Skip to main content

LL

llama: gar, sugar · llama viva: garmin
llamada: dei, diar · voz de llamada: eupara · llamando: diarka, atejoka
llamar: diar egin, deittu, ots egin · llamar, denominar: esan · la atención: atentziñua emon; kontu artu, kontuak artu, kargu artu; bistara emon · querer llamar la atención: figurakerixetan ibili, iñork eztakotan ibilli · llamando: diarka, deika
llanada: lautara · zona llana: lauuna
llano: lau, artez; zabal
llanta de carro: uel, burtuel, llanta, uztau, txirrinka
llantén: zan bedar, illuntzi bedar (bot.)
llanto: negar · llanto silencioso: negar-muskirixu · llanto simulado: negar-planta
llanura: lau, lautara
llar: gelatz
llave: giltza · llave de ignición: txispa, · el que fabrica: txispagin · bajo llave: giltzapian
llegar: aillegau, legau · llegar a casa: etxeratu
llenar: bete
lleno: bete · de lleno: bete-betian
llevador: eruateille
llevar: eruan · llevar hacia allá: orruztu · (traer) hacia acá: onuztu
llorar: negar egin · negarrai emon, negarrak urten · hacer llorar: negar eragin · lorrando: negarrez · ganas de llorar: negargura · llorar escandalosamente: etxia ipurdittik etara arrantzaka
llorera: negarraldi
lloro: negar
llorón: negarti, negarrontzi, maiñoso, maiñontzi
llover: eurixa egin, eurixa jardun, eurixa izan · comenzar a: eurixak jo, eurixak emon · llover a cántaros: botaalan egin, goixan beian egin, idolas egin · llover plácidamente: euria arra-arra egin, gozatsu egin
llovizna: lanbro, zirimiri, eulanpar, euri-lanbro, euri-zirin · llovizna fuerte: euri-lapratx · llovizna imperceptible: bisuts · llovizna tenue: eulantz
lloviznar, empezar a: lanbrotu, lanbrua asi
lluvia: euri · lluvias torrenciales: euri aundixak · lluvia con viento: zaldizko · lluvia de tormenta: tromoieuri, justuleuri, odeeuri · lluvia fuerte con viento del Noroeste: afrontu · temporada de lluvias: euritte · dias después de la lluvia: eulondo, bustondo · dia de lluvia: eulegun
lluvioso: euritsu

O

o: ala, ero
obcecación: itxumen
obedecer: esana egin, obedezidu
obediente: zintzo, esaneko, obediente
obispo: obispo
objetivo: eginkizun, gei, ojeto
objeto: gauza; ojeto · objeto grande: tramankulu
oblada: olata, paskua-opill, arrautza-opill, karapaixo
oblicuamente (arrastrar): ausixan
obligación: obligaziño, derrigor
obligado: derrigor, derrigorreko · verse obligado: derrigorrak emon, derrigorrak eragin
obligar: derrigortu, eragin, obligau, biartu
obra: obra
obrar: jardun, jokatu
obrerista: biarginzale
obrero, -a: langille, biargiñ
obscenidad: berdekerixa, bastokerixa
obsceno, -a: berde
observación: esateko
obsesión, momento de: akordualdi
obstáculo: trango; atzerabide
obstinado, -a: burugogor, temoso
ocasión: aukera, era, okasiño · en otra ocasión: beste baten
ocinum basilicum: alboraka; albahaca
octubre: urri, otubre
ocupación: zeregiñ
ocuparse: jardun
ocurrencia: burutaziño · ocurrencia imprevisible: taketada · tener una ocurrencia: aiziak emun, kasketak emon
ocurrente: zelebre
ocurrirse: buruan sartu, jarri
ochenta: larogei
ocho: zortzi
ochomesino: denporaik bareko
odiar: gorrotau, gorrotua izan, alkar ikusi ezin
odio: gorroto, alkar ikusiezin, inkerno, inkisiziño · cobrar odio: gorrotua artu, arra euki
odre: zaragi
oeste: ostalde, sartalde
ofender: ofendidu, obendu
ofensa: ofensa
oferta: eskeiñi, eskeintte
oficial, obrero cualificado: ofiziale
oficio: ofizio, lanbide · de oficio: ofizioko · aprender el: ofiziua ikasi · hacer aprender el: ofiziua emon
ofrecer: eskiñi · ofrecer y no dar: tati egin
ogro: ogro
oído: belarri · de mal oido: belarrigogor
oír: entzun · oír y entender: aittu · las de dios: bereak eta bi entzun · oir maledicencias: gaizki entzun
ojal: ojale
ojalá: obe bai
ojeras: begizulo
ojeriza: eziñikusi · tomar ojeriza: begittan artu
ojete: ojete
ojo: begi · de aguja: jostorratz-zulo · de patata: begi, begizta · de puente: begi, zubibegi · ojos legañosos, tristes: begilarri, begierre · ojos vidriosos: bixigu-begi · ojo por ojo: auntzak aiña ardixak
ola: olatu
oler: usain egin, usainddu; usaiña artu · oler mal: usaiña egin, usainddu · oliendo, olfateando: usainka, usnaan · al olor: usaiñian
olfato: usain · buen olfato: sumu
olivo: olixo-arbola
olmo: zumar, olmo
olor: usaiñ · mal olor: usain txar, ants, aker-usaiñ, mandua akaatzeko moduko usaiñ · a aguas sulfurosas: arrautza-ustel usain · a cerrado: barru-usaiñ · a excremento: kakausain · a quemado: erre-usain
olvidar: aaztu, burutik joan, gogotik joan
ombligo: zil, txirrin, botoe, tripazill
omóplato: besapala
once: amaika
onza: ontza · onza de oro: ontzako urre
operación: operaziño · operación aritmética: kuenta · hacer operaciones: kuentak etara
opilión: masma ankaluze
opinar: pentsau, iritzi, uste izan
opinión: iritzi, uste
oportunidad: aukera, bide, komenentzia, okasiño
oración: oraziño
oral: berbazko
orden: ordena
ordenar: ainddu, ordenau
ordeñar: eratxi, jatxi
ordinariez: bastokerixa, zatarkerixa
ordinario: basto, nolanaiko · volverse: bastotu
orear: oriau
orégano: oreganu
oreja: belarri; aza-ostro · orejas de cerdo (plato): txarri-belarri · de orejas salientes: belarrizabal, #kapelas... · de orejas tiesas: belarritente · gachas: belarriapal
orejudo: belarriaundi, belarri
orfebre: urregin
orgullo: urgullu, arrotasun
orgulloso, -a: arro, arroputz, jaiki · estar orgulloso: arro egon, makala egon
orificio: zulo · de herramienta: begi · de carbonera: ondazulo · de hacha: aizkora-begi
origanum vulgare: oregano; orégano
origen: jatorri · de origen: jatorriz
original: jatorrizko
orilla: baztar, ertz · de mar: itsasertz · de río: errekondo
orina: txixa
orinal: oraiñal
orinar: txixa egin · ganas de: txixagura · orinando: txixagiñan · onom: parra-parra
oro: urre · oro puro: urregorri · de oro: urrezko · de baño de oro: urrebitsezko
oronja: kuletro · falsa oronja: kuletro faltsu
ortiga: asun
oruga de mariposa: zeruko katu
orzuelo: txildor, txintxor
osa mayor, carro: zazpizar
oscurecer: illundu · el día: eguna illundu, illuntzittu
oscuridad: illun, illuntasun, illunpe · momento de: illunaldi
oscuro: illun
ostentación: afankerixa, fanfarreixa, aparato, itxurakerixa · hacer ostentación: burua erakutsi, itxurakerixetan ibili
ostentoso, -a: afantsu, farol
otana: otana, lauko ogi
otoño: udazken, udaguen
otro: beste; iñor · otra vez: berriz, berriro, atzera, ostera
oveja: ardi; bekeke, nono · autóctona: latx · de año: urtebillotx, arkazte · joven: antxu · merina: borro · perdida: ardigaldu, azkentxo · voz de llamada: toz, toitx, totxikitxiki
ovilladora: arilkari
ovillar: arilddu, arillian batu, pelotatu · acción de: arilketa
ovillo: arill, ari-pelota, obillo
oxalis latifolia: barrabas bedar; acederilla, aleluya
oxidar: ordaittu, ugartu

