du
- izan. (a). da-du aditza. IZEN. Ser, estar en, tener, haber.... Ori pelotarixa izan zan./ Atzo Donostian izen giñan./ Naikua asti izan dau./ Biar izango da afarixa. . Adinekoek IZEN esaten dute gehiago.. ez izan norbait, . (c). esapidea. Ez bizi, hilda egon.. Bera eztanian zela konponduko ete zien seme-alabok, aren ardura bakarra./ Zu be kontuak etaratzen juan ni ez naizenerako. .. an aizelakuan emen!, . (-). esapidea. (Eibar.) Norbaiti agudo itzultzeko agintzeko erabiltzen da.. Juari azkar, an aixelakuan emen!.. izatekua izan, . (c). esapidea. Zelebrea, edo behar ez bezalakoa izan.. Zu za izatekua zu. Kalera joan eta ogixa aaztuta etorri./ Diru guztia gastau. Zu za izatekua!/ Sagar guztiak arrapau dosku. Ori da izatekua ori! . Beste doinu batekin esanda, alderantzizkoa esanahia ere har dezake. Karreria irabazi dozula, e? Zu za izatekua zu!.. izanguan bizi, . (-). esapidea. Sekula betetzen ez den esperantzarekin bizi.. Izarretan bizi don hori, izanguan beti. (Zuaz Deb). .. ezta izango!, . (b). esapidea. Harridura esapidea.. —Alkatiak dimitidu egin dabela. —Ezta izango! .. éztalakuan be, . (c). esapidea. Aunque parezca que no.. Txikiteuan, eztalakuan be, diru mordua joaten dok. ..
- 3. izarratu. (c). du aditza. Izarrez bete. Llenarse de estrellas.. Len tapauta egon da baiña momentu baten izarratu dau. .
- 2. izentau. (c). du aditza. Izenez aipatu. Nombrar.. Mesedez, ezik nere izenik izentau./ Danak izentau jittuan banan-banan. .
- 1. izentau. (c). du aditza. Izendatu. Designar, nombrar.. Iru lagun izentau die alkatiakin berba eitteko. .
- izótza eiñ. (-). du aditza. 1. izotza eiñ, . (a). Helar.. Gaur goizian izotza ein ddau... 2. izotza eiñ, . (a). Fabricar hielo. ..
- izóztu. (a). da-du aditza. Helarse, congelar(se).. Everestetik berakuan izoztu jakozen eskuak./ Konjeladore onek eztau ondo izozten. .
- 1. izpittu, izpixak. (d). da-du aditza. Izpiak, zatitxoak egin, bakailauarekin, adibidez. Baita, oihala edo prakabarrena lixtuta, hari puntak bistan direla, dagoenean IZPITTUTA dagoela esaten da. Deshilachar(se); desmigar un alimento.. Iñoiz prakabarrenak eta izan dittuk pa ik izpittuta. Izpittu, izpittu beste zeozei be esate jakok; bai, bakillaua txikittu, zatitxuak eiñ. Klem.. Hitz ia galdua. Arropari buruz lixtu osasun hobean dago. . Ik. txirbíztu, líxtu, álbeni, ízpi.
- 2. izpittu. (d). da-du aditza. Ardi ilearen izpiak banatu edo harrotu. Eskuz egiten zen lan hau. Separar y soltar la lana apelmazada con objeto de darle cuerpo; se hace a mano.. Eta ardiillia preparatzen da, garbittu, al dan koloreik ederrenakin, jo-jo-jo eiñ, ta gero kardatzeko, ta gero dana izpiittu eitten da, ta gero izpiittu ta ipini, ta kardau. Hilari./Dana izpi-izpi einda ipini biozu kardatzeko. Pedro. .
- izúrrau. (a). du aditza. Izorratu, hondatu. Fastidiar, estropear, joder (zentzu sexualik gabe).. Baztarra jo eta kotxe guztia izurrau dau.. Ik. ondátu. izurrau ári, izurrái. (c). interjekzioa. (lagunartekoa.) Izurra hadi. Jódete.. Berandu etorri baaiz bazkaltzera, oiñ izurrai. ..
- jabóndu. (c). du aditza. Jaboiaz igurtzi. Enjabonar.. Da gero aura lixibia, ba, jabondu, ta an dana tolosturan ipiñi, sutako autxakin egosi... Hil. Jabondu, da gero uretan, urkorrientan, ur garbixan astinddu. Don. .
- 2. jaiki, jeiki. (c). du aditza. Jeikierazi.. Umiak siestatik jaiki dabe aittajuna./ Zegaittik jaiki nozu ain goiz? .
