izena
- aingéru guardáko, aingéru guardakúa. (a). izena. El Angel de la Guarda.. Lengo umiak bakoitzak bere aingeru guardakua izateban..
- aingéru kanpáe, aingéru kanpáia. (b). izena. AINGÉRU KANPAI. Haur bat hiltzen denean jotzen den kanpaia. Repique de niño muerto.. "Kanpaikada txiki eta ariñagua izaten zan, errepikia esaten jakona. Umia hiltzen zanian 'aingerua hil da' esaten zan." (SB Eibetno).. Ik. aingeru.
- aingéru lóra, aingéru loría. (d). izena. botanika Calendula arvensis.. Hilerri-lilia. Maravilla silvestre. Pare bat arrabete luzeko belarra, petalodun lore zuri txikiak dituena. Inguru hauetan begiko mina kentzeko erabili izan da. . Calendula arvensis. .
- aingíra, aingiría. (b). izena. AINGERA, ANGIRA. Anguila.. aingiría baiño labánaua, . (c). esapidea. Más resbaladizo que una anguila.. Kontuz eldu egur onei, aingiria baiño labanauak dare ta... angira zinbrixo, angira zinbrixua. (-). (Eibar.) Aingira kumea, angula baino handiagoa. . Goiz guztia uretan emonda, angira-zinbrixu bat besterik ez dogu atara. (Etxba Eib)...
- áiñube, áiñubia. (c). adjektiboa. Eguzkiak jotzen ez duen parajea. Laiotza. Umbría, lugar sombrío, que no entra el sol.. Mendikute basarrixa benetan paraje aiñubian dago./ Etxia eitteko, aiñubia baiño euzki-begixa obe.. Laiotz ere entzun izan dela dio Don.k. Ant. euzkí-bégi. Ik. izotzálde.
- aitóna bédar, aitóna bedárra. (d). izena. botanika Agrimonia eupatoria. Agrimonia. Behetik gora, sailean, ale txikiak izaten ditu. Katarroa biguntzeko erabiltzen da gehienbat, eta hortik datorkioke izena. Zenbaitek badirudi zan bedarrari ere horrela deitzen diola. Azaldu beharrekoa da aittajauna esaten dela Bergaran, eta ez aitona. .
- áitta, áitta. (a). izena. Aita. Padre. .
- 1. aitta puntako, aitta puntakúa. (b). izena. Aita ponteko. Padrino.. Nere aitta puntako, Idurixoko Xanti.. Ik. ama puntáko.
- 2. aitta puntáko, aitta puntakúa. (c). izena. Babeslea. Protector, padrino (zentzu ironikoan).. Gerrara be aitta puntakuak zeuzkenak joan barik gelditzen zittuan./ Bixkor urten dau kartzelatik. Aitta puntako onak izango zittuan..
- aittá sántu, aittá sántua. (a). izena. El Papa.. Norbait patxada handiz eta ezer egin gabe ikusten denean, honela egin izan zaio errieta: Mobidu ari ortik, aitta santuan moduan egon barik/i..
- aitta-órde, aitta-ordía. (c). izena. AITTÓRDE, AITTA-ORDEKO, AITTA-ORDEZKO, AITTA-ORDIAZKO. Padre adoptivo. . Bere aitta-ordiakin ez i da ondo konpontzen.. Edozenbat aldaera ditu hitz honek.. Sin. aittatzáko, ugéz-áitta. Ik. ama-órde, orde.
- aittá-séme, aittá-sémiak. (b). izena. Aita eta semea, edo aita eta semeak. Padre e hijo, o hijos. . Boluko aitta-semiak ikusittut ferixan..
- aittágiñarreba, aittágiñarrebia. (d). izena. AITTÁIÑARREBA, AITTEIÑARREBA. Suegro.. Aitteiñarreba. Eztok asko esaten e, baiña olaxe erabiltzen dok. . Esan AITTÁI.
- aittágure, aittáguria. (b). izena. Otoitz ezaguna. Padrenuestro.. Iru aittagure errezatzeko esan dost penitentzia moduan./ Aittaguria esaten be eztakixe gaurko umiak.. Aittaguria errezau edo esan..
- aittájaun, aittájauna. (a). izena. AITTÁJUN. Abuelo.. Aittajauna ikustera goiaz basarrira.. Aspalditxoan aitt(a)itta eta amama sartu dira, aittajauna eta amandriaren ordez, familia askotan. Zenbaitek jatorragoak direla pentsatu du nonbait. Aittaita aitaren aita, eta amama amaren ama delako edo. Esan beharrik ez, jatorrizko aittajauna eta amandria mantendu beharko liratekeela, gure ustez, aittaitta eta amama berrien partez.. aittájauna-amándria, aittájauna-amándriak. (c). izena. Abuelos.. Artizko aittajauna-amandriak pe izan die mezetan...
- aittájauna-amándria, aittájauna-amándriak. (c). izena. Abuelos.. Artizko aittajauna-amandriak pe izan die mezetan..
- aittatzáko, aittatzakúa. (d). izena. Aita ordea. Don. .
- 1. aittiaren. (b). izena. AITTAREN. El acto de santiguarse.. Aittajunak erakutsi zoskun aittiaren eitten: Aittaren, Semiaren, Espiritu Santuaren izenian, amen.. Ik. Kurútze Santuáren. Aittiaren, Semiaren eta Espiritu Santuaren, aitak eta amak lenengo esan ziraden, . (d). esaera. Fedea gurasoengandik hartua duela, alegia.. "Ziraden" hori bitxia da, errimagatik edo asmatua, "zosten" esaten da eta hemen... aittiaren egin, . (a). aditza. Santiguarse.. Sin. siñátu. Ik. Kurútze Santuáren.. aittiaren eiñ orduko, . (a). esapidea. Oso azkar (aittiaren egiten tardatzen den denboran, literalki). Con rapidez.. Gaurko lapikuekin aittiaren batian gertatzen da jatordua./ Ara!, esan da aittiaren eiñ orduko auspaz ipiñi zan, eskuak lurrian da ankak goian. (SM Ezten)... aittiáren batían, . (c). esapidea. AITIAREN EGUN ORDUKO. Oso azkar...
- 2. aittu, aittua. (d). izena. (Eibar.) SM E. Aditua. Entendido, versado.. Bidian matarifia billau eben, eta a be eriotza kontuetan aittua zalako edo, gelditu erain detsa ta artu dau Kaximiron pultsua. (SM Ezten)./Gizon aittua legietan. (Etxba Eib)..
- aittunkérixa, aittunkérixia. (d). izena. (Eibar.) "Pedantería.. Ez dakitt aittua izango zan; baiña aittunkerixia ez jakon falta..