C

cabal, ser: sano egon, burutik ondo egon
caballa: berdel
caballar, especie: kaballerixa, zaldi-ganau, asto-ganau
caballero: zaldun, zaldizko
caballete: asto, trangoiñ
caballo: zaldi, kaballo · caballo de baraja: zaldi, zaldizko · onom: traka-traka
cabaña: txabola, kamaiña · de pastor: pastore-txabola
cabecear de sueño: zabuka, lokabika ibili
cabecera: kabezera · cabecera de cama: oeburu
cabecilla: buru · ser cabecilla: aurrian ibili
caber: kabidu, sartu; errendidu
cabeza: buru, kaskar; gaztai, ganbara · de aguja: jostorratz-buru · de alfiler: orratz-buru · de ajo: berakatz-buru · de fémur: ijera · de familia: etxeko buru · rapada: kaskamotz · cabeza abajo: buruz bera · ni pies ni cabeza: ez buru eta ez anka · poca cabeza: pospoluak/txantxangorrixak baiño buru gutxiago
cabezal de cama: obeadar, kamadar
cabezazos, a: topeka
cabezón, -a: buruaundi, azaburu
cabezudo: txorimalo
cabra: auntz · cabrito: antxume, aume
cabracho: itsaskabra
cabrearse: pipartu, piparminddu, mutil ona jarri
cabrero: aunzdun
cabrio: kapirixo
cabrón: aker; putar
cacahuete: abillana
cacarear: karasa egin · cacareando: karasaka
cacareo: karasa
cacicada: jauntxokerixa
cacique: aundiki, jauntxo
cachaba: katxaba
cacharro: katxarro; ontzi · cacharro destartalado: katxarrozar
cachaza: patxara, freskura · tener: potruak, gibelak, gantzak euki
cachazudo: gibelaundi, potroaundi
cachorro: -kuma · de perro: txakurkuma · de gato: katakuma
cada uno: norbera, bakoitza #bakoitzai beria, jangoikuan legia · cada...: lantzian... · cada cual más: zein baiño zeiñ
cadáver: gorputz, ildako, gorpu
cadena: katae · de carro: burdikatae
cadenero: kategin
cadera: mokor, ijera · de vacuno: arrama-azur
caer: jausi; punba egin · ruido al caer: blastara, plaustara · caerse al agua: peska egin · caer una casa: lurra jo · caerse de bruces: muturrez aurrera jausi · caerse el mundo: goixak beia jo
café: kafe · café con leche: kafesne, kafetesne
cafetería: kafe, kafeterixa
cagada: kakamokordo
cagar: kaka egin; gerrikua soltau, prakak nasaittu, komunera joan, librau, obrau · ganas de: kakagura · con ganas de: kakaguriak · cagando: kakaiñan
cagón: kakati, kakontzi
caída, desnivel: aldar, erripa · onom: blasta, plast, plaust, brasta, brau
caja: kaja · de carro: burkaja · de fruta: barka · cajita: kajetol · para curtir en sal: gantzu-aska
cajón: kajoe, sarreka · cajón de lanzadera: anezka-etxe
cal: kare · cal en polvo: kareauts · cal viva: kare-bizi
cala: kala (bot.)
calabaza: kalabaza, kurkubitta · dar calabazas: ezezkua emon, kulape emon, azak emon, kalabazia emon
calamidad: kalamidade, zorristo
calandria: kalandria
calar: busti · hasta los huesos: mela-mela egin, melatu
calcetín: galtza · calcetines largos: esportak
calcinar: kiskaldu, kiskal-kiskal egin, kiskartu
calculador, -a: burugiñ, burutsu
calcular: goitik edo beetik jo · calcular bien: begi ona euki
cálculo: kalkulu; arrixan
caldear: galdiau
caldero: galdara · de cobre: kobrezko galdara · de hierro: burdin-galdara · de leche: pertz · calderín: galdaratxo
caldo: salda · de ajo: berakatz-salda · de gallina: oillo-salda · de puerro: porru-salda
calendario: kalendaixo · de hojitas: tako
calendula arvensis: aingeru lora; maravilla silvestre
calentar: berotu · los cascos: burua berotu, kaskarra berotu
calera: karabi
calidad, de mala: kaskar · de poca: erdipurdiko, menusa · de dudosa: dana biarreko, baezpadako · de buena: primerako
caliente: bero · en caliente: beruan
calima: brisa, lanbro
calma: sosegu
calmarse: sosegau
calocybe gambosa: zuza; seta de primavera
calor: bero, berotasun · calorcillo: epeltasun · calor con cielo nublado: goierre, osterre · hacer calor: bero egin #txorixak botatzeko moduko berua
calostro: oritz
calva: uluna, ille-joan · en la barba: bizar-joan
calvario: kalbarixo
calvo: kalbo, kalboso
calystegia sepium: aixen aundi; corregüela mayor
calzada: galtzara, arbide
calzado: oiñetako
calzar: kaltzau
calzo: altzagarri, kaltzu
calzonazos: frakanasai
calzonzillos: kaltzontzillo
callado: ixil; ixilik
callarse: ixildu
calle: kale · quedarse en la: kalegorrixan geratu
callo: kaillu; tripaki
calluna vulgaris: killarra, illarra; brezo
cama: oe, asto zuri · hacer la cama al ganado: azpixak etara, egin
camachuelo: motatxori, neguta papargorri
camada: umealdi
camarote: ganbara; artaganbara · con acceso de carros: bandixo
camastro: kamaiña
cambiar: aldatu, kanbixau · frecuentemente de residencia: katua umiekin bezela ibili
cambio: aldaketa, kanbixo; muda; truke · dar a cambio: trukian emon · cambios: kanbixuak
camilla: kamailla
caminata: ibillaldi, ibilli, joanaldi, etorrialdi, pasio, pasiada · caminata montañera: mendi-ibilli, mendi-buelta
caminero: bidegin, kamiñero
camino: bide, kamiño · con derecho a paso: zordanbide · de carros: burdibide · de mulos: mandabide · de caballos: zaldibide · de ovejas: ardibide · de perdición: galbide, galdubide · del féretro: elizbide, andabide · equivocado: kontrabide · vecinal: auzobide · borde del: kamiñondo · medio camino: biderdi
camión: kamioi
camisa: ator, alkondara · camisa interior: kamixa (e)
camiseta: elastiko, kamiseta · camiseta interior: barruko elastiko, interior · en camiseta: interior utsian
campana: kanpae
campanada: kanpai-ots · onom: dan, draun, dingili-dangala · de fuego: su-kanpae · de muerto: il-kanpae · de niño muerto: aingeru-kanpae, errepika
campanario: kanpantorre
campanilla: txiliñ · onom: dilin-dalan · kanpai bedar, dunba bedar (bot.)
campo de fútbol: fubol-kanpo, kanpo-fubol · de trigo: gari-soro · de maiz: artasoro
campo: kanpo
cana: ille zuri, kana
canal: kanal · en canal: kanalian · vender en canal: kanalera saldu, ilpixura saldu
canalón: orixa, kanaloi
cáncer: bizixana, minbizi, kantzer, lontzena
cancilla: erromara
canción: kantu, kanta; kantazar
candela: kandela
Candelario, dia del: Kandelaixo egun
candelero: kandelero
candelilla: argizari, txirritola
candil: kandill
canela: kanela
canesú: kanisu
cangrejo: kangrejo
canica: kanika · jugar a: kaniketan jokatu
canilla: kanilla · canilla del telar: anezka-ziri
cano, canoso: buruzuri, ilezuri
cansado, -a: kantsau, nekatu; kantsauta, nekatuta, jota
cansancio: nekatu, kantsau, mangau, tiratu
cansarse: nekatu, kantsau; aspertu · cansarse mucho: ukatu, ukat egin, baldau
canso: nekagarri
cantante: kantari, kantore
cantar: kantau, kantuan egin
cantera: kantera
cantería: argintza
cantero: argiñ
cantharellus cibarius: txaltxa; rebozuelo
cantidad considerable: mordoska · una cantidad determinada: ainbesteko · cantidad grande: eszesua, pikardixia, plagia
cantina: marmitta, kantina; kantina
canuto: aizpurutxu, porru
caña: kaiña, kaiñabera
cañada: kaiñada
cáñamo: kalamu
cañaveral: kaiñabera-saill
cañería: kaiñerixa
caño: kaiñu · boca de caño: kaiñuzulo
cañón: kaiñoe · cañón de pluma: lumorratz
cañonazo: kaiñonazo
caolín: troska
capa: kapa; tramo
capacidad: almen, alizate · de trabajo: alkantzu
capador: kapatzaille, kapadore
capar: irendu, kapau
capataz: katapaz
capaz de, ser: gauza izan, kapaz izan
capazo: kanpazo
capela: kapela
capital: kapittal
capón: kapoe · capón mal castrado: kaponar
caponera: lokatoki
caporal: kaporal
capricho: kasket, kapritxo
caprichoso, -a: kasketoso, kapritxoso
capsicum sp: pipar; pimiento
capullo de flor: mota
cara: arpegi, mosu · de perro: txakur-mutur · de torta: zanpatorta arpegi · esmirriada: misirikatu-mosu · mala cara: muturralde · cara rechoncha: panpot · cara redonda: iretargixan moduko arpegixa, talo arpegixa · cara sucia: txakurra puzten ibillittakua · cara o cruz: busti ala siku · tener mucha cara: arpegi gogorra, narru sendua euki
carabina de aire: aixezko
cárabo: urubi, gabeko mozolo, basontz
caracol: karakol, marraskillo
carácter: izakera · ser de mal caracter: otamoltzua izan
caradura: narrusendo, arpegigogor
carajo!: karajo!
caramba!: karanba!
carámbano de hielo: izotz-garranga, izotz-kandela, latrontxa
caramelo: karamelo, mamelo
carbón: ikatz · mineral: arrikatz · vegetal: egurrikatz · mal cocido: illentza · fabricación de: ikazgintza · cocer el: ikatza egosi · haciendo: ikazgiñan
carbonero: ikazgiñ, ikazgille, txendorgille; ikazdun · carbonero común: burubeltz, tximutx
carbunco: lupu
carcajada: barre-algara; etzindako barre
carcoma: zeren, sits, pipi, koko
carcomer: zerendu, zerenak jan, zerenak jo, sistu
carda: karda; kardaketa · carda para lino: txarrantxa, karrama
cardar: kardau
cardenal: beltzuna, beltzittu, odol batu, ubeldu
cardencha: kardulatz, astokardu, sorgin-orrazi
cardenillo: lizun
cárdeno: lizun
cardo: kardu
carecer: falta izan
carencia: bapeza, eza, falta
carga: karga · carga de hierba: sendor · a cargas: sendorka, bizkarka, kargaka · exceso de carga trasera: atzera-karga · exceso de carga lateral: albo-karga
cargadero: kargadero, kargaleku
cargar: kargau
cargo: kargu
caricia: igurtzi · haciendo caricias: igurtzika
caridad: karidade
caries: txantxar
cariño: kariño; potxolo
carlina acaulis: eguzki lora; carlina angélica, cardo rizado
carlina angélica: euzki bedar, euzki lora, kardu lora, Azaldeittako kardu
carlista: karlista, txapelgorri
Carlistada: Karlistada
Carnaval: Aratoste, Karnabal
carne: okela, aragi, txitxi; mamiñ · de costilla: saieski · de cerdo: txarriki · de gallina: oilloki; oillo-ipurdi, oillo-narru · de oveja: ardiki · carne falsa: aragi faltso, arakaitz · en carne viva: aragi bizixan · vender para: okelara saldu
carnero: adari · joven: adaritxo, billots-adari · sin cuernos: adari-motz · impotente: ziztro · preparador de: adari-mutill · voz para atraer: patxaka
carnicería: karnazerixa
carnicero: karnazero
carnoso: mamintsu
caro, -a: karu
carpintería: arotzerixa
carpintero: arotz · rústico: basarri-arotz
carraca: karraka, matraka
carrera: karrera · de bicicletas: bizikleta-karrera · de caballos: zaldi-karrera
carreta de caballos: karro
carretada: burdikara, jornara
carrete de hilar lana: txabilla
carretera: kamiño
carretero: karretero
carretilla: karretilla
carril: trenbide, karrill
carrillo: matrailla
carro: burdi · de ruedas compactas: burdi-zorrotz · largo: burdiluze · corto: burdimotz · de hierba: burdi-bedar · de leña: burdi-egur · del ajuar: arrio-burdi · carro de mano: esku-karro · a carros: burdika
carruaje: kotxe, kotxe-landu
carta: karta · a cartas: jokuan, kartetan · juego de cartas: karta-joku
cartel: kartel
cartera: kartera
cartolas: kartolak
cartón: kartoe
cartonería: kartonerixa
carvallo: ametz
casa: etxe · casa cural: abadetxe · casa de ricos: aberats-etxe · casa escuela: eskoletxe · casa natal: jaiotetxe · casa torre: torre · nuestra casa: guria · el que gusta de estar siempre en casa: etxezulo · en casacristo: lekutan, tokitan
casado: ezkondu · recien casado: ezkonbarri
casamentero: ertau
casamiento: ezkontza, eztegu
casarse: ezkondu · ganas de: ezkongura
cascabel: koskabillo
cascabillo: alkotz
cascada: ursalto
cascado, medio loco: kaskauta, jota
cascar: kaskau
cáscara: kaskara, azal · de huevo: kaskal · de maíz: artakaskara, kaskara · de nuez: intxaur-kaskal · cáscara verde de la nuez: moskan
cascarrabias: zazpiki, erretxin, ipurterre, pirri
casco: kasko
cascote: kasko
caserío: basarri · caserío urbano: kale-basarri
casero, -a: basarrittar #goldia baiño basarrittarraua
caseta: txosna, kaseta · de feria, estación: txosna · de apareo: puesto
casi: ixa, kasik · casi casi: ixixa · casi nada: utsa
caso: kaso · hacer caso: kaso egin, jamon egin · en caso extremo: estu-estuan
casorio: ezkontza
caspa infantil: sabeloi
casquetear con los dedos: kiskete jo
casquivano: aizetsu, kaskarin, satelite, txolin, txilibittero, txoriburu, txoripito
casta: kasta · de casta: kastako
castaña: gaztaiña · castaña asada: gaztaiñerre · cocida: gaztaiña egosi
castañar: gaztaiñi
castaño: gaztaiña, gaztaiña-arbola · bravío: gaztaiña-makatz · de indias: indi-gaztaiña
castellano: erdera; erdeldun, kastillano · castellanismo: erderakada · hablar mal castellano: erdelgaizto egin
castigar: kastigau
castigo: kastigu, egur
Castilla: Kastilla, Kastillerri
castillo: kastillo
castrar: irendu, kapau
casualidad: txiripa
catalejos: kataleju
catarata: begilauso
catarro: katarro, buruko karga
catecismo: dotriña
categoría: mailla, kategorixa · de categoría: kategorixako
catequesis: dotriña
católico: katoliko
catón: katon
catorce: amalau
causar: eragin
cautivo, -a: katigu
cauto, -a: brebenido
cavar: zulua egin · a azada: ondiau
cayado: katxaba
cayuela: arbel
caza: kaza
cazador: kazari, eitzari · de becadas: oillagortari · de liebres: erbittari
cazar: kazan egin; arrapau
cazo: burduntzali, kazo
cazoleta para agua: antosiñ, txolet
cazuela: kazuela
cebada: garagar · ganar las cebadas: garagarrak irabazi
cebado: guri
cebolla: kipula · bulbo de cebolla: kipula-buru
Cecilia: Xixili
cecina: zeziña
cedazo: bae, galbae · de harina: bae · grande: artz · de carbonero: ikatz-galbae
ceder una ropa: emon, saskaldu
cédula: zelula · cédula de Pascua: txartel
cegarse: itxutu
ceguera: itxumen
ceja: betule
celemín: imillen
celidonia: ebagi bedar, pinpiño bedar, potro bedar; arnika bedar, iodo-bedar · celidonia menor: koskabillo bedar
celo, en: alta(n), umeske, arkera, igel, xipu, irausi, susaa · ponerse en: umesketu, altan jarri
cementerio: kanposantu
cemento: porlan, zemento · hidráulico: irolika · saco de: porlan-zaku
cena: afari · cena ligera: afari-izen, afari-lege, afari-pasara · cena de fin de siembra de trigo: galafari · de fin de tejado: teillatu-afari, mantxar · tiempo antes de: afalaurre · tiempo después de: afaloste, afalondo
cenagal: istinga, izingura, oxinga, ur-zingira, lokatzari
cencerrada: zenzerrada, arranak jote
cencerro: arran, intxarri · cencerro grande: dunba · intermedio: arranbittarte
cenicero: autsontzi
ceniza: sutako auts
centaurea menor: bedar min
centaurium erythraea: bedar miñ; centaurea menor
centellas, echar: zentellak jaurti
centena: euneko
centeno: zikirixo
céntimo: zentimo
central hidroeléctrica: indarretxe, turbiña
centro: erdi · centro de pelo: kalpar
ceño fruncido: betozko
cepa de vid: maats-orpo · cepa baja: maats zepotz · de árbol: anpor, anduga
cepillo: zepillo, zipillu · de mano: esku-zepillu · de carpintero: arotz-zepillu
cepo: zepo, tranpa · para pájaros: txori-tranpa
cera: argizari · cera derretida: argizari-negar, argizari-tanta
cerca, cercado: esi, ixtura · natural: eskera, esate · de tablas: latesi · de traviesas: langadura
cerca: urrian, gertu, bertatik bertara #arrikara baten barruan
cercano: ur · el más cercano: urren
cercar: esittu
cerda: zurda
cerdada: txarrikerixa
cerdo: txarri · hembra: txarreme, aardi · cerda joven: bargazta · con crías: txarrama · macho: ordotx · pata de cerdo: urdaiontzo · patas de cerdo: txarranka · voz de llamada: txiki! txiki!, kutx-kutx!
cereal: labore · tierra de: labore-lur · año de: labore-urte
cereza: keixa · cereza ampollar: anpolai
cerezo: keixa, keixa arbola · bravío: txori-keixa, keixa-makatz
cerilla: pospolo, misto
cerner: eralgi
cernícalo: arrai txiki, miru txiki, gabillara txiki
cero: uts, zero · en cero: utsian
cerrado: zerrau
cerradura: serrailla · ojo de: giltzazulo, serrailla zulo
cerraja: kardubera, kardugoxo
cerrar: itxi, zerrau · los ojos, una puerta: itxi, batu · mal una herida: arakaiztu
cesárea, parir por medio de: zilletik egin
cestero: zestero, otzaragin, zaregin
cesto: zesto, otarra · aplanado: kotzara · de mimbre: ijitto-zesto, zara · de ropa: zapi-banasta · de siembra: azi-kotzara · cestas de burro: asto-banasta · cesto lleno: zestokara
cicatriz: orbara, zikatriz
cicer arietinum: garbantzu lora; garbanzo silvestre
ciclista: karrerista
cichorium intybus: atxikoria; achicoria
ciega: ziraun
ciego, -a: itxu · a ciegas: itxu-itxuan · a la gallinita ciega: itxu-itxuka, begitxuan · hacerse el: ezikusi egin
cielo: zeru · estrellado: oskarbi, goi-garbi · nublado: gaiñestali, laiñotu
ciento: euneko, ziento · a cientos: eundaka, zientoka · tanto por ciento: euneko
cierto, estar en lo: zuzen egon · ciertos: zenbaitt · por cierto: solamentian
ciervo: basauntz · ciervo volador: kakalardo, arabako zezen, adardun kakalardo
cigarro: zigarro · de marihuana: porru, aizpurutxu
cigüeña: zigueña
cilindro: zilindro, txilindro · destripaterrones: erpillarri, alper
cima: gaiñ, mendi-gaiñ, tontor · llegar a la: gaiña artu
cimiento: zimentu · construir los: zimentuak etara, artu
cinc: zinka · de cinc: zinkazko
cincel: zintzel, goizabal, gubil-zabal · cincel curvado: bedan · de cantero: arpiko
cinco: bost
cine: zine, paretako sorginkerixa
cinoglosum officinale: txakur mingaiñ; lengua de perro
cinta: zintta, kordel · cinta de pegar: pegakor
cintura: gerri
cinturón: petriñ, zintturoi, zinttura
cipote: ixipu, buztan
ciprés: zipres · de Lawson: lauzirien, piñu-puntabera
círculo: biriribil · ponerse en: biribillian jarri, korruan jarri
cirros (nubes): tripaki-laiño, ode-lauso
ciruela: okan · pasa: okan-pasa · claudia: klaudiokan · silvestre: astokan, basokan
ciruelo: okan, okan-arbola · silvestre: basokan
cisco: iduri, ikatz xe
cistitis: puxikako katarro
citar: aittatu
civilización: zibilizaziño
civilizado, -a: zibilizau
civilizar: zibilizau
cizaña: iraka, zorakari
clara de huevo: arrautza-zuringo
claridad: argittasun
claro: argi · clarísimo: argi eta garbi · estar claro: argi egon, garbi egon · claro que sí: jakina, erregular, oixe · claros de cielo: ostarte, euzkiarte, ode-arte
clase: klase, jenero · de ninguna clase: ezelako
clavar: josi
clave: giltzarri; kako
clavel: klabeliña · clavel chino: frantzia klabeliña · clavelina: basoklabeliña
clavija: larako
clavo: giltza, iltza, ultza, untza · pequeño: puntapais · largo y grueso: entenga · grande de cuatro lados: otxandixo giltza
clemátide: aixen, ameraun, basozigarro (bot.)
clematis vitalba: aixen, ameraun, basozigarro; clemátide
clerical: abadetar, elixatar
cliente: bezero, parrokiano · que compra leche: esne-bezero
clientela: bezerixa, parrokixa
clitocybe nebularis: pago-zuza; pardilla
cloquear: lokatu, loka egon, lokatuta egon
cloqueo: loka
coba, dar: olixua egin, jaboia emon
cobarde: kobarde
cobaya: kui
cobertizo: estalpe · para leña: egurtoki
cobijo: aterpe
cobrador de luz: argi-batzaille, argidun
cobre: kobre, burdin-gorri
cobro: kobrantza, kobraketa
coca (roca): artxinga zuri
coceador: ostikalari
cocear: ostikoka egin
cocer: egosi · pan: labesua egin · el carbón: ikatza egosi · quedar algo sin: gorminddu
cocido: lapikoko · poco cocido: egosariñ · de puerros con patatas: porru-patata
cocina: sukalde, eskatz · cocina económica: ekonomika · a cocinitas: koziñeketan, afariketan
cocinera, -o: koziñera, -o
coco: mozorro, kukumarro, mamarru · el Coco: mozorro, san Berde, Turkua
coche: auto, automobill, kotxe; popo, tutu (haur) · de caballos: zalpurdi, tribuli · coche escoba: zierrakarrera, eskoba
cochinada: txarrikerixa, zikinkerixa
cochinilla: kokobiribil
cochino: txarri · cochinillo: txarrikuma · cochino cerdo!: txarri urdia!
codicioso: dirugose, diruzale, danagurako
codo: ekulondo · sin poder llegar el dinero: ekulonduai mun emon ezindda
codorniz: galeper, pospoliñ
cofradía: kofradixa
cofre: kofre
coger: artu; arrapau
cogollo: kukulu
cogote: kokote, lepasamar
cogotudo: lepasendo
cohete: etxaflero, txapligu
coincidir: suertau, trink egin
coitado: gizajo, koittau
cojear: erren egin, kojo egin, errandu · cojeando: errenka, kojoka
cojera: erren, kojo
cojinete: terraje
cojo, -a: erren, kojo, ankamotz · quedar cojo: erren geldittu; ankamotz geldittu · no ser cojo (o manco): errena ez izan
cojón: potro, barrabil, arrautza · cojonazos: gibelaundi, potroaundi
cola: buztan; illara; kola · cola de milano: mirubuztan · cola de caballo: aixelbuztan (bot.) · cola de carro: burbuztan · adelantarse en la cola: txandapasa egin
colaborador: laguntzaille
colada: lixiba, puxeta; burdiña-salda, salda, kolada · hacer la: lixibia egin · mesa de colada: lixiba-mai
colador: irazteko, iraztontzi, pasadore · de café: kafetxano
colar: irazi
colchilla: koltxilla
colecta: kale-batze, kale-eske · de misa: argittako · por matar un zorro: aizeri-batze · de navidad: gabon-kantu, gabon-eske
colega: laguntxo, tarteko
colgadura: esegileku
colgar: esegi, txintxiliz jarri · colgado: txintxiliz, txintxilizka
coliflor: koniflora
colilla: zigarro-mutxikiñ
colirrojo: buztangorri
colmena: erlauntz, erleontzi
colmenar: erlatoki, erlategi, erletxe
colmillo: kolmillo
colocar: jarri, ipiñi · huevos a la clueca: ezarri
color: kolore · color sufrido: zikiñestali · tener mal color: koloriak bajauta izan · no tener color: kolorerik ez izan
columpio: ziburu, txintxaun
collalba: buztanzuri
collar: kollar, lepoko
colleja: ittaixo bedar, globo bedar
comadreja: satandera, ogigaztae
comadrona: komadrona, partera
comba: sokasalto; bizkar · a la comba: sokasaltuan
combinación: azpikogona, barrukogona, marinera, kamixa
combustible: errekiñ
comedero de cerdo: txarraska
comedia: komerixa, planta, papelada · hacer comedia: plantak egin, papeladia egin
comenzar: asi, ekin · a nevar, llover: abixau, abentau
comer: jan, bazkaldu, ñan-ñan egin · comer poco: txitiak beste jan · a boca llena: ao betian jan, zanbriau · con ruido: karra-karra jan · nimiedades: litxarrerixak jan, maizerixak egin · onom: marra-marra jan, karra-karra jan, rausta-rausta jan · comer tragando: txakurran moduan jan · momento antes de: bazkalaurre · despues de: bazkaloste, bazkalondo
comercio: denda
comida: jan, jateko; jatordu, otordu, bazkai · sesión de: janaldi · comida ligera: bazkai-izen, bazkai-lege, bazkai-pasara · sin sarten ni puchero: bazkai-seko · para el cerdo: txarrijan · para el ganado: ganajateko · comida de auzolan: mantxar, zanbra · de funeral: ondra-bazkai · vecinal: auzo-bazkai · de invitados: garbantzu egun · poco hecha: egiñarin
comilón: jatun, narruaundi, salo
comilona: zanbra, mantxar, fafo · de alubias: babajan
como: zela; moduan, bezela, bezelaxe, lez, letxe, lako, pare; zein da; zelako; zertan · como sea: zela ero ala · como hay dios: komaidios
cómoda: erropa-armaixo, armaixo aundi, komoda
comodín: komodiñ
cómodo, -a: eroso
compacto, -a: tringo
compadecerse: errukittu
compañero, -a: lagun · de camino: bidelagun · de habitación: bizilagun
compañia: lagunarte, konpañia; laguntasun; lagungarri
comparación: konparaziño
comparar: konparau
compartimento: apartamentu
compás: eztenbiribil
compasión: erruki · digno de compasión: errukarri, errukiñ
compesación: orde, ordiazko · pagar en: ordian emon
compinche: tarteko
completamente: ziero; zietz, ziezto, konpletamente
completo: oso, konpleto; zerrau
complexión delgada, de: azurrestu · ancha: azurzabal
complicarse: aldrebestu, korapillotu, beltz jarri
componedor: konpontzaille
componenda: konponbide, konponketa
comportamiento: jokabide · tener un comportamiento extravagante: bestek eztakotan ibili, kasketaldixak izan
compota: konpota
compra: erosketa, konpra
comprador: erosteille, merketari, konpradore
comprar: erosi
comprender: konprendidu, entendidu
comprometerse a fondo: leporaiño sartu
