aditza
- jabóndu. (c). du aditza. Jaboiaz igurtzi. Enjabonar.. Da gero aura lixibia, ba, jabondu, ta an dana tolosturan ipiñi, sutako autxakin egosi... Hil. Jabondu, da gero uretan, urkorrientan, ur garbixan astinddu. Don. .
- jáiki. (a). da aditza. JEIKI. komentario 1 1. jaiki, . (-). JAGI. Levantarse.. Seiretan jaikitzen da egunero.. Grabaketetan JAGI bat agertu zaigu. Eitten zoskun señoriak erlojua zertu, gu goizao jagitzeko, mezetarako, astuen moduan lana eitteko. Eli.. . jaikíxan, . (-). ... 2. jaiki, jeiki. (c). du aditza. Jeikierazi.. Umiak siestatik jaiki dabe aittajuna./ Zegaittik jaiki nozu ain goiz? .. 3. jaiki, . (c). zaio aditza. JEIKI. Zakila tentetu. Empinarse el pene.. Orri oiñezkero etxakok jaiki be eingo./ Neska ori ikusi orduko jaikitze jatak.. Inoiz adinekoei entzun diegu bazirela antzina "pastillas Jaiki" esaten zitzaienak. Garaiko "Viagra", itxura denez.. Ik. tentetu.. 4. jaiki, . (d). da aditza. Ogi orea harrotu.. Oria etxian eitten danian eromaixan —oramaixa orreaittik izengo da— “Oria eindda dao? Oria jaikitta dao?” Lebaduria, azkarrixa emundakuan, da aura kurtiduta ipiñi tta, epelian, jaiki eitten dok aura. Don./ Ogixa erriaz doia, ondo jaiki da, jaiki. Don. .. 5. jaiki, . (c). zaio aditza. JEIKI. Ehiza-aberea bere gordelekutik irten ehiztariak eraginda.. Nere muturran aurrian jaiki jatan erbixa.. Ik. paráu.. 6. jaiki, jaikíxa. (c). adjektiboa. Altivo, -a, orgulloso, -a.. Ezta persona txarra, baiña jaiki samarra. . Ik. ténte, urten.. 7. jaiki, jaikixa. (d). izena. Harrokeria. . . eukixan jaikixa, . (c). esapidea. Dirua izateak ematen duen harrokeria.. Ez gure aberats barrixak asko ekixelako, baiña eukixaren jaikixa eban berakin. (SM Zirik)./Juan jakozen ari eukixan jaikixak; gizajuak ez eukan zer aora eruan, ezta ilda nun jausi be. (SM Zirik).. Zera diosku idazle eibartarrak: "Eukiaren jaikia burua gora edo atzeruntz dabela ibiltzen diren aberats barriengatik esaten da".... 8. jaiki, jaikixa. (d). izena. (Eibar.) Garbo.. Ikusizu zelako jaikixa daroian zure alabiak. (AAG Eibes) ..
- 2. jaiki, jeiki. (c). du aditza. Jeikierazi.. Umiak siestatik jaiki dabe aittajuna./ Zegaittik jaiki nozu ain goiz? .
- 4. jaiki. (d). da aditza. Ogi orea harrotu.. Oria etxian eitten danian eromaixan —oramaixa orreaittik izengo da— “Oria eindda dao? Oria jaikitta dao?” Lebaduria, azkarrixa emundakuan, da aura kurtiduta ipiñi tta, epelian, jaiki eitten dok aura. Don./ Ogixa erriaz doia, ondo jaiki da, jaiki. Don. .
- jáio. (a). da aditza. JAIXO. Nacer. . JAIXO eta bere eratorriak ere bai, mendebal aldera, batik bat.. Goiztxo jaio giñuztan!, . (-). esaera. GU BE JAIO GIÑUZTAN BA!. "Zerbait ikusi ez edo ezagutu ez edo eduki ez duen pertsonak esaten du, bere garaian halakorik ez zelako.. .. jaiúa izan, . (-). . 1. jaiua izan, . (-). esapidea. JAIXUA IZAN. Jaiotakoa izan.. Ori Elusun jaiua da. .. 2. jaiua izan, . (-). esapidea. JAIXUA IZAN. Trebea izan.. Ni enok dantzarako jaiua. ...
- 3. jakiñ. (c). du aditza. Gauza ezkutu bat, txori-habiak, batik bat, edo gordailuren bat non dagoen ezagutu. Saber donde se encuentra una cosa oculta, un nido, por ejemplo.. Nik zortzi apixa dazkitt./ Orrek zozo-apixia daki./ Nik arrautza gordaillua dakitt. .
- 1. jakiñ. (a). du aditza. Saber.. Eztakitt zure izena./ Orrek jakin daki (asko dakiela).. Adineko banaka batzuek bakarrik darabilte /z/ pluralgilea: dazkitt, nezkixen, etab.. eztakizu asko, . (b). esapidea. No sabes bien.. Eztakizu asko zelakuak esan dittuan zuregatik. .. eztakitt zer, badakitt zer, . (b). esapidea. BADAKITT ZER. No se qué, no se cuantos.. Gizurterua nitzala, eztakitt zer badakitt zer. .. eskumia eta ezkerra nun daukan jakiñ ez, . (-). esapidea. "Ezer ez jakin.. Ezer eztok, eskumia eta ezkerra nun daukan etxakik, ta asko iritxixaorik etxuat ezautzen." (Lar Antz) ..
