Bergara aldeko hiztegia
lupárda.
Eibar.
lauparda (Eib.).
ohar bat
1.luparda, lupardía.
(c).
Izena.
Izotz handia. · Helada fuerte.
“Gaur gabian kriston lupardia bota jok./ Azelakotxe lupardia dagon.”
Esaldi adierazkorretan bakarrik..
2.luparda, lupardía.
(c).
Izena.
Mozkorra.
“Iez San Martzialen guk arrapau giñuan lupardia guk!/ Egun batian, sarri bezela, Kaxkurrio etxian sartu zan egundoko laupardiakin. (SM Zirik).”
Eibar.
lauparda (Eib.).
ohar bat
1.luparda, lupardía.
(c).
Izena.
Izotz handia. · Helada fuerte.
“Gaur gabian kriston lupardia bota jok./ Azelakotxe lupardia dagon.”
Esaldi adierazkorretan bakarrik..
2.luparda, lupardía.
(c).
Izena.
Mozkorra.
“Iez San Martzialen guk arrapau giñuan lupardia guk!/ Egun batian, sarri bezela, Kaxkurrio etxian sartu zan egundoko laupardiakin. (SM Zirik).”
lúpu.
1.lupu, lupúa.
(c).
Izena.
Salamandra.
“Lupua da uretan ero istingan, sugalinddarian antzekua, usanaren antzekua. Don.”
2.lupu, lupúa.
(c).
Izena.
Har itxurako zomorro pozoiduna (?).
“Lupua egondako bedarra jan ezkero gaixotu eitten ei die ganauak.”
3.lupu, lupúa.
(d).
Izena.
Escorpión, alacrán.
Hemen ez dago horrelako piztiarik, baina adinekoek liburuetatik-eta ezagutzen dute, eta izen hori ematen diote..
4.lupu, lupúa.
(d).
Izena.
Ganadu gaitza. · Carbunco.
“Ori lupua. Neuk eztot ezautu, baiña esan itten dabe bai. Karbunko ta lupua bat. Guk lupua esaten giñuan. Amilletxebarrin il zittuztan oin ddala irurogei bat urte ganau danak. Don.”
Esamoldeak:
lupuá baiño txárraua.
(c).
Esapidea.
Oso txarra, gaiztoa. Pertsonez, batik bat.
“Orren aittajuna be lupua baiño txarraua zuan.”
Ez dakigu esapide hau lupu-ren lau adieretatik zeini dagokion..
1.lupu, lupúa.
(c).
Izena.
Salamandra.
“Lupua da uretan ero istingan, sugalinddarian antzekua, usanaren antzekua. Don.”
2.lupu, lupúa.
(c).
Izena.
Har itxurako zomorro pozoiduna (?).
“Lupua egondako bedarra jan ezkero gaixotu eitten ei die ganauak.”
3.lupu, lupúa.
(d).
Izena.
Escorpión, alacrán.
Hemen ez dago horrelako piztiarik, baina adinekoek liburuetatik-eta ezagutzen dute, eta izen hori ematen diote..
4.lupu, lupúa.
(d).
Izena.
Ganadu gaitza. · Carbunco.
“Ori lupua. Neuk eztot ezautu, baiña esan itten dabe bai. Karbunko ta lupua bat. Guk lupua esaten giñuan. Amilletxebarrin il zittuztan oin ddala irurogei bat urte ganau danak. Don.”
Esamoldeak:
lupuá baiño txárraua.
(c).
Esapidea.
Oso txarra, gaiztoa. Pertsonez, batik bat.
“Orren aittajuna be lupua baiño txarraua zuan.”
Ez dakigu esapide hau lupu-ren lau adieretatik zeini dagokion..
lur, lúrra.
(a).
Izena.
Tierra, suelo.
“Lur ona da au./ Lurrera jausi da.”
Hona hemen lur mota batzuk:..
Esamoldeak:
lúrra artu.
1.lurra artu.
(c).
Sustraitu. · Arraigar una planta.
“Iru landara sartu nittuan da batek bakarrik artu dau lurra.”
2.lurra artu.
(b).
Aditza.
Lurreratu; hegazkiñak, batik bat. · Aterrizar.
“Lurra artzerakuan izan zan akzidentia. ”
lúr-jóta egon.
(b).
Esapidea.
lúr-jóta ibili.
Adore guztia galduta egon. · Estar abatido, desanimado.
“Andria il jakonetik ziero lur-jota dago.”
lur-berde, lur-berdia.
Izena.
Lur hezea.
“Lur-berdia botatzen bada, aek arnasia artzen dau. Cand.”
Ikazgintzaz ari da..
lur séndo, lur sendúa.
(c).
Geruza lodiko lurra, ona laborantzarako, Geruza lodiko lurra, ona laborantzarako, baina astuna euri gehiegi eginez gero.
lur góse, lur gosía.
(d).
Izena.
Asko abonatu beharreko lurra.
lur górri, lur gorríxa.
(b).
Izena.
Kolore gorriskako laborantza lurra. · Tierra de labradío de color rojizo.
“Araba eta Naparrua aldian asko ikusten da lur gorrixa. ”
lur báltz, lur báltza.
(c).
Izena.
Onena laborantzarako. · La tierra negra, con mucho humus, la mejor para la agricultura.
“Madura aldeko lurran modukoik etxeuan, dana lur-baltza.”
buztín-lur, buztin-lúrra.
(c).
Izena.
Tierra arcillosa.
“Orturako paraje eskaxa da aura, dana buztin-lurra.”
lurrakin artu.
Aditza.
Lurrarekin estali.
“Da geo lurra bota gaiñea, da lurrakin artu bittarte danak. Cand.”
lúrra jo.
1.lurra jo.
(c).
Esapidea.
Teilatua erori (etxe bati).
“Baserri arek laster joko dau lurra, etxaue kasoik eitten da. ”
2.lurra jo.
(c).
Esapidea.
Hondatu, erori.
“Lurra jota topau neban zuen ama. ”
lúrra emon.
(c).
dio
Aditza.
Hildakoa hilobiratu, lurperatu.
“ Atzo lurra emon zotsen da gaur da funerala.”
Enterrau da erabiliagoa.
.
Tierra, suelo.
“Lur ona da au./ Lurrera jausi da.”
Hona hemen lur mota batzuk:..
Esamoldeak:
lúrra artu.
1.lurra artu.
(c).
Sustraitu. · Arraigar una planta.
“Iru landara sartu nittuan da batek bakarrik artu dau lurra.”
2.lurra artu.
(b).
Aditza.
Lurreratu; hegazkiñak, batik bat. · Aterrizar.
“Lurra artzerakuan izan zan akzidentia. ”
lúr-jóta egon.
(b).
Esapidea.
lúr-jóta ibili.
Adore guztia galduta egon. · Estar abatido, desanimado.
“Andria il jakonetik ziero lur-jota dago.”
lur-berde, lur-berdia.
Izena.
Lur hezea.
“Lur-berdia botatzen bada, aek arnasia artzen dau. Cand.”
Ikazgintzaz ari da..
lur séndo, lur sendúa.
(c).
Geruza lodiko lurra, ona laborantzarako, Geruza lodiko lurra, ona laborantzarako, baina astuna euri gehiegi eginez gero.
lur góse, lur gosía.
(d).
Izena.
Asko abonatu beharreko lurra.
lur górri, lur gorríxa.
(b).
Izena.
Kolore gorriskako laborantza lurra. · Tierra de labradío de color rojizo.
“Araba eta Naparrua aldian asko ikusten da lur gorrixa. ”
lur báltz, lur báltza.
(c).
Izena.
Onena laborantzarako. · La tierra negra, con mucho humus, la mejor para la agricultura.
“Madura aldeko lurran modukoik etxeuan, dana lur-baltza.”
buztín-lur, buztin-lúrra.
(c).
Izena.
Tierra arcillosa.
“Orturako paraje eskaxa da aura, dana buztin-lurra.”
lurrakin artu.
Aditza.
Lurrarekin estali.
“Da geo lurra bota gaiñea, da lurrakin artu bittarte danak. Cand.”
lúrra jo.
1.lurra jo.
(c).
Esapidea.
Teilatua erori (etxe bati).
“Baserri arek laster joko dau lurra, etxaue kasoik eitten da. ”
2.lurra jo.
(c).
Esapidea.
Hondatu, erori.
“Lurra jota topau neban zuen ama. ”
lúrra emon.
(c).
dio
Aditza.
Hildakoa hilobiratu, lurperatu.
“ Atzo lurra emon zotsen da gaur da funerala.”
Enterrau da erabiliagoa.
.
lur-auts, lur-autsa.
(d).
Izena.
Iduria. · Cisco, carbón en polvo o restos quemados de la carbonera.