compromiso: konpromiso
compuerta de canal: alboate, konporta · de depósito del molino: ubeta
comulgar: komulgau, komuniua artu
comunión: komunio, gure jaun
concejal: kontzejal
conciencia: kontzientzia
concreto: jakiñ, jakiñeko
concurso: konkurso, premixo · de danzas: dantza-premixo
conchilla: kontxilla
conde: konde
condenar: kondenau
condición: kondiziño
condón: txapel, kondoi
conducir: manejau
conejo: koneju · conejo de indias: kui
confabularse: alkar artu
confesar: konfesau · confesar y comulgar por Páscua: paskuazkua egin
confesión: konfesiño
confianza: konfiantza · en confianza: konfiantzara · de confianza: konfiantza(z)ko
confiar: fixau
confidencia: aopeko, ixil-kontu, txutxumutxu
confites: konfittak, gozo
confluencia de rios: urkulu
conformarse: konformau · de fácil conformar: konformidade oneko · de mal: konformidade txarreko
conforme: konforme · vivir conforme: konforme bizi
conformidad: konformidade · tomar con conformidad o resignación: konformidadia artu, etsipena artu
confundirse: konfundidu · estar confundido: oker egon
confusión: konfusiño
congelarse: izoztu · el agua: kristala egin
conjuntivitis: begierre
conjuro: konjuro
conocer: ezautu
conocido: ezaun
conocimiento: ezauera; konorte · recobrar el: konortia etorri · perder el: konortia joan, galdu
consecuencia: ondoren, konsekuentzia · traer consecuencias: sokia ekarri
conseguir: jirau, zuzendu, eskuratu, konsegidu
conserva: konserba · fruta conservada: umau
conservar: gorde, konserbau
consigo: aldian
consistencia, perder un alimento la: auldu, sasondu
consolar: konsolau
consolidarse: gogortu, inddartu
conspiración: azpijan, azpilan
conspirar: azpijanian ibili
constipado: buruko karga, kostipau
constitución física: naturaleza
construcción: etxegintza
constructor: etxegiñ
construir: egin, jaso
consuelo: konsuelo
contar: kontau · desgracias: kuittak jo, illetak jo, illetia darixola ibilli, illetia besterik ez euki · fanfarronerías: arrokerixak kontau, fanfarreixak jo
contentar: kontentau
contento: pozik · ponerse muy contento: praketan kabidu ezindda egon; zoratzen egon, mutil ona egon
contestación: kontestaziño, erantzun
contestar: kontestau
contestona: txaplata, kontestona
contiguo: kontrako, ondoko
continuación: segida, segimen · a continuación: segidan
continuamente: eten barik, kontinuo
contorno: inguru
contra: kontra
contrabandista: estrapelista, kontrabandista
contrabando: estrapelo · de contrabando, de extranjis: estrapeloko
contrabentana: bentana-tapa
contrabeta: kontrabeta
contrachapeado: kontratxapeau
contradanza: kontradantza
contraluz: isla
contramaestre: kontramaixu
contrapase: kontrapase
contrapeso: kontrapixu
contraria: kontra · llevar la: kontra egin
contrario: kontrarixo · lo contrario: kontrako
contraterreno: kontraterreno
contribución: kontribuziño
convencer: konbenzidu, bairatu
conveniente: komenixa
convenir: komeni izan
convento: konbentu
conversación: barriketa, gonbestaziño · tema de: berbakizun · conversación molesta: txor-txor
conversador, -a: kontulari, barriketalari, konbestante
conversar: kontuak esan, gonbestau · conversando: barriketan
convertirse: biurtu
convidado: gonbidau
convidar: gonbidau, gonbitta egin
convulvulus arvensis: aixen txiki; corregüela menor
coñac: pattar, pattar gorri, koñak
coño: potot, potxotx, piku, pikupasa, tutulu-mendi, potoliñ, potorro, piku, · interj: koño, joño, errekoño, errekontxo, kontxo
copa: kopa · de árbol: arbola-buru
copartícipe, ser: partian izan, tartian izan
copla: kopla · andar con coplas: kopletan ibilli
copo de nieve: edur-maluta, edur-mataza · copo de lana: maluta
coraje: adore, koraje
corajudo, -a: adoretsu, korajetsu
corazón: biotz · de buen/mal corazón: biotz oneko/txarreko
corbata: korbata
corcón: korrokoi
corchete: kortxeta
cordel: kordel
cordelero: iruin
cordero: billots · de año: urtebillots · viejo: makako
cordón umbilical: zill
cornada: adarkara
cornamenta: adarje, adarkera
cornea: begiko zuri
corneja: bela
corniabierto: adarzabal
cornigacho: adarmakur, adarrapal
cornudo, -a: adardun
coro: koro
corona: koroi
coronilla, hasta la: buruzkainka · estar hasta la: leporaiño egon, kokoteraiño egon, azurretaraiño egon
corpiño: gorontz
corpulento, -a: galant, aundi
Corpus Cristi, día de: Gorpusti egun
correa: ede, uel
correcto: bidezko, zuzen
corredor: karrerista, korredore
corregüela mayor: aixen aundi · corregüela menor: aixen txiki
correo: korrio · edificio de correos: karterixa
correosa, carne: zaill
correr: antxintxika, ariñeketan, takarraran, trotian, postaka... egin; ankak jaso, apotxak eruan, korridu · correrse: korridu, ustu, gaiñezka egin
corresponder: tokau
corridos: korriduak
corriente: korrent, korriente, tira, amill · de agua: ur-korrent · de viento: aize-pasa · llevar la: korrientiak eruan, amillak eruan
corrimiento de tierras: luizi, muna-urratu, lur-jausi, lurramill
corro: korro · al corro: korruan, anboatoka
corsé: gorontz
cortada: ebagi
cortador: ebagitzaille
cortar: ebagi, moztu · cortar leña: egurra txikittu, xeetu, egurra egin · cortando leña: egurgiñan · a la contra: kontrara ebagi, kontrabeta ebagi · cortarse la leche: esnia galdu, mudau, zurbilddu, kortau
corte: epai · herramienta de corte: epaiki
cortejar: kortejau
corteza: azal · corteza de cerdo: gaillu, urdaigaillu · de remolacha: pulpa
cortina: errezela, kurtiña
corto, -a: motz
corva: zankabe
corylus avellana: ur arbola, urritz; avellano
cosa: gauza · cosa bonita: pitxi, pitxi-pitxi · no cosa buena: gauza formalik ez · poca cosa: gauza gutxi · vaya cosa: gauzia!
coser: josi
cosquillas: kili-kili · hacer cosquillas: kili-kili egin
cosquilloso, -a: kilikilitsu, gilbera
costa: itsasertz, itsasalde · habitante de la: beetar
costado: albo, aldamen
costanera: laka, kostanera
costar: kosta, naikua lan izan · costar esfuerzo: kostau · cueste lo que cueste: kostia kosta
costilla: saiets · golpe en las: saietsetako
costo: kostu
costra: kostra, arraunka · de suciedad: zetaka, tortika
costumbre: oittura, kostunbre, usarixo · ser costumbre: usau, oitturia izan
costura: joskura
costurera: jostun, joskiñ
costurería: jostundei
coxis: ipurtxintxur, ipurtazur
coz: ostikada, petenada, olata
cráneo: kaskarrazur, buruazur
crataegus monogyna: elorrarantza zuri; espino albar
crear: sortu
crecederas: aziguren
crecer: azi, aundittu, irabazi · crecer bastante: koskortu · crecer setas: bota #crecer poco: txakurtxikixak poltsikuan baiño gutxiago irabazi
crédito: kredittu · comprar en: zorrian erosi
credo: kredo
crédulo, -a: siniskor
creer: sinistu, pentsau, uste izan #ezer ez izan eta bai uste
creído, -a: buruiritzi, iritzi, sandios, satisfetxo, enkanttau
crema de calzado: betun
crepúsculo: istantz, illunkera
crespo: ixkur, kixkur
cresta de ave: gangar, kukur · de montaña: mendi-bizkar, mendi-gaillur
creyente: fededun · creyente fervoroso: fedetsu
cría de animal: ume, kuma
criada: mirabe, kriada · de cura: damaikesa · criado: kriau · oficio de criada, -o: kriadatza, kriautza
criar: azi
criba: galbae
cribar: galbaetu, galbaian pasau
crin: griñ, zurda
crío: kakamutiko, kakaume
crisis: krisis · crisis económica: lanikez, biarrikez
crisol: arrago
cristal: kristal
cristiano: kristau
croar de sapos: klin-klom · de ranas: korroka
cruce: bidekurutze
crudo, -a: gordiñ · en crudo: gordiñik
crueldad: txakurkerixa · actuar con: txakur jokatu
cruz: kurutze
cruzar: kruzau · cerdos: apotu
cuadra: zaltai, korta, ittoe
cuadrado: kuadro, kuadrau
cuadral: korba
cuadrilla: lagunarte
cuadro: kuadro
cuajada: gatzatu
cuajar la nieve: edurra zurittu
cuajo: gatzari, liar, legar
cual: zeiñ · cuales: zeintzuk
cualquiera: edozeiñ, nornai · cualquier cosa: edozer · para cualquier cosa: edozertarako · de cualquier manera: edozela, nolanai; nola ta nai be, edozetara be
cuán: zelako
cuando: noiz · para cuando: noizko · desde cuando: noiztik
cuanto(s): zenbat · cada cuanto: zenbatero · cuanto antes: albailen · cuanto más: zenbat eta... ainbat eta...
Cuaresma: Garizuma
cuarta parte: laren
cuarterón: kuarteroi
cuarto: abitaziño
cuarzo: arbitz
cuatrillizo(s): lauki, laukotx
cuatro: lau
cuatrocientos: lareun
cubero, a ojo de buen: aliritzi(ra), iritzira
cubierto: estali · cielo cubierto: gainestali, goiestali · sol con cielo cubierto: goierre
cubito de hielo: izotz-kosko
cubo: lata, balde
cubrir: estali, tapau; serbidu, kastigau · el agua: tapak egon · el carnero a la oveja: adarittu · el toro a la vaca: ixkotu · cubrirse en el juego: kubridu · cubriendo la tierra: lurrestali
cucaracha: kukaratxa, labatxirtxil
cuclillas, en: kukumixo
cuco: kuku · cantar el cuco: kukuak jo
cuchara: koillara
cucharada: koillarakada
cucharón: kazo
cuchicheo: ixil-kontu, aopeko
cuchilla: kutxilla
cuchillo: kutxillo
cuellilargo: lepaluze · cuellicorto: lepamotz
cuello: lepo, sama · de camisa: idun, kuello · postizo: iduneko, idun
cuenca: arro, errekarro, barranko
cuenco: apatz, azpil
cuenta: kontu · hacer cuentas: kontuak egin · trabajo de hacer cuentas: kontugintza · aclarar cuentas: kontuak garbittu
cuento: ipuiñ, kontu · andar con cuentos: koplekin ibilli, ipuiñekin ibili
cuerda: soka, eskusoka · de albarca: abarka-soka, trailla · de burro: astosoka · de carro: burdi-soka · de crin, de cerdas: zurda-soka, euskal-soka · de zapato: lokarri
cuerno: adar · de cuernos tiesos: adarsarda, adartente, adartxuti · de cuernos gachos: adarrapal
cuero: narru · de cuero: narruzko
cuerpo: gorputz · mal cuerpo: gorputzaldi txar · en cuerpo y alma: gorputz eta anima · en el cuerpo: soiñian #badatoz, dauzkenak soiñian eta dakixenak miñian
cuervo: bela, belazar
cuesco de lobo: astaputz
cuesta: aldapa, aldatz, aldamarra · cuesta intransitable: malda, malkar · cuesta abajo: gainbera
cuestación: kale-eske, kale-batze · de navidad: gabon-eske, gabon-batze · de Santa Ageda: santaeske · por matar zorro: aizeri batze
cuestión: kustiño, kontu, gauza · la cuestión es: gauzia da, kontua da
cueva: koba, kueba
cuidado: kontu · con: kontuz · andar con: argi ibili, kontuz ibili
cuidadoso: arduratsu
cuidar: zainddu, kargu egin · cuidando: #zaiñ · cuidando vacas: ganauzaiñ
cuitado: koittau
cuitas: kuittak
culape: kulape
culata de escopeta: kaxa, kulata · el que hace culatas: kaxagin
culebra: suba · de agua: uretako suba
culo: ipurdi, ipurtalde, pandero, tutu · culinegro: ipurbeltz · de culo bajo: ipurnarras · de culo alto: ipurtente · de culo enjuto: ipurrigar · de culo torcido: ipurtoker · de culo grande: ipurtaundi · culo inquieto: ipurloka, ipurtariñ
culpa: kulpa
culpable: pekatari, kulpante
culto, -a: jantzi, ikasi
cumbre: gaiñ, gaillur, tontor
cumbrera: gaillur-egur
cumpleaños: nere, zure... egun, urtebetetze egun · enhorabuena!: urte askotarako!
cumplido: kunplidu
cumplir: kunplidu; pasadizua egin
cúmulo: pilla
cuna: kuma
cuña: ziri · de hierro: burdinziri, txinga · cuña pequeña: kontraziri
cuñado, -a: koiñatu, -a
cura: abade · cura párroco de Elgeta: kuria · de Santa Marina o San Pedro: maixu
curación: kuraziño
curandero, -a: sasimediku, petrikillo
curar: osatu, saniau · curar jamones ondu, kurau
curiosear: ikusmiran ibili
curiosidad: jakinai, jakingura · curiosidad desmedida: jakinbiar
curioso, -a: begiluze
curruca capirotada: txinbo burubaltz
curtido: zailddutakua #edia baiño zaillagua
curtir: kurtidu, zailddu
curva: errebuelta, biurruna, bidebuelta
cydonia oblonga: irisagar; membrillero
cynodon dactylon: aski; grama
cytisus scoparius, cytisus cantabricus: kiru; retama negra, escoba

