izena
- adélantu, adélantua. (b). izena. