izena
- inbiríxa, inbirixía. (b). izena. INBIDÍXA, ENBIDIXA. Envidia.. Pielezko abrigu baten inbirixia eindda nago./ Anaian etxian inbirixatan pasau dau bizimodu guztia. . Gaur ENBIDÍXA gehiago. ZEREN inbirixia, gehienetan. Gauza batek beste bati ez diola zorrik, bestea bezain ona dela esateko: Txakoliñak etxaukak ardau onenan inbirixaik./ Degurixak eztauka Urbixan inbirixaik. ZEREN inbirixaik ez euki. . zu be inbidixia partidu zan egunian lenengo illadan eongo ziñan, . (-). esapidea. "Pertsona inbidiosoari esaten zaio." (Lar Antz). Sin. Zu be inbidixia partidu zan maixan izengo ziñan...
- indarrétxe, indarretxía. (c). izena. Zentral hidroelektriko txikia. Asko ziren Iberduero nagusitu arte. Pequeña central hidroeléctrica.. Aranen, Aranguntxon..., batian bestian mordua zittuan indarretxiak. . Sin. makinetxe, túrbiña.
- 1. inddar, inddárra. (a). izena. Fuerza. Etxe batean lanerako jende asko dagoenean. Etxe batean lanerako jende asko dagoenean indarra dagoela esan ohi da. Gaur, gurian dagon beste inddarrekin, garo guztiak erretirau bia jittuau. Gerraz aritzerakoan ere: Gero Bixkai aldetik inddarra aillegau zuan da Elgeta aldian gogortu zittuan. Tropak etab., alegia.. inddarrían, . (c). adberbioa. Indartsu, indar handiz.. Onek gaztiok inddarrian dare ta bedarretak laster eingoittugu./ Zuk sartutako larrosak inddarrian datoz. .. inddarra egin, . (c). aditza. Hacer fuerza, presionar.. Inddarra egin biako da gure deretxuak errespetatzeko...
- 2. inddar, inddárra. (c). izena. Argindarra. Fuerza eléctrica.. Inddarra joan da ta argi barik gare.. Orain inddar edo arginddar baino gehiago elektrizidade entzuten da.. Sin. argínddar. índdarka, . (c). adberbioa. Haciendo fuerzas.. An zebitzen inddarka, autua mobidu naixan.. Behiak txala egiteko ahaleginetan diharduenean inddarka jarduten du. .. inddarra Jakan, . (c). esapidea. Indarra falta, indarra auzoan.. Erronkia ugari arrixa errez jasoko zebala, baiña gero plazara urten eta zera, inddarra Jakan.. Lehenengo (gerra aurrekoa, hain zuzen) tentsio altuko argindar-linea Jakatik zetorren. "Jakako linea" deitzen zitzaion. Hortik esapidea. ..
- inddargárri, inddargarríxa. (c). izena. Indarra ematen duena. Revitalizador.. Etorri etxera inddargarri bat artzera, oiñezkero kantsauta egongo zate ta. .
- 2. inddarraldi, inddarraldíxa. (c). izena. Indarrezko ahalegina. Intento usando la fuerza.. Indarraldixa ein giñuan arrixa mobitzeko, baiña alperrik./ Bi indarraldittan bota giñuan monumentua. .
- 1. inddarraldí, inddarraldíxa. (c). izena. Etxe batek edo norbaitek indar handia dueneko aldia. Temporada en que se tiene mucha fuerza.. Rominger-ek inddarraldixa aprobetxau dau rekorra batitzeko./ Inddarraldixa dago gure basarrixan. .
- indí-gaztaiña, indí-gaztaiñia. (c). izena. botanika INDÍXA GAZTÁIÑA, IRI-GAZTAIÑA. Aesculus hippocastanum. Castaño de Indias.. Kanpotik ekarritakoa bada ere, asko daude, kale inguruetan batik bat, Bidebarrin, esate baterako. "Gaztaiña pilongak" ematen dituzte. Sin. enano-gaztaiña (Eib.)..
- índia-óillo, índia-oillúa. (d). izena. INDIETAKO OILLO. Pintada, gallina de Guinea.. Nik ezautuittutenak india-oilluak. Ginea-oillua be bai. Don.. Azen.: indía-óillo ere bai.. Sin. ginéa-óillo.
