da
- 3. ukatu. (d). da-du aditza. Nekearen nekez etsi. Rendir(se) de cansancio.. Basarrixan eoten zan orduan lana; ura danian urriñ, da ganau-zaintzia, ittulia, gaztaiña zuritzen berriz, e, ukatzeko laiñ. Aniz./ Zalgia parrau eitten da, katiau eitten da dana. Garixa lotu eitten dau, garixa ukatu eitten dau atzenian. Don.. UKATUTA, batik bat. Ukatuta geldittu nitzan lastofarduak jasotzen./ Gure Jose Ramon ukatuta etorri da basotik.. Sin. ukat egiñ. Ik. mangáuta, pót eiñ, étenda.
- umeastúndu. (d). da aditza. Haurdunaldia oso aurrera euki. Tener la preñez muy adelantada, el vientre muy hinchado.. Apala” umeastunduta dago ta ezingo dou uztartu.. Behiez entzun dugu bakarrik. . Ik. astúndu.
- uméldu. (b). da-du aditza. Umel bihurtu.. Etxe aretan izarak pe umelduta egoten die, ain dda paraje zokua eze./ Umeldu ero lizundu (belarra). Umeldu ezkero ba urrengo lizuna. Umelak lizuna dakar ondorik. “Bedar umela ekarri dou. Au lizundukok”. Don. .
- umeskétu. (c). da aditza. Susara jarri behia. Encelarse el ganado vacuno.. Urrengo umesketzen danian txarolesa bota bia jako.. Sin. uméske jarri.
- urkátu. (b). da-du aditza. Ahorcar(se).. Teillatuko abetik urkatu zeban bere burua (edo urkatu zan)./ Turkian oinddio jente asko urkatzen dabe.. Ik. bere burúa bóta.
- 1. urratu. (b). da-du aditza. Rasgar(se), arañar(se).. Etxatsu ez zuri eskuak urratuko./ Erropa guztiak urratuta etorri die umiak basotik. .
- urrerátu. (a). da-du aditza. Hurbildu. Acercar(se).. Ze pasatzen zan ikustera urreratu giñan da inspeziñora eruan giñuzten. .
- 2. urten. (a). da-du aditza. NORK. Tocar en suerte en un juego de azar.. Loterixiak urten dost./ Ze numerok urten dau?. Hemen ere NORKdunak darabiltzate adinekoek nagusiki, baina gazteagoek ez hainbeste. .
- 4. urten. (d). da-du aditza. Euki ohi den zerbaiten faltan izan: arropa, tresna, etab. Carecer de algo que se ha tenido usualmente: prendas de vestir, herramientas, etc.. Ziero urtenda nago ontzittik; ero erreminttatik ero erreminttetatik. Klem./ ZAspaldixan alkondaratatik ziero urtenda nago./ Segatik urtenda gare. . ZERTATIK urtenda egon, ia beti..
- 3. urtu. (d). da-du aditza. Erretako kararria hauts bihurtu, desegin.. Lelenguan bai, baiña eonian urtzen da. Bai, bai, urtzen da, edo bestela ur pixkat bota. Felix. .
- 1. usainddu. (b). da aditza. Oler mal, heder.. Arraiña belaxe usaintzen da frigorifikotik kanpora./ Atzo ekarri ziñuan frigorifikua usaindduta dago.. Sin. usáiña egin.
- 2. usáu. (c). da aditza. Ohitura izan. Ser costumbre.. Gaiñera len gurian usatzen zan, kuadrilla aundixa be bai, ni gaztia nitzanian gurian pare bat mirabe be bai, da beratzi bat lagun, zortzi-beratzi bat lagun, beti. katillu lurrezkuak, aundixak izete zien, lelengo danak saldia. Hil./ Neu be sekula kafian egoteke ezkondutakua naiz. Ez zan usatzen. Hil./ Lenao asko usatzen zan asun-blastiuak emutia./ Gustatzen jat puxkat (sagardoa). Ezkare usauta. Puxkat erango neuke, baiña asko ez. Mertz./ Jeneralmente guk usatzen giñuan astian lelenguan iltzia (txerria). Don. Siestia nik beti usatzen juat. Don.. Usatzen da, zan, giñuan, ez gare usauta... Adin handikoen artean normalak, baina bestela ez dira ia erabiltzen. .
- ustéldu. (a). da-du aditza. Pudrir(se). . Ik. antsittu. Sagar ustelak ondoko guztiak usteldu, . (-). esaera. (Lar Antz).. . ságar, sagárra. (a). izena. botanika malus domestica. Manzana, manzano.. Zuhaitzari SAGAR ARBOLA ere bai. Bitan bereizten dira: gezak (dultzeak) eta garratzak. Zenbait sagar mota: agostu sagarra, boskantoia, esnaolia, frantzesa, guenetxe s., ipurberdia, kamusia, libra s., madari s., merkaliña, reineta zurixa eta beltza —edo errezil edo errege sagar zurixa eta beltza—, santiago s., san juan s., txori s., urdin s., urtebete s., zulote s., zuma s. ...
- 1. ustu. (a). da-du aditza. Vaciar(se)..
- 9. utsa. (c). da-du izenordaina. Mal menor.. Berak esandakua ein biar izaten da, eta utsa aintzen baleki./ Tia dator egunak pasatzera, ta utsa bakarrik baletor./ Etzan ixildu be eiñ, da utsa arrazoia baleu. .
