izena
- 1. piku, pikúa. (a). izena. botanika ficus carica. Higo, higuera.. Zuhaitzari PIKU ARBOLA ere bai. Piku-esnea gatzagi bezala erabili omen daiteke. Hostoak enplastuan erabili ezkero, garitxu eta gogortasunak bigundu eta katarroa eta eztula kentzeko balio omen dute. Zenbait piku mota: asto pikua, garipikua edo uztapikua, piku beltza edo artopikúa, piku zurixa.. pikupian azittakua ez izan, . (-). "Tontoa ez izan.. Ni ez naiz pikupian azittakua." (Lar Antz)... Otxandixoko pikuak baiño berdiaua, . (d). esapidea. Oso berdea.. Kontxita maistriak leziñua artzen zoskunian eta jakiñ ez, esaten joskuan: "Esto está más verde que los higos de Otxandiano". Enajotsan entenditzen zer esan nai zeban, aiketa udazken baten egualdi txarragatik pikuak eltzeke geldittu zien arte. Paraje otza izangok itxuria Otxandixo. Klem.. Erdaraz jaso dugu esaera, baina pentsatzekoa da sasoi baten euskaraz esango zela. Kontxita maistra, Kontxita Maiztegi zen, euskalduna, gero, handik urte askora Ikastolako andereñoa izango zena. ..
- 2. piku, pikúa. (c). izena. (lagunartekoa.) Alua.. A zuan pikua eta ez San Migeletakuak! .. pikua siku euki, . (-). esapidea. (lagunartekoa.) Emakumea hotza izan sexu-kontuetan. Ser frígida.. Alperrik dok horrrekin ibiltzia, burua berotu besterik ez dok egin bihar. Horren pikua kedarria baino sikuagua dok. (TSE Berb) ..
- 2. píku, pikúa. (a). izena. Mokoa. Pico de ave.. Aratak piku zabala eukitzen dabe. . Lehenago badirudi MOKO ere erabiltzen zela. Zeoze bai mokua be esaten zan, baiña guk pikua geixao. Gure amak eta sarrittan e «oillar mokózorrotza dok ori» burrukarixa ero baldin bazan. Don..
- piku-ésne, piku-esnía. (b). izena. Piku-ale berdeak kirtenean izan ohi duen esnea, garitxuendako ona omen dena. La leche del rabo de higo verde, al parecer buena contra las verrugas.. Garitxuak piku-esniakin igurtzen ibiltze giñan txikittan. .
- pikukára, pikukaría. (b). izena. Mokokada. Picotazo.. Aurten sagarrak txori-pikukaraz beteta dare./ Goiz guztia pikukaria an eta pikukaria emen zabitz, oilluen moduan. .
- 1. pílla, píllia. (a). izena. Montón, cúmulo.. Garo pillan ein ddot lo. . píllia eiñ, . (c). esapidea. Dirua aurreratu.. Pillia eitten jardun bizi guztia, gero danak emen lagatzeko. ..
- pillar, pillárra. (d). izena. Etxearen egituran, lurretik teilaturaino heltzen den harrizko zutabea. Dejeak izaten ditu, zurajeko osagai ezberdinak asentatzeko mailak. Pilar.. Badao gurian, pillarra guk esaten jau. Pillarra da harrizkua; asi beian da taillaturaiñokua dao or pillara; eta arek dauzka dejiak... Harrizko poste bat, etxian egurrak araa deskantsauta, frontalak; inkluso tijeria be antxe deskantsauta dao pillarran gaiñian. Don. .
- pillo, pillúe. (a). izena. (Leintz.) PILLA. Pila. Montón.. Eskoriatzan hala deitzen zieten garai baten kanpotarrek euskaldunei. Euskaldun gehienak herriaren goi aldean bizi ziren, eta batzuek behealdekoei "maketo" deitzen zieten, eta, berriz, "pillue" beheko etxe berrietan bizi ziren erdaldunek goikoei. "Ese es pillue". Berba hori (pillue) etengabe entzuten zietelako, ziur asko.. Sin. pílla.