- infárnu, infarnúa. (b). izena. INFERNU, INPARNU, INPERNU (OS.). Infierno.. Pentsamentu txarrak eukitzia neikua infarnura zuzen joateko./ Aura aguria inparnuan ezpadao eztao iñobe. Ain txarra ta ain kanallia. Mertz. . infernuak ez artu, . (-). esapidea. "Oso pertsona gaiztoari esaten zaio.. Infernuak pe ez au artuko." (Lar Antz). ..
- infarnuko auspo, infarnuko auspua. (d). izena. Eskusoinua, lagun arteko berbetan.. Infarnuko auspua esaten zotsen abadiak eta.. Ik. eskúko sóiñu.
- inguletadora, inguletadória. (c). da izena. Angeluan ebakitzeko makina.. Ori da inguletadora. Ingúletadoria. Ingulet esate ako, kuadro bat ein biar bozu, ebai biozu inguletian. Martin.. INGULETIAN EBAI. Angeluan ebaki. Bat alde batea eta bestia beste aldera, ra!, da erdixan, ra! Inguletian ebai. Angel. . komentario 1
- 2. ínguru, íngurua. (b). izena. El contorno, el alrededor.. Etxe inguru ederra dauke./ Inguru guztiak amorratu zittuan./ Inguruko errittatik etortzen da jentia.. Eta inguruan, ingurutik, ingurura... .
- ínka, ínkia. (d). izena. Abereen arnasestua birikietako gaitzagatik.. Pulmonixiai aguro igartzen jako. Arnasestua ero, inkia ero asten jako ta (ardiari). Enr. .
- 1. inkernu, inkernua. (d). izena. Asmoa, gogoa, intentzioa.. Inkernue bai baiña alizetia falta. (Lein.)./ Umeonek dauka inkernua, atsalde guztia zeoze erostia nai. Goaittik erain dost. (Lar Antz).
- 3. inkernu, inkernua. (-). izena. "Joera, gogo bizia.. Orrek dauka makinaako inkernua. (Txanpon-makinez dihardu)..
- inkisizíño, inkisiziñúa. (d). izena. Ikusi-ezina, burruka, bekaitza. Odio, rencor, enfrentamiento.. Ola alkarren artian asarre dabitzen familixak eta, inkisiziñua dagola familixan ero, auzuan ero. Persona bat danian lagun artian-da inkisiziñua ipintzen dabena: "orrek inkisiziñua ipiñiko leukek baitta eztakitt nun be". . inkisiziñúa ipiñi, . (d). esapidea. Sesioa, demanda ipini. ..
- iñóiz. (-). izena. 1. iñoiz, . (a). adberbioa. Nunca, jamás (ezezkoetan).. Ezta iñoiz espabilauko.. Sin. sékula.. 2. iñoiz, . (b). adberbioa. Alguna vez, algunas veces (bestelakoetan).. Iñoiz joaten ga perretxikutara./ Neuk pe ikusi izan dot iñoiz mozkortuta.. Sin. nóiz ero nóiz. . iñóizko dénporan, . (d). adberbioa. Alguna vez.. Iñoizko denporan asarretu eitten baaiz pasauko jak. Don.. "Si alguna vez te enfadas ya se te pasará" esaldia euskaratzeko eskatuta egin du goikoa. Gutxi erabilia. ...
- intenzíño, intenziñúa. (a). izena. Intención.. Gerrittik gora tensiñua eta gerrittik bera intenziñua, . (c). esaera. Zahartzaroko ajeen ondorioak modu umoretsuz azaltzen dituen esaera.. Da Benitxo, diñuenez emakume kontuan-da ondo egon biar jok Frantzia, e? . Behin gure lagun bat medikuarenean tentsioa hartzetik zetorren, eta galdetu genion: ..
- intéres, interésa. (a). izena. Interés. .
- interíor, interiórra. (c). izena. Tiradun barruko kamiseta. Camiseta interior de tiras, sin mangas.. Nik uda ta negu, beti interiorra. . interiór utsían, . (c). adberbioa. Interiorra jantzita bakarrik.. Izotz galantakin be interior utsian ibiltzen dok.. Ik. elástiko, barrúko elástiko..
