buru-buru dabil." (Lar Antz).”
bólo-bólo ibili.
burúa apúrtu.
(a).
Esapidea.
Devanarse los sesos.
“Ordenadorian burua apurtzen ibilli nitzan atsalde guztia gauza bat asmau ezindda.”
burúa berótu.
(b).
Esapidea.
Calentar los cascos.
“Lagunak berotu zotsen burua Indiara joateko.”
burúa erakútsi.
(c).
Esapidea.
Nabarmendu. · Hacer ostentación.
“Bere burua erakustearren iñundienak eitteittue batzuk. ”
burúa galdu.
(b).
Esapidea.
Zoratu, zentzuna galdu. · Enloquecer, perder el juicio.
“Burua ziero galduta ei dauka./ Fulana bategaittik galdu zeban burua. ”
burua jaso.
1.burua jaso.
(c).
Esapidea.
Aurrera irten.
“Taberna orrek burua jaso orduko urte batzuk pasauko die.”
2.burua jaso.
(c).
Esapidea.
Animoak hartu, adoretu.
“Andria il jakonetik burua jaso ezindda dabil.”
Ezezkoetan batik bat..
buruai bueltak emon.
(b).
Esapidea.
Asko pentsatu.
“Buruai bueltak emun arren etxakixat ze ein ddoten karteriakin. ”
burúa makúrtu.
(b).
Esapidea.
Agachar la cabeza, humillarse.
“Aura, burua ez makurtzearren kapaz da edozer astakerixa eitteko. ”
3.buru, burúa.
(a).
Izena.
Memoria, talento, mente, juicio.
“Eztauka makaleko burua guzti ori buruan eukitzeko./ Azkenerarte etzeban galdu burua.”
Esamoldeak:
txantxangorrixak baiño buru gutxiago euki.
(c).
Esapidea.
Buru gutxi izan.
4.buru, burúa.
(b).
Izena.
Cabecilla, jefe.
“Oixe da PNVko burua.”
5.buru, burúa.
(b).
Izena.
Unidades, cabezas, espigas... de hortalizas y cereales.
“Galburu ederrak dare aurten.”
Artaburu, galburu, azaburu, kipulaburu..., konposatuen bigarren zati gisa gehienbat. Bakarrik ere bai: Aurten letxugak eztabe buruik eiñ..
6.buru, burúa.
(c).
Izena.
Cabeza(s) de ganado.
“Pastore onak eztau esan biar ze buru dauzkan. Don.”
7.buru, burúa.
(b).
Izena.
Orratz, pospolo, iltze edo gisakoen alde lodia.
“Burua falta jako ultza oni.”
gatz.
Izena.
1.gatz, gátza.
(a).
Izena.
Sal.
GATZ LARRIXA eta XEIA bereizten dira..
Esamoldeak:
gatzían.
(c).
Adberbioa.
Gatz neurrian (janari edo edari bat).
“Ze moduzkua dago zopia gatzian?”
gátza émon.
(b).
Aditza.
Haragia kontserbatzeko, urdaiazpiko edo zezinatarako, adibidez, gatzetan euki.
“Txarrixa ilddakuan gatza emoten jakue urdaiazpikuei.”
2.gatz, gátza.
(c).
Izena.
Grazia, ganora.
“Nere ustez euskerazko liburuetan gatzik gabeko umoria zebillelako eldu neutsan lanari. (SM Zirik)”
Esamoldeak:
ez gátz eta ez berákatz ez euki.
(b).
Esapidea.
Ganora edo grazia gutxi izan.
“Zuk eztaukazu ez gatz eta ez berakatz.”
1.gatz, gátza.
(a).
Izena.
Sal.
GATZ LARRIXA eta XEIA bereizten dira..
Esamoldeak:
gatzían.
(c).
Adberbioa.
Gatz neurrian (janari edo edari bat).
“Ze moduzkua dago zopia gatzian?”
gátza émon.
(b).
Aditza.
Haragia kontserbatzeko, urdaiazpiko edo zezinatarako, adibidez, gatzetan euki.
“Txarrixa ilddakuan gatza emoten jakue urdaiazpikuei.”
2.gatz, gátza.
(c).
Izena.
Grazia, ganora.
“Nere ustez euskerazko liburuetan gatzik gabeko umoria zebillelako eldu neutsan lanari. (SM Zirik)”
Esamoldeak:
ez gátz eta ez berákatz ez euki.
(b).
Esapidea.
Ganora edo grazia gutxi izan.
“Zuk eztaukazu ez gatz eta ez berakatz.”
izan.
(a).
da
du
Aditza.
izen.
Ser, estar en, tener, haber...
“Ori pelotarixa izan zan./ Atzo Donostian izen giñan./ Naikua asti izan dau./ Biar izango da afarixa.”
Adinekoek IZEN esaten dute gehiago..
Esamoldeak:
ez izan norbait.
(c).
Esapidea.
Ez bizi, hilda egon.
“Bera eztanian zela konponduko ete zien seme-alabok, aren ardura bakarra./ Zu be kontuak etaratzen juan ni ez naizenerako. ”
an aizelakuan emen!.
Esapidea.
Eibar.
Norbaiti agudo itzultzeko agintzeko erabiltzen da.
“Juari azkar, an aixelakuan emen!”
izatekua izan.
(c).
Esapidea.
Zelebrea, edo behar ez bezalakoa izan.
“Zu za izatekua zu. Kalera joan eta ogixa aaztuta etorri./ Diru guztia gastau. Zu za izatekua!/ Sagar guztiak arrapau dosku. Ori da izatekua ori! ”
Beste doinu batekin esanda, alderantzizkoa esanahia ere har dezake. Karreria irabazi dozula, e? Zu za izatekua zu!.
izanguan bizi.
Esapidea.
Sekula betetzen ez den esperantzarekin bizi.
“Izarretan bizi don hori, izanguan beti. (Zuaz Deb).”
ezta izango!.
(b).
Esapidea.
Harridura esapidea.
“—Alkatiak dimitidu egin dabela. —Ezta izango! ”
éztalakuan be.
(c).
Esapidea.
Aunque parezca que no.
“Txikiteuan, eztalakuan be, diru mordua joaten dok. ”
izen.
Ser, estar en, tener, haber...
“Ori pelotarixa izan zan./ Atzo Donostian izen giñan./ Naikua asti izan dau./ Biar izango da afarixa.”
Adinekoek IZEN esaten dute gehiago..
Esamoldeak:
ez izan norbait.
(c).
Esapidea.
Ez bizi, hilda egon.
“Bera eztanian zela konponduko ete zien seme-alabok, aren ardura bakarra./ Zu be kontuak etaratzen juan ni ez naizenerako. ”
an aizelakuan emen!.
Esapidea.
Eibar.
Norbaiti agudo itzultzeko agintzeko erabiltzen da.
“Juari azkar, an aixelakuan emen!”
izatekua izan.
(c).
Esapidea.
Zelebrea, edo behar ez bezalakoa izan.
“Zu za izatekua zu. Kalera joan eta ogixa aaztuta etorri./ Diru guztia gastau. Zu za izatekua!/ Sagar guztiak arrapau dosku. Ori da izatekua ori! ”
Beste doinu batekin esanda, alderantzizkoa esanahia ere har dezake. Karreria irabazi dozula, e? Zu za izatekua zu!.
izanguan bizi.
Esapidea.
Sekula betetzen ez den esperantzarekin bizi.
“Izarretan bizi don hori, izanguan beti. (Zuaz Deb).”
ezta izango!.
(b).
Esapidea.
Harridura esapidea.
“—Alkatiak dimitidu egin dabela. —Ezta izango! ”
éztalakuan be.
(c).
Esapidea.
Aunque parezca que no.
“Txikiteuan, eztalakuan be, diru mordua joaten dok. ”
ardáo, -u, ardáua.
(a).
Izena.
Vino. Norbaitek edan ondoren botaka egiten duenean, iruzkin umoretsu hau entzun izan da:
“Itxuria danez, toki diferentetako ardauak eran jittuan.”
Esaerak:
Ardau gozuak lau begi eta oiñik ez..
Esaera.
(SM Ezten).
Esamoldeak:
ez ur eta ez ardau izan.
(c).
Esapidea.
Norbait ganorabakoa izan, proiektu edo gauza batek funts gutxi eduki.
“Zuen sindikatua ez ur eta ez ardau.”
ohar bat
ardau-jana eiñ.
(c).
Esapidea.
adierazkorra
Ardoz bete belarrietaraino.
“Atzo guk ein giñuan ardau-jana... ”
ardáo zúri, ardáo zuríxa.
(a).
Vino blanco.
ardáo gózo, ardáo gozúa.
(b).
ardao goxo.
Vino dulce, moscatel.
“Abadian ezkutuan monagilluak trago ederrak joten jotsen ardao gozo botilliai.”
ardáo górri, ardáo gorríxa.
(a).