U

ubre: errepe
ulmus glabra: zumar,olmo; olmo
últimamente: aspaldian, azkenaldixan, oiñaldixan · desde hace mucho: aspaldittik
último, -a: azken, atzen, azkenengo · último en las cartas: azkenesku · último, rezagado: ardierren · el último año, etc.: joan dan, joan daneko, iraoko
umbría: aiñube, izotzalde
uncir: uztartu
ungüento: ujentu; zirikillote
únicamente: bakarrik, uniko
único: bakar
unicornio, de un solo cuerno: adarbakar
unidad: ale, buru
unirse: alkartu, batu
uno, -a: bat · uno a cada: bana · uno en cada lance: lantzian bat · de uno en uno: banan · unos cuantos: banaka batzuk
uña: atzazkal
urbanita: kaleume
urgente: prixako
urraca: mika
urtica dioica: asun; ortiga
usanza: usarixo, oittura · a la antigua usanza: usarixo zarrera, lenaoko usarixora
usar: erabilli, usau
usted: beroi · de usted: berorika
ustilago zeae unger: artaputz; tizón de maíz
uva: maats · grano de: maats-ale · prensar uva: maatsa zapaldu · uva silvestre: txori-maats · uva de gato: belarriko miñan bedar

L

labadero: labadero
labio: ezpan · de labios carnosos: ezpanaundi
laborable: astegun
laborioso, -a: fiñ, langille
labradío: so(r)o, solo, asienta · parte baja del: sobarren · parte alta: soguen · parte prominente: sobizkar
labrador, -a: labradore, basarrittar
labranza: labrantza
labrar: labrau, landu
lactarius deliciosus: piñatela; níscalo
lactarius: esne-perretxiku
lactuca sativa: letxuga; lechuga
lactuca serriola: eskabola; escarola
ladeado: ziarka, ziarretara
ladera: mendi-egal, espalda
ladilla: lapazorri, potrozorri
lado: alde, albo, aldamen, alderdi, parte · el otro lado: bestekalde · de izquierda a derecha: aldenik alden · al lado de: ondoan, kontra
ladrar: zaunka egin
ladrido: zaunka, txakur-zaunka
ladrillo: ladrillo
ladrón: lapur
lagar: dolara, prensa, estra
lagartija: subalinddara
lagarto: muskar
lágrima: marko, negar-marko, begi-negar
lamentable: negargarri
lamentarse: lamentau · lamentarse tarde: gero buruari azka egin · lamentándose: aieneka
lamento: intziri, aiene, muskirixu · expr: aiene!, jesus, jesus, jesus!
lamer: miaztu
lamia: lamiña
laminar: irundu
lámpara de petroleo: kurtzelu, petroliontzi
lamparón: lanparoi
lampazo: lapa, lanpatza, pegatin bedar
lana: artille, ardilana, lana
lancha: txalupa
lanzadera: anezka
lanzador de palanca: palankari
lanzamiento de palanca: palanka-joku
lanzar: bota, jaurti · al aire de un golpe: txirikillan moduan bota
lapa: lapa
lápiz: lapitz
largo: luze · a lo largo: luzetara · de largo: luzian #matxinkalaiña baiño luziaua
larguero de carro: arasa
largura: luzeera
larix decidua: piñu zuri, alerze; alerce
larva: -gei · de mariposa: jangoikuan katu
lastima: lastima, lastimakerixa, penagarrikerixa · ser una lástima: lastimia izan
lastimoso, -a: errukarri
lata de conservas: pote · de pimientos: pipar-pote
látigo: irizill, látigo
latón: letoi
latoso: latoso, pelma, amorragarri, kakalardo
lauburu: lauburu, jel
laurel: elauntz
laurus nobilis: elauntz; laurel
lavandera: lixibagille
lavar: garbittu · las manos: eskuak garbittu
lavatiba: ajura, lavativa
laxante: purga
laya: laixa · arar a laya: laixan egin, laixatu
layador, -a: laixari
layar: laixatu, laixan egin
lazada: kiribillo, kiribista
lazareto: naparri-etxe
lazo: lazo · para cazar: lakirixo
lebrel: erbi-txakur
lechada: letxada, kare-letxada
leche: esne, nene · aguada: uresne · con sopas: esne-zopak · de higo: piku-esne · de oveja: artesne · de vaca: beiesne · leche frita: pella, torrada · recien ordeñada: errobero · de vaca recién parida: oritz
lechero: esnedun
lecho de carro: burkama
lechuga: letxuga
lechuza: mozolo zuri, ontzuri
leer: leidu, irakurri
legal: legezko
legalmente: legez, legian
legaña: bekarra
legañoso, -a: bekarti
legítimo: bidezko, legezko
lego: lego
legua: legua
lejano, -a: urriñ; urriñeko · el más lejano: urriñen
lejía: lizi
lejos: urrin, aparte; lekutan! · no lejos: urrin barik
lelo, -a: artamaluta, azaburu, babalora, kaiku, lelo, memelo, mozolo
lengua: min, mingain, izkuntza, lenguaje · en la punta: min puntan · no tener pelos en la lengua: minpekorik ez euki · lengua de perro: txakur mingain (bot.)
lengüeta: min
lenizano: leiztar
lento, -a: geldi, geldo, motel
leña: egur, suegur · leña húmeda: egur eze, egur berde · leña menuda: egur xee · leña de ramas: adaki
leñador: baso-mutill, egur-mutill
letanía: letaiñia
letra: letra
letrado, -a: eskoladun
levadura: azkarri
levantador de piedras: arrijasotzaile, kargajasotzaille
levantamiento de piedra: arrijasotze, kargajasotze
levantar: jaso, altzau · levantar ligeramente: aidau, lurra kendu · levantarse: jaiki
ley: lege · en ley: legian
leyenda: kontu, ipuin
lezna: ezten
liana trepadora: aixen
liante: endregatzaille, baztar-naastaille, naastaille
liar: endregau
libélula: sorgiñorratz, sakaojos
liberar: eskatu, jareiñ, librau, amaiñ emon
libertad: libertade · estar en: libre egon
libra: libra · media libra: liberdi
librar: eskatu, jareiñ, librau
libre: libre
libro: liburu · libro parroquial: elizako liburu
lícito: legezko
liebre: erbi
liendre: bartz
lienzo: eun, zapi
liga de atrapar pájaros: lika
ligero, -a: ariñ, lijer · ligero de cascos: buruarin, kaskariñ #oillolumia baiño ariñaua
ligón: katar, erbiar
ligue: mutilleta, neskata · ligando: neskatan, mutilletan
lija, papel de: lizpapel
lilium candidum: lilixo; azucena
lima: lima · de carpintero: arraspa · lima áspera: karraska-latz
limaco: bare
limador: limari
limaduras: karraska-auts
limar: karraskatu, limau
limbo: linbo; ategorri
limitar: erabagi
límite: muga, tope; akabera, akabu
limo: zador
limón: limoe · zumo de limón: limoi-ur
limonada: limonada
limosna: limosna
limpiar: garbittu
limpieza: garbiketa; garbittasun, jasotasun, kuixidade
limpio: garbi, txukun
linde: muga, sestra
línea: linea · línea de montes: egi, gaillur
lingote de hierro: totxo
lino: liñu; eun · de lino: eunezko, arizko, liñuzko · hilo basto de: amelu · hilo fino: kerru · elaboración de: liñagintza · sembradío de: liñasoro · simiente de: liñazi
linterna: linterna, eskuargi
linum usitatissimun: liñu; lino
lio: endregu, bialeku, saltsa, nahaste
líquido derramado: palaztara
lirón: mixar
liso, -a: leun, berdin, liso
lisonja: leunkerixa, zurikerixa
listero: listero
listillo, -a: listopasau
listo, -a: azkar, argi, listo · andar listo: argi ibilli, listo ibilli #ser listo: tontuena erlojerua
listón: listoe, txile
litoral: itsasalde, kosta
litro: litro · medio litro: kuartillo
liviano, -a: ariñ
lobo: otso
loco: zoro · estar un poco: takaria euki, ikara eginda egon · estar loco: zoratuta egon, pitzatuta egon, burutik eginda egon, burutik loka egon, Santa Agedara eruateko moduan egon, teillatutik izurrauta egon, txabetatik izurrauta egon, txoritik urtenda egon, zart eginda egon, zartaria euki, zierokua eginda egon · loquillo: zorokillo
locura: zorakerixa, zoramen · arrebato de: zoroaldi, egoaize
locutor: espiker
lodazal: basatza, lokatzarte, lokatzari, kakatza
lodo: lokatza
lograr: inguratu, ingiratu, eskuratu, jirau
loina: loiña
lolium perenne: reigras; reigrás
lolium tremulentum: iraka, zorakari; cizaña
loma: bizkar, mendibizkar
lombriz: txitxara · lombriz de estiércol: sastxitxara · lombriz de tierra: lurtxitxara · lombriz intestinal: bizixo
lomo: solomo
longaniza: lukainka
lonicera periclymenum: jangoikuan atzamar; madreselva
lorito: lorito
lorza: alotz, lorza
losa: arlazta, losa, arlosa
lozano, -a: guri, mardo, mardul, malutz, panpano
lucero del alba: artizar, goizizar
luciérnaga: ipurtargi
lución: ziraun
lucir: luzidu
luego: gero · para luego: geroko
lugar: leku, toki, paraje, parte · lugar de trabajo: lanleku
luna: iretargi, illargi · creciente: ilbarri, ilgora · llena: ilbete, illargi bete · menguante: ilbera · nueva: ilbarri · a la luz de la luna: iretargittan
lunar: oraiñ, mota
lunaria annua: judas lora; flor de plata
lunch: luntx · de misa de aniversario: txilipala
lunes: astelen · Lunes de Pascua: Paskua astelen, Paskua San Martingo
lúpulo: supulu
lustre: lustre
luto: luto · medio luto: luto erdi, medio-luto
luz: argi; abelarte, tramo · a la luz del día: egun argiz · a la luz de la luna: iretargittan · luces fatuas: sutxakur, argitxakur
lycoperdon sp: astaputz; cuesco de lobo

