da
- aberástu. (a). da aditza. Diruak egin. Enriquecerse. .
- abrígau. (a). da-du aditza. Nahikoa arropa jantzi. Abrigar(se).. Ondo abrigauta joan, otz eitte jok eta..
- 1. agiri. (a). da-du aditza. AGERI. Begian aurrean egon. Aparecer. Estar a la vista, en el campo visual.. Nere karteria ezta iñun agiri./ Begiratuizu gure umiak agiri dien ala zer.. Orainaldi bukatugabean eta lehenaldi bukatu gabean erabil daiteke. Era bukatuetan agertu. Ietargixa agiri da: iretargia ikusten da; ietargixa agertu da: iretargia azaldu da, irten da. NOR-NORK bezala ere erabil daiteke. Keixa arboliak eztau agiri bape aleik./ Orrek agiri dabe diru asko daukela..
- agórtu. (c). da-du aditza. Putzu edo iturri bat lehortu. Agotar(se) una fuente o un pozo.. Agostuan Lezan-go itturrixa agortu eitte zan./ Daukaten egarrixakin, errekia be agortu eingo neuke./ Diruak agortu jakozenian laster etorri zan etxera.. Putzua denean sikatu ere esan ohi da, baina iturria denean beti agortu..
- agurátu. (b). da aditza. AGURÉTU. Zahartu, zahar itxura hartu. Hacerse viejo, tener aspecto de anciano.. Aspaldixan ikusteke neukan Lezarriko Gillermo, eta ziero aguratuta billau dot.. Ik. agúrazartu.
- aixkirátu. (b). da aditza. Adiskidetu. Bakeak egin, edo lagun egin berriro, haserrealdi baten ondoren. Amigarse después de un enfado, reconciliarse.. Itxuria Mikel da bere nobixia aixkiratu die, alkarrekin ikusittut beintzat eta./ Umiak, aserretu eta aixkiratu belaxe eitten die.. Sin. lagundu. Ik. aixkíre. aixkiratuko da oilluak txixa eiñ orduko., . (-). esapidea. (Lar Antz). Nahi eta nahiez adiskidetu beharko duela...
- 1. aizáu. (b). da aditza. Haizatu. Haizez bete ganadua eta lehertzeko zorian jarri. Hincharse el ganado.. Beixai arbi-atala trabau jako eztarrixan da aizau ein dda. Betenaixuai diar ein biako jako./ Aizautakuan emoten jakon, jaboia urtu balde baten ero ta sartu aotik jaboi-ura, al danik kargauena. Bikarbonatua ta geruao etorriko zien. Eta goma bat estegorrittik, estegorrira barik brantzara sartu, zaku-aundira aiziak etaratzeko, ori be eitten jakon. Don.. Jaboi-ura, bikarbonatoa eta tuboaz gain beste laugarren sistima bat ere erabiltzen zen haizatutako ganadua oneratzeko: béixa zúlatzekua: (tubo bat zuan punta zorrotzakin. Don.) urdailetik sartzea. Gurean beixak zulatzeko eztena deitzen zitzaion..
- ajáu. (b). da aditza. Kolorea joan. Itxuratxartu. Ajarse.. Alkondara ori oso ajauta daukazu ta ezizu jantzi./ Gaztetan ni be ederra nitzuan baiña oiñ majo ajauta najaok..
- akáau. (a). da-du aditza. Animalia bat berez hil edo norbaitek hil. Morirse o matar un animal. Ixilik ezpaago jota akaau eingo aut. . Iru eguneko txala akau jakue./ Atxurrakin buruan jota akau juan txakurra. Ixilik ezpaago jota akaau eingo aut. . Pertsonez ere esaten da lagunarteko hizkeran. Ixilik ezpaago jota akaau eingo aut.. akáauta, . (-). . 1. akaauta, . (a). adberbioa. Hilda (abere bat).. Txakur bat akaauta zeuan kamiñuan... 2. akaauta, . (a). adberbioa. Oso nekatuta, lehertuta. Cansado, derrengado. . Mendixan izan nitzuan atzo, ta gaur jota akaauta najaok....
- 2. akordau. (c). da aditza. Konturatu, ohartu. Darse cuenta. Oinddio akordau barik zare Beeko estaziñoko etxiak botaittuena?/ Gaur be andik pasau naiz baiña enaiz akordau..
- akostunbrau. (a). da aditza. Ohitu. Acostumbrarse.. Lanera akostunbratzeke nago.. Sin. óittu. Ik. usáu.
- aldeándu. (d). da aditza. Aldendu, urrundu.. Len lagun aundixak zien baiña oiñ itxuria aldeanduta dare..
- aldéndu. (d). da aditza. Alde egin.. Guk betik marka txikixa euki dou, ezkerreko belarrixan akastxo bat kenduta aurrekaldetik, kaska txiki bat kenduta. Aldentzen bada, errebaiñu batetik beste errebañu batera joaten bada, olako markakua falta juau ero. Enr. . Gutxi erabilia..
- aldrebéstu. (b). da-du aditza. Okertu, konplikatu, eta baita haserretu. Complicar(se), enfollonarse, y también, enfadarse.. Gauzak bein aldrebesten asi ezkero, eztauke akaburik./ Uskerixa bategaittik aldrebestu zan ikastolako anbientia./ Bi familixa orrek alkarrekin aldrebestuta dare..
- alkártu. (b). da aditza. Elkartu, bildu. Unirse, juntarse. .
- alpérra izan. (b). da aditza. ALPÉRRIK IZAN. Ser en vano.. Alperra da ari asarre eittia./ Oiñ akordau bia da. Gero alperrik da buruai azka eittia..
- alpérrik. (b). da adberbioa. ARPÉLIK. En balde, en vano.. Ainbeste lan, da dana alperrik./ Bizikletia alperrik badaukazu, emoidazu.. alperrik galdu, . (a). da-du aditza. ARPELIK GALDU. Hondatu. Estropearse, echarse a perder.. Sikutiak leka guztiak alperrik galduittu.. Sin. ondátu.. alpérra izan, . (b). da aditza. ALPÉRRIK IZAN. Ser en vano.. Alperra da ari asarre eittia./ Oiñ akordau bia da. Gero alperrik da buruai azka eittia...
- alperrik galdu. (a). da-du aditza. ARPELIK GALDU. Hondatu. Estropearse, echarse a perder.. Sikutiak leka guztiak alperrik galduittu.. Sin. ondátu.