Vino claro.
ardáo beltz, ardáo béltza.
(a).
Vino tinto.
Vino. Norbaitek edan ondoren botaka egiten duenean, iruzkin umoretsu hau entzun izan da:
“Itxuria danez, toki diferentetako ardauak eran jittuan.”
Esaerak:
Ardau gozuak lau begi eta oiñik ez..
Esaera.
(SM Ezten).
Esamoldeak:
ez ur eta ez ardau izan.
(c).
Esapidea.
Norbait ganorabakoa izan, proiektu edo gauza batek funts gutxi eduki.
“Zuen sindikatua ez ur eta ez ardau.”
ohar bat
ardau-jana eiñ.
(c).
Esapidea.
adierazkorra
Ardoz bete belarrietaraino.
“Atzo guk ein giñuan ardau-jana... ”
ardáo zúri, ardáo zuríxa.
(a).
Vino blanco.
ardáo gózo, ardáo gozúa.
(b).
ardao goxo.
Vino dulce, moscatel.
“Abadian ezkutuan monagilluak trago ederrak joten jotsen ardao gozo botilliai.”
ardáo górri, ardáo gorríxa.
(a).
Vino claro.
ardáo beltz, ardáo béltza.
(a).
Vino tinto.
Arámaixo.
(a).
Toponimoa.
Aramaio. Arabako herria.
Esaerak:
Ez zaittez juan ez Aramaixora andratan, ezta Gatzaara beitten.
Esaera.
(Aran Gatz). Aramaioko andreek eta Gatzagako behiek ez zuten, nonbait, fama onik inguruan.
Aramaio. Arabako herria.
Esaerak:
Ez zaittez juan ez Aramaixora andratan, ezta Gatzaara beitten.
Esaera.
(Aran Gatz). Aramaioko andreek eta Gatzagako behiek ez zuten, nonbait, fama onik inguruan.
ezárri.
1.ezarri.
(c).
du
Aditza.
Empotrar, acoplar.
“Paretan ezarrittako bi armaixo dauzke./ Ixilik ezpaago paretan ezarriko aut./ Tratoriai goldia ezartzen jako.”
Esaerak:
Educación de basarri, mokuak kendu eta praketan ezarri.
(c).
Esaera.
Kaletarrek baserritarrei esaten omen zieten burlaizez.
2.ezarri.
(d).
du
Aditza.
Oilalokari habian arrautzak jarri txitak atera ditzan. · Colocar huevos en el nido de la clueca para que los empolle.
“Arrautzak ezartze jakon oillolokiai txitak etaratzeko. Arrautzak ezarri. Lokatuta zeuan oillo bat ipintze zan da arek etaratze zittuan txitak. Ogetabat arrautza uste dot izete ziela. Etxakixat zenbat egun biar izete zeben txitak etaratzeko, baiña ogetabat arrautza izete ziena bajakixat. Klem./ Oillua ezarritta dauku. Don./ Gaur goizian oillua arrautzekin ezarri dot. Klem.”
3.ezarri, ezarríxa.
(d).
Izena.
Apustua egiterakoan botatzen den diru-seinalea. · La echa del juego.
“Posturia eindda gero atzeraka eiñ ezkero kontrarixuandako izaten da ezarrixa./ Bost milla duroko ezarrixa ipinitta dauke.”
Esamoldeak:
ezarríxan.
(d).
Adberbioa.
Trabesean. Boletan ezagutu dut bakarrik. Apostar dinero con otra persona en la bolera, respecto a la tirada de otros.
“Luis Mariri milla pezeta irabazi najotsan ezarrixan./ Ezarrixan eingostat.”
trabesían.
4.ezarri, ezarríxa.
(d).
Adjektiboa.
Eibar.
Gaixo samar, sukarrarekin-edo. · "Febriciente, cargado (un enfermo).
“Lagun gaixua ikusten izan gara eta ezarrixa topau dogu.”
Esamoldeak:
4.ezarri, ezarríxa.
(d).
Adjektiboa.
Eibar.
Gaixo samar, sukarrarekin-edo. · "Febriciente, cargado (un enfermo).
“Lagun gaixua ikusten izan gara eta ezarrixa topau dogu.”
5.ezarri, ezarríxa.
Izena.
ezárritako, -ua.
Erantsia. · "Postizo, añadido.
“Gauko andrakumiak, erdixa baiño geixago, ezarrixa./ Ipoiñ orrek, gauza asko bedorrek ezarritakuak.”
6.ezarri, ezarríxa.
(d).