“Lur-autsa lurrea jausten da, da iketza geatu galbaian.Cand./ Ta gero aura lur-autsakin dana kubriru. Eleut.”
lur-erre, iduri.
Iduria. · Cisco, carbón en polvo o restos quemados de la carbonera.
“Lur-autsa lurrea jausten da, da iketza geatu galbaian.Cand./ Ta gero aura lur-autsakin dana kubriru. Eleut.”
lur-erre, iduri.
lur-bánasta, lur-bánastia.
(c).
Izena.
Banasta txikia.
“Beste bat lur-banastia, lurra erabiltzeko, txikixa. Don.”
Banasta txikia.
“Beste bat lur-banastia, lurra erabiltzeko, txikixa. Don.”
lur-burdi, lur-burdixa.
Izena.
"Carro para transportar tierra. · Aldaparetan lurra jausi egitten da. Hori lurrori jasotzeko erabiltzen dan kabledun burdixa da lur-burdixa. Batzuk bolketedunak izaten dira." (SB Eibetno).
"Carro para transportar tierra. · Aldaparetan lurra jausi egitten da. Hori lurrori jasotzeko erabiltzen dan kabledun burdixa da lur-burdixa. Batzuk bolketedunak izaten dira." (SB Eibetno).
lur-erre, lur-erria.
(d).
Izena.
Cisco o restos quemados de la carbonera.
“ Irurixa, len, e, txendorra eindako a lur-erria, a baltza ixaten da, a obia ixaten da. Cand.”
ohar bat
lur-auts, iduri.
Cisco o restos quemados de la carbonera.
“ Irurixa, len, e, txendorra eindako a lur-erria, a baltza ixaten da, a obia ixaten da. Cand.”
ohar bat
lur-auts, iduri.
lur-erréten, lur-errétena.
(d).
Izena.
Soroan urak egin ohi dituen erretenak. · Zanjas que produce el agua en los labradíos. Don.
Soroan urak egin ohi dituen erretenak. · Zanjas que produce el agua en los labradíos. Don.
lur-jáusi, lur-jausíxa.
(b).
Izena.
Lubizia. · Corrimiento de tierras.
“Lur-jausixak ixa basarrixa arrapau eban.”
muga-urrátu, luízi.
Lubizia. · Corrimiento de tierras.
“Lur-jausixak ixa basarrixa arrapau eban.”
muga-urrátu, luízi.
lúrmen.
1.lurmen, lurména.
(d).
Izena.
Elurra urtuz doanean bistaratzen den lur unea. · Espacio de tierra, rodeada de nieve, que aflora al derretirse ésta.
“Txorixak lurmena dagon lekura etortzen die./ Errekonduan eitten da lenengo lurmena.”
lurmen dagoela edo lurmendu duela esan ohi da lur-sail batean elurra urtu duenean.
.
2.lúrmen egon.
(d).
Giro ona izan labratutako lurrak. · Tener buen tempero la tierra labrada.
“Labrauta daon leku baten giro ona daola esateko, lurmen daola. Labrauta daon terreno bat ero labratzeko daon goldatu bat ero; “Ze giro dao?”, ta “Lurmen dao, oso giro ona dao.” Klem.”
1.lurmen, lurména.
(d).
Izena.
Elurra urtuz doanean bistaratzen den lur unea. · Espacio de tierra, rodeada de nieve, que aflora al derretirse ésta.
“Txorixak lurmena dagon lekura etortzen die./ Errekonduan eitten da lenengo lurmena.”
lurmen dagoela edo lurmendu duela esan ohi da lur-sail batean elurra urtu duenean.
.
2.lúrmen egon.
(d).
Giro ona izan labratutako lurrak. · Tener buen tempero la tierra labrada.
“Labrauta daon leku baten giro ona daola esateko, lurmen daola. Labrauta daon terreno bat ero labratzeko daon goldatu bat ero; “Ze giro dao?”, ta “Lurmen dao, oso giro ona dao.” Klem.”
lurméndu.
(d).
du
Aditza.
lurbandu.
Elurra kendu une batean, inguruan oraindik zuri dagoenean. Baita elurra kendu, besterik gabe. · Derretirse la nieve en un espacio rodeado de nieve. También desnevar.
“Lurmendutako leku baten ein zeben lo./ Lurmendu zaiñ egoten zittuan zaldixak larrera botatzeko.”
lurbandu.
Elurra kendu une batean, inguruan oraindik zuri dagoenean. Baita elurra kendu, besterik gabe. · Derretirse la nieve en un espacio rodeado de nieve. También desnevar.