N

nabar: arbisoro
nabo: arbi
nacer: jaio, sortu · haber nacido para: jaiua izan · nacido en paraje difícil: otamotxian, larre motxian, azittakua
nacimiento: jaiokera · dia de nacimieno: jaiotegun
nación: naziño
nacionalista vasco: abertzale, nazionalista
nada: bapez, ezebez, uts, ezer, piparrik pez, zipitzik pez · estar sin hacer nada: zerura begira egon · no tener nada que hacer: jai euki · nada que perder: zer galdurik ez izan · quedar sin nada: goixan zerua eta beian lurra geratu · no estar para nada: iñorako ez egon
nadar: igari egin · nadar de espaldas: aratian · nadando: igarixan
nadería: uskerixa, txatxarkerixa
nadie: iñobe(z)
nado: igari
naipe: karta
nalga: ipurdi, ipurmamiñ, ipurratal
naranja: laranja, naranja
narciso: aratuste-lora
narcisus bulbocodium: aratuste lora; narciso
narigudo: surluze
nariz: sur · nariz aguileña: sur-kaku · nariz chata: sur-motz · nariz larga: surluze, porra · cartílago nasal: sur-mintz · ventana de nariz: surzillo · estar hasta las: kokoteraiño egon
narria: lera · narria improvisada: zama
nasturtium officinale: berro; berro
nata: esnegain, esnetela, esnegoen, apar
Natividad, dia de la: Natibittate egun
natural: natural · como es natural: naturala dan moduan
naturaleza: naturaleza
naturalizarse: bertako egin
naturalmente: berez
náusea:, gorako, botagura, okara, larrigura, larritasun
navaja: kutxillo · de afeitar: labaiña
Navarra: Naparrua
navarro: napar; napar-jente, napar-kasta · de habla vasca: napar-euskaldun
Navidades: Gabonak
neblina: afoñu, brisa, belaiño
necedad: tontokerixa, mozolokerixa, txepelkerixa, txotxolokerixa, aldrebeskerixa, txatxukerixa · temporada de: txatxualdi, txotxoloaldi
necesariamente: derrigor, naitta naiez
necesario, -a: naitta naiezko, biarrezko, premiñazko
necesidad: premiña, biar, nezesidade · necesidad inexcusable: derrigor · pasar necesidades, carencias: nezesidadia pasau
necesitado: nezesitau
necesitar: biar izan, falta egin, nezesitau
necio, -a: kaskal, kaskill, txotxolo, txatxala · volverse necio: txotxolotu, kaskaldu
negación: eza
negar: ukatu, negau
negativa: ezezko, ezetz
negligencia: ardurabakokerixa
negociante: negoziante, ijitto, tratante
negocio: negozio, maats
negro, -a: baltz, beltz; moro #illintixa baiño beltzaua; zartaiñ ipurdixa baiño beltzaua; zartaiñak lapikuai: alde ortik beltz ori
negruzco: beltzixka
nervio: nerbixo · de poco nervio: geldi, geldo, odolbako · mal de nervios: nerbixotako, esteriko
nervioso, -a: nerbioso, durduri; txipriztiñ, zazpiki · estar nervioso: tripak estu euki, tripak jaten egon
nevada: edurte
nevado: edurra zuri
nevar: edurra egin · empezar a nevar: edurra asi, edurrak jo, emon · nevar o llover con placidez: mara-mara jardun
nevera: edurzulo, nebera
ni: ezta
nicotiana tabacum: tabakorri; tabaco
nido: apixa · de pájaro: txori-apixa
niebla: belaiño, laiño · niebla de hondonada: erlaiño
nieto, -a: loiba; billoba
nieve: edur · húmeda: edur-busti · imperceptible: edur-kisi, edur-lapatx · nieve granulada: edur-pikor, txirkora · con viento: bisuts · de primavera: kuku-edur · pisada: batz · onom: mara-mara, blasta-blasta · desnevar: lurmendu · espacio desnevado: lurmen
nimiedad: uskerixa, txatxarkerixa
ninguno: bape; iñungo; ningunu
niña del ojo: erdiko beltz
niño, -a: ume · niña picolera: atsotxo · niño muerto: aingeru · volverse: umetu
niñera: umezaiñ
niñería: umeterixa, zeterixa; umekerixa
niñez: ume-denpora · en la niñez: umetan
níscalo: piñatela, robilloi, riskalo
níspero: mizpilla
nivelar: berdinddu
no: ez · el no: ezetz · que no: ezetz · a que no: ezetz
nocedal: intxaurdoi
noctámbulo: gautxori
noche: gau; illun · noche de luna llena: gausereno · Nochebuena: Gabon egun · Nochevieja: Gabonzar, Urtezar · buenas noches: gabon
nodriza: iñude
nogal: intxaur arbola
nombrar: izentau
normal: normal, korriente, legezko, natural · con normalidad: normal · no ser normal alguien: normala ez izan, naturala ez izan
normalizarse: normaldu
normalmente: normalian
norte: iparralde
nosotros: gu, geu
nota, dando la: itxurakerixetan ibilli
noticia: barri, notizia, albista; entzuera, entzute
noticiario (antiguo) de radio: parte ofizial
notorio: jakin, jakiñeko, ezaun · ser notorio: ezaun izan
novatada: kintada
novato: barri-barri, neofito · ser novato: barri-barri egon
novedad: barri, nobedade
novena: beratziurren
novia: nobixa, andragei, laguntxo, aixkire; atso · novio: nobixo, laguntxo, aixkire · pareja de novios: nobixo-nobixak · cuando novios: nobixotan
noviembre: nobienbre, zemendi
novilla, -o: biae, bigantxa, ixko, txal-ixko · hacer novillos: txarrittan egin, pipar egin
nube: laiño · nube de tormenta: ode, ode-laiño, ode-tontor · nubes rojizas: oskorri, ostia-laiño · nube alta y ligera: ode-lauso · nubes que anuncian mal tiempo: ipar-laiño
nublado: laiñotsu, laiñotu, laiñotuta, laiñope, goibel
nublarse: laiñotu · nublarse la vista: lausotu
nuboso: laiñotsu, laiñotuta, goibel
nuca: kokote
núcleo de pelota: kiski
nudo: korapillo · nudo de tronco: arakaitz, arapo · nudo corredizo: korraize · nudo de dedo: azkoskor
nuera: erraiñ
nuestro, -a: gure, geure
nueve: beratzi
nuevo, -a: barri
nuez: intxaur · nuez de garganta: gangarda, zintzur, intxaur
número: numero, lumero
nunca: iñoiz, sekula, sekula santuan, egundo
nutria: urtxakur, igabera

Q

qué: zer, zertzuk · que: eze · qué?: e? · a que: nai dozu, baietz · qué va: bai zera
quebradero de cabeza: burukantsaziño, buruauste, burukomiñ
quebradizo: brintzakor, pitzakor, zartakor
quebradura: ausi, apurtu · onom: trak
quebrar: ausi, zart egin, apurtu
quedar: geldittu, geratu
quehacer: eginkizun, zeregiñ, jira
queja: keja, esateko
quejarse: kejau · quejarse ante la autoridad: kejia sartu · quejarse sin motivo: artzekuekin egon
quejoso: kejoso, kejante
quemadura: erre
quemar: erre
quercus ilex: arte; encina
quercus pyrenaica: ametz; rebollo, carvallo negro
quercus robur: aritz; roble
quercus rubra: aritz amerikano; roble americano
querer: nai izan, gura izan, maitte izan
querido, -a: maitte, potxolo, txipriztiñ, pixpirrin, pospoliñ · ser querido: maittia izan
queso: gaztai · de cabra: auntz-gaztae · de oveja: ardi-gaztae · de vaca: bei-gaztae
quia: ka
quicio: atetxori, txori, opill
quid: koska
quiebra: kiebra, krakara · hacer quiebra: kiña jo
quién: zeiñ, nor · quienes: zeintzuk
quieto: geldi · estar quieto: geldi egon
quincalla: kinkilla
quincallero: kinkillero
quince: amabost
quincena: kintzena
quinientos: bosteun
quinqué: kinke, kandill
quinta: kinta
quintada: kintada
quinto: kinto · cena de quintos: kinto-afari
quisquilla de río: ur-zorri
quisquilloso, -a: erretxin, zazpiki, ipurterre, petral
quitar: kendu · la fanfarronería: artobero usaiñak kendu · quitarse de la vista: begixen aurretik kendu · quitarse el calzado o la ropa: erantzi
quizás: igual, akaso, biarbada, onenian

