izena
- matxóe, -i, matxóia. (c). izena. Refuerzo exterior, hecho de cemento o piedra, de una casa.. Matxoia esate jako, len esan dotena, egur batekin baldin bada puntalau, eta matxoia da kuiñan itten dan pareta bat, berai, zapatia... Zimentua ondo artu ta ormia itte jako berai. Orduan da matxoia. Zapatia be esaten jako. Don.. komentario 1 Sin. zapata.
- 1. mátxorra, mátxorria. (d). izena. Umerik egiten ez duen aberea, behia, batik bat. Machorra. Hembra estéril, aplicado sobre todo a las vacas.. Biae edarra dok baiña etxakixat matxorria eztoskun urten biar./ Ekaiztua be esaten da izendakuai, jeneralian, baiña bestiai matxorria. Don.. Emakumeez ere esaten omen da. . Ik. matxórratu.
- máusa, mausía. (d). izena. botanika Sambucus ebulus. Yezgo.. Intxusaren, flotaren, antzerakoa da oso itxuraz bai erabileraz, bere lora zuri eta guzti. Intxusa zuhaixka den bezala, mausa belar handia da, pertsonaren altura har dezakeena eta lur gozoak maite dituena. Asko erabiltzen da sudurrerako, eztarrirako eta baita labatibak egiteko ere. Bere mintzaz erretrapuak egiten dira. .
- mazápoi, mazapóia. (c). izena. MAZAPAN. Mazapán. Orain MAZAPAN entzuten da, baina guk txikitan MAZAPOI esaten genion..
- mázeta, mázetia. (c). izena. Esku batez erabiltzen den mazoa.. An gero mazetekin jo, jo ta jo, ta ardillian moruan iruteko ipini biezan. Jjp.. Linua jotzekoak egurrezkoak ziren eta harria apurtzekoak burdinazkoak. . komentario 1
- mázo, mázua. (b). izena. Mazo de madera.. Burdinazkoari PORRA, handi samarra bada, behintzat. Txikiari MAILU edo MAILLUKA. Baserrietan normalean egon ohi den mazo bakarra ERPIL-MAZUA da.. Ik. eskú-mazo, erpíl-mázo.
- mediáliñ, medialíña. (d). izena. MEDILIÑ. Baserri edo kale-etxe baten bi parteak bereizten dituen horma sendoa, sua batetik bestera pasa ez dadin. Pared medianera.. Pareta au mediliña da, ta noizbaitten len emen be atia burdiñezkua zan. Benito. Oso horma zabala da (80 - 100 cm.), eta etxearen alde batetik bestera pasatzeko burdinazko ateak izaten ditu, surik igaro ez dadin. . Oso horma zabala da (80 - 100 cm.), eta etxearen alde batetik bestera pasatzeko burdinazko ateak izaten ditu, surik igaro ez dadin.. komentario 1
- médiku, médikua. (a). izena. Médico. .
- mejillóe, -i, mejillóia. (b). izena. Mejillón. .
- mejoríxa, mejorixía. (b). izena. Mejoría.. Operau barrixan mejorixia euki zeban./ Ekonomixiak eztauka mejorixa itxuraik. .
- mélendres. (d). izena. Hala deitzen dio zenbaitek sorginorratzari, "sakaojos"-ari. Llaman así algunos a la libélula.. An, bajatok melendres abiadoria. Don. . "Melindres", edo "Melindres abiadoria" ere bai. Umorezkoa. Etim.: Jules "Vendrines" abiadore frantsesa, Paris-Madrid karrera irabazi zuen 1911an, oso famatua egin zen itxura denez, eta sorginorratzari jarri zioten haren izena. "Vendrines"etik "Melendres"era salto dezentea dago, baina hutsa abiadore batentzat.. Sin. sakáojos.
- melóe, -i, melóia. (a). izena. Melón. .
- 3. melokotóe, -i, melokotóia. (b). izena. Mozkorra. Borrachera.. Melokotoi ederrakin zebitzen bixak pe jaixetan.. Sin. trónpa, atxur.
- memelokeríxa, memelokerixía. (c). izena. Memeloaren esana edo ekintza.. Zenbat memelokerixa esaten daben. .
- ménda, mendía. (b). izena. botanika BENDA. mentha suaveolens. Menta, mentastro.. Bezperan mendak batu ganauak zaindduaz. Cel. . Etxean usain gozoa euki nahi denean menda etxeratzea bezalakorik ez dago. Mendazko eskobak ere erabili izan dira honetarako. Oso ugaria da munetan eta etxe inguruetan.. Sin. batan. Ik. mendáfiñ.
- mendáfiñ, mendafiña. (b). izena. botanika BENDÁFIÑ. mentha piperita. Hierbabuena.. Bat dok mendia, eskoba lekuan ibiltzen zana, ta beste bat janarixai-tta botatzeko mendafiña. Mendia baiño ostro zorrotxauakin, luxenkia, mendafiña. Don.. Mendaren antzekoa, baina finagoa. Baratzetan hazten da batik bat, baina baita baserri inguruetan eta basoan ere. Infusioan hartuta oso ona omen da digestioa ondo egiteko, bihotzarendako eta nerbioendako. Sin. mentabedar (Eib.).. Ik. batan.
- méndar, méndarra. (c). izena. botanika pulicaria dysenterica. Etxea garbitzeko erabiltzen de menda mota usain gabekoa.. komentario 1 Sin. astoménda.
- mendébal, mendebála. (c). izena. Viento del Oeste.. Mendebalak joten dabenian, eurixa laster.gaillego aizeak baino apur bat iparralderagotik jotzen du. . Baita dena hezetasunez blaitzen denean, etxeko lurra, frontoiko pareta edo zorua, mendebalagatik dela esaten da. Gaur ezingou pelotan jokatu; mendebalak jo dau ta lurra labana dago. Don.k dionez, gaillego aizeak baino apur bat iparralderagotik jotzen du.. Ik. bendebal, gaillégo áize, nórde.
