esaera
- pasautako urekin presia egin nai izan. (-). esaera. Gauzak erremediorik ez dutelarik konpondu nahi direnean erabiltzen den esaera: Ori pasautako urekin presia egin nai izatia dok. .
- Personia logura antxian, gose antxian eta diru-falta antxian ibiltze ei da onduen. (d). esaera. Urritasunak mesede egiten duela adierazten duen esaera jakintsua.. Ikusten den bezala, inoiz antxian esaten da, adierazkortasunagatik edo. .
- Pezetiaatik duroik ez. (-). esapidea. "Inork ez du ezer erregalatzen." (Lar Antz).
- Pillo, pillo, sangarra pillo!. (-). esaera. "Aupa! Viva! Poztasuna adierazteko berbak. Tor. Etxebarriak diñuan moduan: 'Palabras mágicas con las que los chicos proclamábamos la exclusividad de algún feliz hallazgo, como un montón de flores, fresas, moras." (SB Eibetno)..
- Piñu-momorro, piñu-momorrua. (c). esaera. PIÑU-KOKO. Procesionaria.. Putia, piñu-momorua eta guardazibilla ez ei da sekula faltako. Esaera ez oso zaharra.. Sin. infarnuko katu.
- Pitxilipeta orixa, iru egungarrengo eurixa. (-). esaera. (Oñati.) PITXILIPETA ORIXA, URTEBETEGARRENGO EURIXA. Tximeleta horia ikusten bada, euria laster. (Izag Oñ)..
- Pobrian arrazoia eta urriñeko suegurra alperrik galtzen die. (-). esaera. (Antzuola.) (Lar Antz). .
- pobrian arrotasuna eta kaskarian prasia (brasa) denpora gutxikuak dia. (b). esaera. "Ez dute irauten, desagertu egiten direlako." (Lar Antz). .
- Potia pote, naiz pipar da naiz tomate. (-). esaera. (Eibar.) "Oparitutakoari ez zaiola muzin egin behar esan nahi duen errefraua. A caballo regalado.... Potia pote, naiz pipar da naiz tomate, eta laga nai ez badozu..
- Prailian dozenia amairu. (c). esaera. (Eibar.) "Neurria baino gehiago hartzeko (edo emateko) prest daudenei buruz esan ohi da. Fraileen dozena hamabikoa izan beharrean hamairukoa omen da. Fraile-katilua ere ohizkoa baino handiagoa izaten da". Emoixozu apur bat geixago, badakizu, fraillien dozenia, amairu..
- Probaua ikisixa baiño obe. (-). esaera. (Antzuola.) (Lar Antz). Probatzen dena ikasten dena baino baliogarriagoa dela..
- Putia, piñu-momorrua eta guardazibilla ez ei da sekula faltako. (c). esaera. Esaera ez oso zaharra. .
- Sagar ustelak ondoko guztiak usteldu. (-). esaera. (Lar Antz).. ságar, sagárra. (a). izena. botanika malus domestica. Manzana, manzano.. Zuhaitzari SAGAR ARBOLA ere bai. Bitan bereizten dira: gezak (dultzeak) eta garratzak. Zenbait sagar mota: agostu sagarra, boskantoia, esnaolia, frantzesa, guenetxe s., ipurberdia, kamusia, libra s., madari s., merkaliña, reineta zurixa eta beltza —edo errezil edo errege sagar zurixa eta beltza—, santiago s., san juan s., txori s., urdin s., urtebete s., zulote s., zuma s. . sagarra jo, . (c). aditza. Sagarra txikitu sagardoa egiteko.. Ik. sagárra jóteko mákina.. jansagar, jansagarra. (-). izena. "La manzana de comer." (Izag Oñ). ...
- San Bizente otza, neguan biotza. (c). esaera. San Bizente eguna (urtarrilak 22). Parteittiko jaiak..
- San Juan, San Juan, nekez etorri eta bizkor juan. (-). esaera. (SM Zirik). Gauza onak (kasu honetan jaiak) gutxi irauten dutela. .
- San Jurji, artuak ereitteko goizegi, San Markos, artuak ereindda balegoz. (c). esaera. San Jurji: apirilak 23, San Markos: apirilak 25. Artoak noiz erein behar diren erakusten duen esaera. Tarte estua, benetan..
- San Martiñen olua pagatu bearko dok. (-). esaera. (Ubera.) "San Martiñen olua pagatu bearko dok: tendrás que aprender a vivir vida dura. (Ubera)." (Izag Oñ).. Uberarra izan arren, ez dut inoiz entzun..
- San Pedroz kuku, San Martzialez mutu. (c). esaera. San Pedro eta San Martzial (ekainak 29 eta 30) egun seinalatuak Bergaran. Kukua egun batetik bestera mututzen da San Martzial egun inguru horretan. Parranda bixamonetan ere esan ohi da, eztarria izorratua dagoelako hitz egin ezin denean. .
- San Simon eta San Juda, udia jun da negua eldu da. (-). esaera. (Antzuola.) (Lar Antz)..
- Santa Ageda eskian, arbi lorak artuta basarrittan mutilak. (-). esaera. (Lar Antz). Udaberri eta negu ona izaten denean..
- Santa Lutzia eguna, argittu orduko illuna. (b). esaera. Esaera ezaguna..
- Santiago-Santanetako eurixa, urte guztiko ogixa. (-). esaera. Garai horretako euria urre-gorria da baserritarrentzat: artoa, baba, leka, tomatea... euri-egarri izaten delako. (Santiago: uztailak 25; Santa Ana: uztailak 26)..
- Santu-santua eztok, ori be zurezkua dok. (d). esaera. Inor ez dela guztiz ona edo santua adierazten duen esaera umoretsua.. . Santuen zurezko irudiei begira esan ohi da. "Gerritik gorako santuak" esaten zaie Oñatin Kospus eguneko prozesioan ateratzen diren gorputz erdiko bi santuri..
- Sasixak belarrixak dauzke. (-). esaera. "Gutxien espero dugun tokian ere norbait egon daiteke, eta kontuak entzun ditzake." (Lar Antz)..
- Sasoian sasoiko gauzak. (-). esaera. Garai bakoitzean garaiari dagozkionak egin izan direla edo egin behar direla.. Sin. parian pareko.