T

taba: tortolos, sakapon · jugar a: tortoloska jokatu
tabaco: tabako, tabakorri · de liar: egitteko tabakorri, pikadura · caja rectangular: tako
tábano grande: ezpata, mandaeuli
taberna: taberna; ardandei; tabernazulo · taberna municipal: herriko taberna #tabernazale, etxe galtzaille; tabernatik datozenak burua bero eta ankak otz
tabernero: tabernari
tabla: ol, tabla · tabla para la candelilla: argizaiol · tabla de tejado: lata · de secar quesos: gaztanol
tablón: ol, tabloe
taburete: aulki
tacada: takara
tacaño: siku, ximur, zeken, kedarria baiño sikuaua
taco: tako; maldiziño
tacón: takoi
táctica: tatika
tacha: tatxa
tachar: tatxau
tachón: morroskillo, zirriborro
tachuela: tatxuela
tajo: taju
tal: alako, onen
taladrar, máquina de: zulatzeko makina
taladro: daratillu · taladro pequeño: estanbedar · taladro para piedra: laztabin
talento: buru
talo: talo · de harina de trigo: obispo-talo
talón: orpo
tallar: landu
taller: tailler, fabrika · de bicicletas: alkiler
tallo: kerten, lasto · tallo de maíz: artalasto
tamaño: tamaiñu
también: baitta be, be
tambor: danbor · de asar castañas: danboliñ, erre-galdara
tamboril: danboliñ
tamborilero: danbolinttero
tampoco: ezta
tan: bezin, aiñ · tan bien: bestian
tanaceto: lora txiki
tanacetum parthenium: urrabotoi; matricaria
tanacetum vulgare: lora txiki; tanaceto, lombriguera
tanda: egiñaldi, txanda
tanganillo: tanganillo
tantear: tantiau
tanto: aiña, ainbat; ainbeste, beste, laiñ, onenbeste, orrenbeste, ainbesterako, ainbesterainoko
tapa: tapa · tapa de ventana: bentana-tapa
tapaculos: astalarrosa
tapar: tapau, estali
tapón: tapoe
tarabilla: maratilla · de metal: krisket, txinget; otatxori
taraxacum officinale: lorori; diente de león
tardanza: tardantza
tardar: tardau, berandutu
tarde: atsalde; berandu, belu, alako baten, nekez · hacerse tarde: berandutu, belutu
tardío: beranduko
tarea, trabajo: lantegi, zeregiñ, eginkizun, taria
tarín: tariñ
tarta: tarta
tártago: sator bedar
tartamudez: esaneziñ, tartamutu
tartamudo: esaneziña daukana, tartamutu, tartako
tartana: tartana, katxarro, karraka
taxus baccata: agiñ; tejo
taza: taza · taza pequeñita: kikara
tazón: katillu, jesus-katillu · tazón grande: fraille-katillu · tazón de leche: esne-katillu · tazón lleno: katillukara
te: te
tea: zuzi
teatro: teatro
techado: teillape
techo: tetxu
teja: teilla · teja de cobijo: gaillur-teilla
tejabana: etxe-ordezko, tejabana
tejado: teillatu · poner el tejado: teillatua emon
tejavana: tejabana, etxe-ordezko
tejedor: eule, eungille, tejero
tejeduría: tejerixa
tejemaneje: maneju
tejer: eo, jo, ixo, euna egin, eundu
tejería: teillerixa
tejero: teillegin
tejido: eun, tela
tejo: agiñ
tela: tela · cierta tela fina: erretorta
telar: euntegi
telaraña: ameraun, masma-etxe
televisión: telebisiño
tema: kontu, gei · de conversación: berbakizun, zeresan
temblar: ikara egin, dardara egin · temblando: ikaraz, dardaraz
temblor: dardara, dardaizu, ikara
temer: billur izan
temible: billurgarri
témpero: aro
templado, -a: epel; txepel
templar: epeldu; tenplau, tenplia emon · la leche mezclando fría y caliente: ozberua egin, apaztu
temple: tenple, aro · estar de buen o mal temple: tenple onian edo txarrian egon
temporada: aldi, denpora; zati · en una temporada: zati baten
temporal: denporale
témporas: kuarta-tenpora
temprano: goiz; goizagoko · fruto temprano: goiz-...: goizpatata, goizkeixa
tenazas: tenazak, porrikak, kurrikak · de poda: porak · tenacillas de fuego: suatzak
tenca: tenka
tendencia: joera, jokera
tendero: dendari
tendón de píe: anka-zaiñ
tenedor: tenedore
tener: euki, izan · tener a mano: eroso euki · tener ganas: goguak eginda egon, gogua euki, goguak emon
tensión: tentsiño · en tensión: tiran
tentación: tentaziño
tentar: tentau, zirikau
teñir: tintau
tepe: zoi, zotal
tercio: irutik bateko
terco, -a: burugogor, temoso, terko, tukur, egosgogor, kasketoso, berekoi, bereki, berekor #astua atzeraka baiño terkuaua
terminar: akabau, bukatu, azkenak emon; gastau, emendau, despatxau
ternero: ixko, txal, zekor · ternero pequeño: txaltxiki · semental: puestoko ixko · ternera: bigantxa, biae
ternura: biguntasun, samurtasun
terquedad: tema, kasketa, terkedade
terraja de roscar: karabil, terraja
terraplen: terraplen
terraza: terraza
terremoto: lurrikara
terreno: saill, lur, terreno · terreno vecinal: auzo-lur · terreno comunal: erri-lur · terreno pequeño: mustruka
terrible: izugarri, latz
terrón de azucar: azukar-tontor · terrón de tierra: erpil, mokill, zopil · formarse terrones: erpilddu
terruño: oillolur
tertulia: tertulixa
testamento: testamentu
testarazos, a: topeka
testículo: barrabill, koskabillo, potro, ale, arrautza
testigo: testigu · papel de: testigutza
testuz: lepazur
teta: titi, bular · de tetas tiesas: titiarro · de grandes: titiaundi · magrear tetas: titijorran egin
tétano: kangrena
tía: izeko, tia
tibia: ankazur, bernazur
tibieza: epeltasun
tibio: epel
tiempo: denbora, giro, egualdi, sasoi · tiempo disponible: asti; astialdi · no disponer de: arnasia artzeko asti barik ibili, txixa egiteko asti barik ibili · buen tiempo para dormir: logiro · buen tiempo para la siembra: azaro · tiempo frío: ozmiñ · tiempo frío y húmedo: busti-otz · tiempo malo: egualdi txakur · en poco tiempo: utsa denporan · en tiempo pasado: denpora baten, aintziñan · a tiempo: denporaz, sasoiz · con tiempo: denporiakin · en largo tiempo: luzaro, luzaruan · a largo tiempo: luzera · para largo tiempo: luzerako · matar el tiempo: denporia emon #cada cosa a su tiempo: keixak sasoian; sasoian sasoikua
tienda: denda
tierno, -a: guri, samur, bigun
tierra: lur · tierra arcillosa: buztin-lur · tierra negra: lur-baltz · tierra roja: lurgorri · tierra firme: lior · tierra nueva, recien roturada: luarri, lubarri · faz de la tierra: lurrazal
tieso, -a: tente
tigre: tigre
tijeras: artazi, guraiza, gonaiza, gonatzi · de esquileo: ardi-gonaiza, kapain-gonaiza · tijera (constr.): tijera
tijereta: buztanurkilla
tilburí: tribuli
tilia platyphyllos: tilo; tilo
tilo: tilo
timbre: txirriñ
tímido: lotsati, motz, kobarde
tina de colada: tiña, lixibontzi, erropa-barrika, sugan
tinieblas: illunpe
tino, coger el: eria artu, eskua artu, artia artu
tinta: tinta
tintar: tintau
tinte: tinte
tintero: tintero
tio: tio, osaba
tiovivo: tiobibo
típico: peto
tipo: tipo · de buen tipo: tiposo
tiquismiquis: kinki-minki
tira: tira; izpitta
tiragomas: tiragoma
tirante: tirante · tirante (viga): frontal
tirar: bota, jaurti; tira egin, tiratu · tirando: tiraka; botaka
tirilla de cuero: narrutxipita, txipitta
tiritona: izardi larri, otzikara
tiro: tiro · a tiros: tiroka · ruido de: tirots
tiza: klarion, jostarri, markarri
tizón: illinti · tizón de maíz: artaputz
toalla: eskupaiñu, toalla
toba: arbel
tobera: tobera
tobillo: orkatilla
toca, juego de la: doke, doke-joku, toka
tocamiento furtivo: zirri · haciendo: zirrika
tocar: ikutu; jo; tokau · tocar en suerte: urten, tokau
tocata: toketa
tocineta: irugiarre, txitxarra
tocino: urdai · tocino veteado: urdai-gixarra
todavía: oinddio, artian
todo: dan, guzti · de todo: danetik · para todo: danerako
toldo: toldo
tolva: tolba
tomar: artu · tomar a mal: gaizki hartu, txarrera artu · tomar el pelo: adarra jo, zirixa sartu, arpa jo, azak jo, pipia jo, ederra sakatu · tomar en cuenta: kontuan artu · tomar a pecho: apetxo artu · tomar la delantera: aurria artu
tomate: tomate
tonel: barrika, bukoe, upel
tongo: tongo · hacer: irutxur egin, tongo egin
tonguista: tongolari
tontamente: tontoabarrian, tontamentian
tontería: tontokerixa, inuzentekerixa, lelokerixa, mozolokerixa · quitar la: tontousaiñak kendu
tonto, -a: tonto, -a · tonto y arrogante: tontoarro #no ser tonto: pikupian azittakua ez izan · tontorrón: totolo, mozolo
toña: txirikill · jugar a la: txirikillan egin
topar: topau
tope: tope · hacer tope: tope egin · a tope: topian, topera, egiñala guztian, emunala guztian · hasta llegar al tope: topia jo arte · hasta los topes: toperaiño
topera: sator-pilla, sator-lur
topo: sator · galeria de topo: satorzulo
toque: ikutu; arrikara
toquilla: tokilla
torbellino: bolara · de viento: aize-bolara · de agua: ur-bolara
torcedura: biurrittu
torcer: okertu, biurtu, biur-biur egin · torcerse las relaciones: biurrittu, biurtu, okertu · torcerse un hueso: trokau
torcido: oker, biur
torcimiento: biurruna, okerruna
tordo, mirlo: zozo · mirlo blanco: zozozuri
torear: toriau
torero: toriadore, toriatzaille
tormenta: ode · llegar la tormenta: odiak jo
tormentoso: odetsu
tornear: torniau
tornillo: tornillo · tornillo de mano: entañadera
torno: dornu, tornu
toro: zezen · toro de fuego: suzko zezen, zezen-suzko
torpe: baldar, aldrebes, lotu, moldekaitz, sor, takar, torpe, trakets, trauskill, trukaitz #astua atzeraka baiño torpiaua; akerra baiño traketsaua · torpe en el aprendizaje: burugogor · torpe y gordo: mostrongo · volverse torpe: sortu
torpeza: baldarkerixa, aldrebeskerixa · torpeza de movimientos: sortasun · onom de caminar torpemente: tipili-tapala, tirriki-tarraka
torre: torre
torrezno de pan: torrada
torta: opill, torta; belarrondoko, belarrezkiñako, plastateko · torta de san Blas: san Blas-opill
tortazo: matrailleko, belarrezkiñako, plastateko
tortero: torta-saltzaille, tortero; moitta, errosaixo bedar
tortilla: tortilla · tortilla francesa: tortilla utsa
tórtola: usatortola
tos: eztul · tos fuerte: txakur eztul
toser: eztul egin
tosferina: kukurruku-eztul
total: uts, total
totalmente: ziero, total
tozudo: burugogor, temoso, egosgogor
trabajador: langille, biargiñ, jornalero; fiñ · trabajadora: maratz, perkatx
trabajar: lan egin, biar egin · hacer trabajar: lan eragin
trabajo: lan, biar; bialeku, araso; lanbide, langintza · trabajo canso: nekelan · trabajo comunitario: auzolan · trabajo fastidioso: kakalangintza · trabajo fatigoso: astolan
trabarse: trabau
tracoma: begierre
traer: ekarri · a casa: etxeratu · hacia aquí: onuztu
tragar: iruntsi, tragau
trago: dangara, trago, zurrutara · onom: danga-danga, zanga-zanga, klanka-klanka
tragón: salu
traje de baño: trajebaiñu
tramo (constr.): abelarte, tramo, postebittarte
trampa: tranpa · de liebres: erbi-tranpa · de ratas: arratoe-tranpa, sakabi · de ratones: sagu-tranpa · de topos: sator-tranpa
tramposa: sorgiñ, tranposa · tramposo: ijitto, puta, tranposo · ser tramposo: trapu samarra izan, eskolia euki
tranca: tranga · de puerta: atetranga
trance: trantze
tranquilamente: trankill, patxara onian
tranquilidad: patxara, trankilidade
tranquilizar: trankilddu; nasaittu
tranquilo: trankill, tenplau, nasai, patxara oneko, patxarazko, patxaroso
transformarse: aldatu, biurtu
transparente: garbi
transportar: karriau
transporte carretil: karreterixa, karreteritza
trapo: zapi, trapu · trapo viejo: trapuzar · trapo de cocina: esku-trapu, esku-zapi, eskuzatar, zatar · sacar los: trapuzarrak etara
tráquea: kontrako eztarri
tras de: ondorian, ondorik
trasera de casa: etxoste
trasiego: sartu-urten, atzera-aurrera, arutz-onutz
trasplantar: birraldatu, aldatu
trasquilar: triskillau
traste: traste, katxarro, ganau
tratante: tratante, merketari
trato: tratu · trato sucio: zikintratu · cerrar el trato: tratua itxi #tratua tratu
través: trabes · del través: trabeska, ziarka
travesaño: trabesaiño
travesura: oker, diabrukerixa, demoniokerixa, matrakakerixa, gaiztokerixa
traviesa de cancilla: langa
travieso: biur, biurri, oker, traste, belendriñ, demonio, diabru, demonientro
traza: itxura, traza, taju, tankera, figura, planta
trazador curvo: zan-oker · recto: zan-zuzen
trébede: trebera
trébol: sekulabedar, irukotx, bergara bedar, frantzes bedar · trébol encarnado: pagatxa · silvestre: irukotx
trece: amairu · en sus trece: lenian, lenguan
trecho: una
treinta: ogetamar
tremendo: ikaragarri, itzal
tren: tren
trenza: kopeta, trentza, txirikorda · hacer trenzas: trentzau, txirikordau, kopetak egin
trenzar: trentzak egin, trentzau, kordatu, kopetak egin; biurra emon
trepador: okil-txiki
trepar: katamarran igo; parrau
tres: iru
treta: martingala
triceps: bola
tricotar: eskutako lana egin, puntua egin · tricotando galcetines: galtzagiñan
trificum aestivum: gari; trigo
trifolium incarnatum: pagatxa; trébol encarnado
trifolium pratense: sekula-bedar; trébol
trigo: gari
trigonella foenum-graecum: aillorba; alholva
trilla: garijote
trillar: garixa jo
trillizos: iruki
trillo: trillu
trinchera: luebai, luban
trino: txori-kantu, irrara
trío, grupo de tres: irukote
tripa: tripa, zilbot
triple, compuesto de tres partes: irukotx
tris, en un: eiñian, ixixan
triste: triste
tristeza: tristura · tristeza interior: barruko tristura
tritón: urandra
triturado: birriñ
triturar: birrindu, birrin-birrin egin, txiki-txiki egin
triunfo: triunfo
trocar: trukau, truke egin
troceado: xe
trocear: zatittu
troje: troja, arka
trompo: txiba, tronpa
tronar: trumoiak jo
tronco: trongo · de árbol: arbola-gerri · manejable: subill · tronco pequeño para picar: trangabel · acarreo de: trongota
tropezar: estropuzau, estropozu egin, trabau · a tropezones: estropozuka
tropiezo: estropozu
troquel: estanpa
trote: trote · al trote: trotian, laukuan
trozo: zati · trozo hermoso de carne o pescado: trontzo
truco, coger el: artia artu
trucha: amorraiñ
trueno: trumoi, justuri · ruido de trueno: trumoiots, trumoi-zarata
trueque: truke
: i, zu · tú mismo: eu, zeu · de tú: ika
tuberculosis: birittako, petxuko · de ganado: lanparoi
tuerto: begibakar, tuerto
tuétano: mun
tufo: lamara
tumbarse: etzin, etzan
tunante: tunante, bergante
tunda: blastio, zapinddu, pasara, somanta
túnica: brusa, tunika, blusa
tun-tun, al: aliritzira, iritzira
turbina: azelin
turno: txanda · por turnos: txandaka
turón: ipurtatx, pitotx
tusílago: eztul bedar
tussilago farfara: eztul bedar; tusílago
tute: tute
tutor, -a: arduradun
tuyo: ire