“Lurmendutako leku baten ein zeben lo./ Lurmendu zaiñ egoten zittuan zaldixak larrera botatzeko.”
lúrpe, lúrpia.
(b).
Izena.
Lur azpia.
“Lurpian dare oinddio patatak./ Lurpeko urak aprobetxau bia die.”
Lekuzkoetan, batik bat..
ohar bat
Esamoldeak:
orrek lurpian be etarako leuke bizimodua.
(c).
Esapidea.
Nonahi egingo lukeela aurrera.
lúrpian sartu.
(c).
Esapidea.
Desprestijiatu, ezebeztzat hartu.
“Zeruraiño jasotzen zaittuen moduan, urrenguan lurpian sartzen zaittue.”
Lur azpia.
“Lurpian dare oinddio patatak./ Lurpeko urak aprobetxau bia die.”
Lekuzkoetan, batik bat..
ohar bat
Esamoldeak:
orrek lurpian be etarako leuke bizimodua.
(c).
Esapidea.
Nonahi egingo lukeela aurrera.
lúrpian sartu.
(c).
Esapidea.
Desprestijiatu, ezebeztzat hartu.
“Zeruraiño jasotzen zaittuen moduan, urrenguan lurpian sartzen zaittue.”
lurrázal, lurrazála.
(c).
Izena.
Lurraren gain partea. · La capa superficial de la tierra.
“Urak lurrazala eruan. Olaxe einddakuak estatak. Klem.”
Lurraren gain partea. · La capa superficial de la tierra.
“Urak lurrazala eruan. Olaxe einddakuak estatak. Klem.”
lurrestáli.
(d).
Adberbioa.
Lurra estalita, sagarrez sagarpean edo satsez soroan, adibidez. Ugari, esateko modu bat. · Adverbio que literalmente significa que la tierra está tapada. Se dice cuando ésta está cubierta de manzanas caídas del árbol, de estiércol, etc.
“Satsa lurrestali. Ero beste erozer gauza, sagarra jausitta dagonian, “lurrestali dago”. Lurra tapauta dagola esan nai dau. Klem.”
LURRESTALI EGON, batik bat..
Lurra estalita, sagarrez sagarpean edo satsez soroan, adibidez. Ugari, esateko modu bat. · Adverbio que literalmente significa que la tierra está tapada. Se dice cuando ésta está cubierta de manzanas caídas del árbol, de estiércol, etc.
“Satsa lurrestali. Ero beste erozer gauza, sagarra jausitta dagonian, “lurrestali dago”. Lurra tapauta dagola esan nai dau. Klem.”
LURRESTALI EGON, batik bat..
lurréta, lurretía.
(d).
Izena.
Lur garraioa; aldapa-lekuetan, batik bat, barrenetik gorenera. · Acarreo de tierra, normalmente en terrenos en pendiente.
“Orduan lurretak izate zittuan ba, sobarrenera, goldiakin beti kargatzen zuan sobarrena, eta gero lera txikixakin ero leku batzutan banastatxoka bixkarrian guenera jasotzia. ”
Singularrean nahiz pluralean.
.
Lur garraioa; aldapa-lekuetan, batik bat, barrenetik gorenera. · Acarreo de tierra, normalmente en terrenos en pendiente.
“Orduan lurretak izate zittuan ba, sobarrenera, goldiakin beti kargatzen zuan sobarrena, eta gero lera txikixakin ero leku batzutan banastatxoka bixkarrian guenera jasotzia. ”
Singularrean nahiz pluralean.
.
lurrézko, lurrezkúa.
(b).
Izenlaguna.
Buztinezkoa. · Dícese, sobre todo, de la alfarería, de los cacharros de arcilla.
“Lurrezko ontzixan einddako berakazopak gozuauak izaten die.”
Hilarik izenaren atzetik ere badarabil:Katillu lurrezkuak, aundixak izete zien, lelengo danak saldia. Da gero plater aaundi batera etarata babia. Sin. buztiñezko (gutxiago esana)..
buztiñézko.
Buztinezkoa. · Dícese, sobre todo, de la alfarería, de los cacharros de arcilla.
“Lurrezko ontzixan einddako berakazopak gozuauak izaten die.”
Hilarik izenaren atzetik ere badarabil:Katillu lurrezkuak, aundixak izete zien, lelengo danak saldia. Da gero plater aaundi batera etarata babia. Sin. buztiñezko (gutxiago esana)..
buztiñézko.