- 2. jakiñ. (b). aditza. Ohitura izan.. Arek badaki zapatutan Anttoninera juaten.. Eguraldiaz ere bai: Badaki martixan bero galantak eitten./ Badaki udazken ona eitten. .
- jálgi. (d). da-du aditza. Landare batek hazia berez barreiatu. Echar una planta la simiente por sí sola.. Bedar txarrak, sasoiz ezpadie etaratzen, azixa jalgitzen dabe./ Garixa jalgi, baiña ez gaixuaaittik; eldu dalako eta gero egualdi siku bat aillegatzen bada ba, bere kaskaratik ba sikatu ta jalgi. Don. . Belar txarrez, gehienbat.. eztago garirik jalgitzen, . (-). esapidea. (Antzuola.) "Inor zain ez dugunean edo presarik izateko arrazoirik ez dagoenean esan ohi da. Lehen garia jalgiz gero . Eon zaitte trankill, ezaitte jun, eztao garirik jalgitzen da.. Sin. umeik eztou laga negarrez etxian."(Lar Antz)...
- jamon eiñ. (-). aditza. (Antzuola., Aramaio.) Jaramon egin, kaso egin.. Ez naiz konturatzen berba diferenteik, bakizu, sekula etxat jamonik eiñ. (Lar Antz)./ Orri jamonik pez. .
- 1. jan. (a). du aditza. Comer. . Ik. trípak játen. Egon lo ta jango dek me, . (-). esaera. "Azkenengo ibiltzen denak edo mugitzen denak ez du ezer izango; DEK esan zuen lekukoak." (Lar Antz)... Irixa adar da guzti jan, . (-). esapidea. IRIXA PERRA TA GUZTI JANGO NEUKEK. Gose handia denean esan ohi den esaera. . Irixa adar da guzti jango neukek. .. txitiak beste jan, . (c). esapidea. Oso gutxi jan.. Gure amandriak txitia beste jaten dau aspaldixan. .. jan-jan eiñ, . (c). esapidea. Asko jan. Inoren etxean jaten denean ohitura dute adinekoek zera esateko despedidarakoan:. Ekarri eztou ezer eiñ, baiña bagoiaz jan-jan eindda./ -Guk jan-jan eiñ, ezpanak garbittu eta aide. -Bueno, bueno, urrenguan be etorri.. Ik. éntzun-éntzun eiñ.. jaixon paretak, . (-). esapidea. "Pertsona bat ekonomikoki gaizki dagoenean, eta etxea besterik geratzen ez zaionean, jendeak esaten du: etzare ain gaizki be! Etxia beintzet badaukazu. Etxearen nagusiak hau esanez erantzuten du: jaixon paretak! Izan ere, etxeko hormek ez baitute jaten ematen." (Lar Antz)... berbía jan. (b). esapidea. Agindutakoa bete ez. Incumplir la palabra.. Ezixozue ezer sinistu, berbia jaten zalia da ta. ..
- 2. jan. (c). dio aditza. (lagunartekoa.) Irabazi kirolean. Vencer en en deporte.. Espriñian jan zotsan karreria Perurenak./ Aurten be Atletixak baietz ligia jan. .
- 3. jan. (c). du-dio aditza. Gastar el dinero, estafar, quitar, privar... a alguien.. Soziuak zeuzkan diru guztiak jan jotsan./ Amar milloi jan i dotsa bankuai./ Iru egunian jaten zeban sueldua. .
- 4. jan. (c). du aditza. Gastar, desgastar, rebajar (con una lima, etc.).. Kajoia ezpada kabitzen, ertzak limiakin jan eta sartuko da./ Pieza oni oinddio milimetro bat jan bia jako. .
- jangarkátu. (d). da aditza. Volverse inapetente. .
- 2. jantzi. (c). da aditza. Landare taldea indartu, botatako hazia erne eta hazi, bizarra indartu. Prender con fuerza las simientes y plantas. También la barba.. Emuten zeban etzala ixa garirik erne baiña azkenian jantzi ein dda./ Enajuan esango, baiña Pistoi azkenian bizarra jantzi ein jakok.. Azken batean lurra edo aurpegia estali. .
- 1. jaraiñ. (b). dio aditza. JAREIÑ, JARE EIÑ (OÑ., LEIN.). Jarein, jare egin. Librar, dejar libre, soltar.. Beixei jaraittera noia./ Platerai eskutik jarain ddotsa naitta./ Txorixai jarain ddotsat. . ZERI jaraiñ. Oñatin eta Leitzen "jare eiñ," bi hitz dira: Errezena zera dok eittia: jare. Bergaran "jare" soilik ez da esaten..
- 1. jardun. (b). du aditza. Ari izan. Ocuparse, estar haciendo algo.. Artajorran diardu./ Eurixa diardu./ Lanian niarduan.. Sintetikoa. NOR-NORK. .
- 1. jarri. (a). du aditza. Ipini. Poner, colocar.. Eztakigu armaixua nun jarri.. Sin. ipíñi. árrautzia járri, . (c). du aditza. Errun.. Egunian arrautzia jartzen dabe gure oilluak. ..