B

baba: adur
babia, estar en: iretargixai begira egon
babosa: bare
babosilla: baresitx
baboso, -a: adurti
bacalao: bakaillau
bacinete: antosiñ, txolet
bache: batxe, zulo
badajo: miñ, arranmim
bailador, -a: dantzari #etxe bakoitzian dantzari bat naikua; oillo gosia kantari, neska gaztia dantzari
bailar: dantzan egin, dantzau · al agarrado: agarrauan egin, baltsiuan
baile: dantza · baile agarrado: dantza lotu, baltsio, agarrau
bajada: jatsiera, bajada
bajar: jatxi, bajau, apaldu
bajeza: bajeza
bajo: baju, makur
bala: bala
balancearse: balantzak egin · al andar: eseak egin · balanceándose: balantzaka
balanceo: balantza, baiben · para hacer dormir: zinbulu-zanbulu, txinbili-txonbolo · de ubres: errepesalto
balancín: balentziñ
balanza: balantza
balcón: balkoe
balda: apal, balda
baldar: baldau
balde: balde, lata
baldío: alperreko
balín: balin
balón: baloi, pelotoi
ballena: ballena
bamboleo: zinbili-zanbulu
banana: platano
banasta: banasta
banco: banko · banco de carpintero: arotz-banku
banda: banda; jazban
bandada: bandara, aldra
bandera: bandera · española: piparpote · vasca: ikurriñ
bandido: bandido
bando: bando · hacer el bando: bandua jo, pregoia jo
banqueta: aulki
banzo: ezkilbantzu
bañarse: baiñau
baño: baiñu
barandilla: baranda, eskumano
baratero: baratero
barato: merke; barato
barba: bizar · barba débil: lakaiña · de maíz: artabizar
barbero: bizarkentzaille, barbero
barbilla: okotz · doble barbilla: okozbiko
barbo: bargo
barbuda (perretxikoa): txipiroi
barbudo: bizardun; bizartsu
barco: barku
barquillero: barkillero
barquillo: barkillo
barranco: barranko
barrenador: barrenari
barrenar: barrenau
barrendero: barrandero, kalegarbitzaille
barreño: barriñoi, azpil
barrica: barrika
barriga: tripa · barriga de consideración: zilbot · barriguita: tripotx · barrigón: tripaundi
barrio: auzo · pequeño: auzouna
barrizal: basatza, lokatzari, kakatza
barro: lokatza, loi · barro pegajoso: lirdika
barruntar: somau, usainddu
báscula: baskula
basculero: baskulagiñ
base de árbol: arbola-ipurdi · base de una planta, edificio, poste: ipurdi · a base de: puruan, puruz · base de poste: poste-arri
basquilla: baskilla
basta: basta; nahikua
bastante: bastante, dezente, samar; antzian · bastante bien: itxuraz · hace bastante: aspalditxo
bastardo, -a: ixilkuma, sasiko
baste: basta
bastidor: bastidore
basto, -a: basto
bastón: bastoe, katxaba, makilla
basura: kalezatar, zakar, zatar
basurero: kalezatar-pilla; kalezatar-batzaille; zakarrontzi
batán: batan
batiburrillo: anabasa
bautizar: bautizau
bautizo: bataio, bautizo
bayoneta: baioneta, matxet
baza de naipes: pasara
bazo: bare, ipu
beata: bieta, serora
bebé: besoko ume, mantetako ume, titiko ume; ankagorri
bebedor, -a: erale, zurrutalari, txurrutero · de agua: urzale, urzulo
beber: eran, zurrut egin, jo · el beber: zurrut, txurrut, txurrunpio · beber bastante: epeldu · beber demasiado: kargau, eranian pasau · estar bebido: eranda egon
bebida: erari, eran
bebido, -a: eranda, kargauta, lapur billur barik
becacín: istingor, mingor
becada: oillagor
bejín gigante: astoputz aundi (perretxikoa)
bellaco: zittal
belladona: sorgin bedar
bellaquería: zittalkerixa, doillorkerixa
belleza: edertasun, dotoretasun
bellis perennis, bellis sylvestris: pitxi lora; margarita menor
bello, -a: eder · aficionado a lo bello: ederzale
bellota: ixkur
bendecir: bedinkatu
bendición: bendeziño, bedinkaziño
berbena officinalis: berbena; verbena
berbiquí: eztanbedar, berbikiñ
bermejuela: eskaillu · bermejuela mayor: eskaldarro
berro: berro
berza: aza; azaburu
besar: laztana emon, laztan egin, laztandu; pa emon, pa egin, ma egin · besando: laztanka, patxoka · besar la mano: mun emon
beso: laztan, pa, ma, patxo, matxo; mun
besugo: bixigu
beta vulgaris (var. rapa): erremolatxa; remolacha · beta vulgaris vulgaris (var. cicla): zarba; acelga
Beterri, Costa: Bealde
betónica: otondo bedar
betula pubescens: urki; abedul
betún: lustre, betun
biceps: bola
bicicleta: bizikleta; belozipedo, txirrindula
bicho: elementu, arraiñ, erremintta, ganau
bien: ondo, ederki, majo, pipian pare, kriston pare · bastante bien: itxuraz, tajuz, poliki, politto · muy bien: bikain, primeran, espezial; bapo!
bienes: ondasun
bienhablado, -a: ondo berba egiña
bienvenida: buenajera
bies: bies
bifurcación: bidekurutze
bigote: bibote · tener bigote, mandar: bibotiak euki
bigotudo: bibotedun
billar, mesa de: trukumai
billete: dirupapel
bípedo: ankabiko
birlar: miau egin, txapiau; manejau
birlo: txirlo
bisabuela: amandria-bisabuela · bisabuelo: aittajauna-bisabuelo
bisagra: bisagra
bisbita: bedartxori, larratxori, txitxi, neguko txitxi
bisturí: bisturi
bizco: begibiur, begioker, bixko
bizcocho: bizkotxo
blanco: zuri · espacio: zuriuna
blancuzco: zurika, zurixka
blando: bigun, beraska, gozatsu
blandura: biguntasun · blandura excesiva: bigunkerixa
blanquear: zurittu
blanqueo: zuriketa
bloque de casas: etxe-bloke
blusa, blusón: brusa, tunika
bobo: artaburu, artamaluta, artolapiko, flauta, inuzente, lelo, txepel, txorimalo, txoripito
boca: ao · boca de horno: labe-ataka · a boca llena: ao betian · boca abajo: auspez · andar de boca en boca: bolo-bolo ibili · bocadillo: ogibittarteko, bokadillo
bocado: aokara; kolaziño
bocio: golo, bozio, samalodi · bocio de las ovejas: okailla
bochorno: sargori, bero-galda; lotsari · tiempo bochornoso: sargori
boda: eztegu, boda
bodega: iputei, espanta
bofetada: blastara, blastateko, matrailleko, ezpanetako, belarrondoko, belarrezkiñako, matrailleko, zaplateko, trabesetako · onom: zapla, zipli eta zapla
boina: txapel
boj: ezpel
bola: bola · bola de nieve grande: edur-bola, edurramill · pelota de nieve: edur-pelota · bola de sal: gatzarri · bolita de polvora: tipirri-taparra
bolado: bolau
bolera: bolatoki, bolaleku
boletus aereus: ondo beltz
boletus edulis: ondo zuri; hongo blanco
boletus erythropus: ondo gorri; boleto de pie rojo
boletus: ondo, ongo · de pino: piñari-ongo
boletus: ondo; hongo
bolo: bola · juego de bolos: bola-joku, bola-premixo · jugar a los bolos: boletan egin · jugador de bolos: bolari
bolsa: poltsa · bolsa de escuela: eskola-poltsa · bolsa secreta: ixil-poltsa · bolsa de agua del parto: ur-poltsa
bolsillo: poltsiko
bollo: fot, boillo
bomba de mano: eskubonba
bombachos: bonbatxuak
bombilla: bonbilla
bonito, -a: politt #san juan sortia izan
boñiga: pekotz
boquerón: lizun
borago officinalis: borraja lora; borraja
borceguí: bortzeiñ
bordado: bordau · bordado lateral de colcha: alkaton
bordar: bordau
borde: ertz
borla: borla, bola · de borlas: borladun
borono: artobero, tontolapiko
borrachera: mozkor, tronpa, albokarga, atal, atxur, melokotoe, lafiara, lakatz, legatz, leka, totaleko, zepeliñ
borracho, -a: mozkor, ordi; beteta, lera ta burdi, mela-mela eginda, ple eginda, total eginda, zierokua eginda
borrachuzo, -a: mozkorrillo, mozkorti
borraja: asun-aza, borraja
borrar: borrau
borrón: borroi, morroskillo
bosque: baso · comunal: erribaso
bostezar: aarrosinka egin, aozabalka ibilli
bostezo: aarrosin
bota de calzar: bota, bortzei · de vino: bota
bote: pote; sake · pelota de bote pequeño: pelota motel · de bote vivo: bizi
botella: botilla · vacía: kasko · caliente: botilla bero · de 3/4: irutxikiko botilla
botica: botika, farmazia
boticario: botikarixo
botijo: murko, potijo, bonbilla, gantxil
botón: botoe
bóveda: arku
boyero: itzaiñ, karretero
bozal: muturreko
brachypodium pinnatum: albitz
bragado: bragau
bragas: pantaloi
bragueta: brageta · bragueta antigua: euskal brageta
brasa: brasa · trozo de: txingar
brasero: brasero
brassica napus: arbi; nabo
brassica oleracea botrytis: koniflora; coliflor
brassica oleracea: aza; berza
bravío, sin injertar: eztitzeke, mentatzeke; ...lizar (pago-lizar), makatz
bravo, -a: ezibako, ezitzeke
bravucón, -a: erronkalari, arroputz
bravuconada: erronka
brazada: besakara
brazo: beso · del bracete: besotik, debrazete
brea: galipot
breva: gari-piku
brezo: killarra, illarra · brezo alto: astakiñer
brillar: brist egin, bristaria egin
brincando: ipursaltoka, aketixen
brincar: ipursaltoka egin, aketixen egin, zapasalto egin
brinco: ipursalto
brisca: brixka
brizna: brintza, samar · ni brizna: zipitzik ez
broca: barautz
broche: paparreko orratz, brotxe
broma: broma · de broma: brometako, aproposko · en bromas: brometan
bromista: ziri-sartzaille, txirigotero, bromoso
bromo: antzar-gari
bromus sterilis: antzargari
bronca: aserrealdi, sermoi, bronka, errespensiño
bronquios: bronkixo
bronquitis: bronkixotako
brotar: erne
brote de setas: botada, erne
brote: kimu, lakatz, puja
bruja: sorgiñ · brujilla: sorgintxo, belendriñ, martxantera · cuento o historia de brujas: sorgin-kontu, sorgin-ipuiñ
brujería: sorginkerixa
brusco: zakar, zakarrontzi
brusquedad: zakarkerixa, takarkerixa · momento de: zakarraldi
bruto, -a: kerten, asto, astopotxotxo, zakar, takar #goldia baiño takarraua
bucear: murgillian egin
buceo: murgill
buche: parapo
bueno, -a: on; bia dan moduko, ogi puxketia baiño obia; tira · para el gusto: gozo · a buenas: onian, onez-onian · buenos dias: egunon · buen mediodia: eguardion, eguarteon · tardes: atsaldeon · noches: gabon; gabon pasa
buey: iri · buey de arrastre: proba-iri
bufanda: bufanda, tapaboka
bufido: furrustara, murruskara
buhardilla: guardilla
búho: ontz · búho chico: gaberdiko mozolo
buitre: buetra, betra, sai
buitrón, butrino: butroe
bula: bulda
bulto: koskor, pinporta; trosko
bulla: eskandalu, zarata
bulloso: zaratatsu, zaratoso
burla: burla
burladero: padar
burlador: burloso, burlati
burlarse: burla egin
burrada: astakerixa
burrería: astotoki
burro: asto, astar · burra: astama, astoeme
busardo: arraipardo (rapaz)
buscar: billau, billa ibilli · en busca: bila
butrino de pesca: abauts
buxus sempervirens: ezpel; boj