- piña, píñia. (d). izena. Lehengo erradiodun gurdien gurpiletan, kanpoko zirkunferentzia osatzen duen pieza bakoitza.. Piña bakoitzak bi radio. Angel.. Gurpilak sei edo zazpi piñakoak izaten ziren, eta horrela deitzen zitzaien: sei piñako gurpila edo zazpi piñako gurpila. Beraz, hamabi edo hamalau erradiokoak. .
- piñátela, piñátelia. (b). izena. botanika PIÑÚTELA, PINATEILLA, PIÑU-PERRETXIKU. Lactarius deliciosus. Níscalo, robellón.. Pinudietan ugari hazten den perretxiku gorrixka gozoa.. Sin. robillóe, -i, nískalo.
- pinpórta, pinportía. (c). izena. Gorputzean nahiz landare batean irteten den garau edo irtenunetxoa. Grano o bulto en el cuerpo o en un vegetal.. Pinportatxo batek urten dost belaunian./ Txatiak pinporta baten lakotxe surra dauka.. Klitorisa izendatzeko ere entzuten da. Edozein aletxo borobili ere deitzen zaio: iriña dana pinportak eindda dago. .
- pinttúra, pintturía. (b). izena. Pintura. Pintura. .
- píntxe, píntxia. (a). izena. Pintxe. .
- pintzel, pintzéla. (b). izena. Pincel. .
- píñu, piñúa. (-). izena. botanika Pino.. Pinu klase asko dago, baina hemen daukagun ia bakarra pinus radiata delakoa da.. piñu zúri, piñu zuríxa. (d). izena. botanika larix decidua. Alerce.. Bi baserri daoz Kostei tta Olakorta. Ixendakuak basarrixak, e; oiñ ia ixa jausten. Ustuta dare ogetaka urtietan. Piñu zurixa dago an, piñu zurixa urtebetekua, da antxe dakadaz oiñ antzuak. Enr. . Sin. álerze.. piñu puntabera, piñu puntaberia. (-). izena. (Eibar.) chamaecyparis lawsoniana. Ciprés de lawson.. Sin. lauzírien.. piñu norte, piñu nórtia. (c). izena. pinus nigra. Pino norte.. Piñu nortia estranjeixakua, baiña ona zan suelorako. Sebas. .. piñu maritimo, piñu-marítimua. (-). izena. pinus pinaster. Pino marítimo.. Suelorako Gineako zera sartzen dok, gaurko egunian dana Gineakua, bai. Len sartzen zan alarzia eta maitimua. Sebas.. Pinu mota hau markerian ere erabiltzen ei zen. Pinu maritimoa Landetako pinua da, eta Oñati inguruan ere aurki dezakegu. .. piñú-álerze, -ia, piñu-alerzia. (d). izena. Alerce.. Sin. piñu zúri, álerze.. piñú beltz, piñu beltza. (b). izena. botanika Pinus radiata.. Insinia, gure basoetako jaun eta jabea.. Sin. ínsini..
- piñú beltz, piñu beltza. (b). izena. botanika Pinus radiata.. Insinia, gure basoetako jaun eta jabea.. Sin. ínsini.
- piñu maritimo, piñu-marítimua. (-). izena. pinus pinaster. Pino marítimo.. Suelorako Gineako zera sartzen dok, gaurko egunian dana Gineakua, bai. Len sartzen zan alarzia eta maitimua. Sebas.. Pinu mota hau markerian ere erabiltzen ei zen. Pinu maritimoa Landetako pinua da, eta Oñati inguruan ere aurki dezakegu. .
- piñu norte, piñu nórtia. (c). izena. pinus nigra. Pino norte.. Piñu nortia estranjeixakua, baiña ona zan suelorako. Sebas. .
- piñu puntabera, piñu puntaberia. (-). izena. (Eibar.) chamaecyparis lawsoniana. Ciprés de lawson.. Sin. lauzírien.