- 1. jakiñ. (a). du aditza. Saber.. Eztakitt zure izena./ Orrek jakin daki (asko dakiela).. Adineko banaka batzuek bakarrik darabilte /z/ pluralgilea: dazkitt, nezkixen, etab.. eztakizu asko, . (b). esapidea. No sabes bien.. Eztakizu asko zelakuak esan dittuan zuregatik. .. eztakitt zer, badakitt zer, . (b). esapidea. BADAKITT ZER. No se qué, no se cuantos.. Gizurterua nitzala, eztakitt zer badakitt zer. .. eskumia eta ezkerra nun daukan jakiñ ez, . (-). esapidea. "Ezer ez jakin.. Ezer eztok, eskumia eta ezkerra nun daukan etxakik, ta asko iritxixaorik etxuat ezautzen." (Lar Antz) ..
- 3. jakiñ. (c). du aditza. Gauza ezkutu bat, txori-habiak, batik bat, edo gordailuren bat non dagoen ezagutu. Saber donde se encuentra una cosa oculta, un nido, por ejemplo.. Nik zortzi apixa dazkitt./ Orrek zozo-apixia daki./ Nik arrautza gordaillua dakitt. .
- jálgi. (d). da-du aditza. Landare batek hazia berez barreiatu. Echar una planta la simiente por sí sola.. Bedar txarrak, sasoiz ezpadie etaratzen, azixa jalgitzen dabe./ Garixa jalgi, baiña ez gaixuaaittik; eldu dalako eta gero egualdi siku bat aillegatzen bada ba, bere kaskaratik ba sikatu ta jalgi. Don. . Belar txarrez, gehienbat.. eztago garirik jalgitzen, . (-). esapidea. (Antzuola.) "Inor zain ez dugunean edo presarik izateko arrazoirik ez dagoenean esan ohi da. Lehen garia jalgiz gero . Eon zaitte trankill, ezaitte jun, eztao garirik jalgitzen da.. Sin. umeik eztou laga negarrez etxian."(Lar Antz)...
- 1. jan. (a). du aditza. Comer. . Ik. trípak játen. Egon lo ta jango dek me, . (-). esaera. "Azkenengo ibiltzen denak edo mugitzen denak ez du ezer izango; DEK esan zuen lekukoak." (Lar Antz)... Irixa adar da guzti jan, . (-). esapidea. IRIXA PERRA TA GUZTI JANGO NEUKEK. Gose handia denean esan ohi den esaera. . Irixa adar da guzti jango neukek. .. txitiak beste jan, . (c). esapidea. Oso gutxi jan.. Gure amandriak txitia beste jaten dau aspaldixan. .. jan-jan eiñ, . (c). esapidea. Asko jan. Inoren etxean jaten denean ohitura dute adinekoek zera esateko despedidarakoan:. Ekarri eztou ezer eiñ, baiña bagoiaz jan-jan eindda./ -Guk jan-jan eiñ, ezpanak garbittu eta aide. -Bueno, bueno, urrenguan be etorri.. Ik. éntzun-éntzun eiñ.. jaixon paretak, . (-). esapidea. "Pertsona bat ekonomikoki gaizki dagoenean, eta etxea besterik geratzen ez zaionean, jendeak esaten du: etzare ain gaizki be! Etxia beintzet badaukazu. Etxearen nagusiak hau esanez erantzuten du: jaixon paretak! Izan ere, etxeko hormek ez baitute jaten ematen." (Lar Antz)... berbía jan. (b). esapidea. Agindutakoa bete ez. Incumplir la palabra.. Ezixozue ezer sinistu, berbia jaten zalia da ta. ..
- 3. jan. (c). du-dio aditza. Gastar el dinero, estafar, quitar, privar... a alguien.. Soziuak zeuzkan diru guztiak jan jotsan./ Amar milloi jan i dotsa bankuai./ Iru egunian jaten zeban sueldua. .
- 4. jan. (c). du aditza. Gastar, desgastar, rebajar (con una lima, etc.).. Kajoia ezpada kabitzen, ertzak limiakin jan eta sartuko da./ Pieza oni oinddio milimetro bat jan bia jako. .
- 1. jardun. (b). du aditza. Ari izan. Ocuparse, estar haciendo algo.. Artajorran diardu./ Eurixa diardu./ Lanian niarduan.. Sintetikoa. NOR-NORK. .
- 1. jarri. (a). du aditza. Ipini. Poner, colocar.. Eztakigu armaixua nun jarri.. Sin. ipíñi. árrautzia járri, . (c). du aditza. Errun.. Egunian arrautzia jartzen dabe gure oilluak. ..
- 2. jaso. (c). du aditza. Eraiki. (Erreparatu adibideari). Construir, levantar la estructura.. Etxe bat ein ein ddou, o jaso ein ddou. Jaso esaten da ba estruturia gora jasotzen danian; “etxia ein ddou”, konpleto. Etxiak jasota dauzka paretak, baiña etxia eitteke dao artian, barruak eitteke dauzka, atiak ero. Don. .