Izena.
Eibar.
Kanpotarra, arrotza. · "Intruso, advenedizo.
“Ez da a bere odolekua, ezarrixa baiño.”
1.ezarri.
(c).
du
Aditza.
Empotrar, acoplar.
“Paretan ezarrittako bi armaixo dauzke./ Ixilik ezpaago paretan ezarriko aut./ Tratoriai goldia ezartzen jako.”
Esaerak:
Educación de basarri, mokuak kendu eta praketan ezarri.
(c).
Esaera.
Kaletarrek baserritarrei esaten omen zieten burlaizez.
2.ezarri.
(d).
du
Aditza.
Oilalokari habian arrautzak jarri txitak atera ditzan. · Colocar huevos en el nido de la clueca para que los empolle.
“Arrautzak ezartze jakon oillolokiai txitak etaratzeko. Arrautzak ezarri. Lokatuta zeuan oillo bat ipintze zan da arek etaratze zittuan txitak. Ogetabat arrautza uste dot izete ziela. Etxakixat zenbat egun biar izete zeben txitak etaratzeko, baiña ogetabat arrautza izete ziena bajakixat. Klem./ Oillua ezarritta dauku. Don./ Gaur goizian oillua arrautzekin ezarri dot. Klem.”
3.ezarri, ezarríxa.
(d).
Izena.
Apustua egiterakoan botatzen den diru-seinalea. · La echa del juego.
“Posturia eindda gero atzeraka eiñ ezkero kontrarixuandako izaten da ezarrixa./ Bost milla duroko ezarrixa ipinitta dauke.”
Esamoldeak:
ezarríxan.
(d).
Adberbioa.
Trabesean. Boletan ezagutu dut bakarrik. Apostar dinero con otra persona en la bolera, respecto a la tirada de otros.
“Luis Mariri milla pezeta irabazi najotsan ezarrixan./ Ezarrixan eingostat.”
trabesían.
4.ezarri, ezarríxa.
(d).
Adjektiboa.
Eibar.
Gaixo samar, sukarrarekin-edo. · "Febriciente, cargado (un enfermo).
“Lagun gaixua ikusten izan gara eta ezarrixa topau dogu.”
Esamoldeak:
4.ezarri, ezarríxa.
(d).
Adjektiboa.
Eibar.
Gaixo samar, sukarrarekin-edo. · "Febriciente, cargado (un enfermo).
“Lagun gaixua ikusten izan gara eta ezarrixa topau dogu.”
5.ezarri, ezarríxa.
Izena.
ezárritako, -ua.
Erantsia. · "Postizo, añadido.
“Gauko andrakumiak, erdixa baiño geixago, ezarrixa./ Ipoiñ orrek, gauza asko bedorrek ezarritakuak.”
6.ezarri, ezarríxa.
(d).
Izena.
Eibar.
Kanpotarra, arrotza. · "Intruso, advenedizo.
“Ez da a bere odolekua, ezarrixa baiño.”
ezáuera.
1.ezauera, ezaueria.
(c).
Ezaguera, kordea. · Conocimiento.
kónorte.
Esamoldeak:
ezaueria galdu.
1.ezaueria galdu.
(c).
Esapidea.
Kordea galdu.
2.ezaueria galdu.
(c).
Esapidea.
Inor ezagutu ez burutik joanda egoteagatik.
ezáueria etorri.
(c).
Esapidea.
Kordea etorri.
kónortia etorri.
2.ezauera, ezaueria.
(c).
Ezagupidea, ezagutzearen adierazpena.
ezaupíde.
Esamoldeak:
ezáueria emon.
Esapidea.
Ezagupidea emon.
“Kalian sarri ikusten dot baiña eztau ezauerarik emoten. ”
ezaupidía émon.
1.ezauera, ezaueria.
(c).
Ezaguera, kordea. · Conocimiento.
kónorte.
Esamoldeak:
ezaueria galdu.
1.ezaueria galdu.
(c).
Esapidea.
Kordea galdu.
2.ezaueria galdu.
(c).
Esapidea.
Inor ezagutu ez burutik joanda egoteagatik.
ezáueria etorri.
(c).
Esapidea.
Kordea etorri.
kónortia etorri.
2.ezauera, ezaueria.
(c).
Ezagupidea, ezagutzearen adierazpena.
ezaupíde.
Esamoldeak:
ezáueria emon.
Esapidea.
Ezagupidea emon.
“Kalian sarri ikusten dot baiña eztau ezauerarik emoten. ”
ezaupidía émon.
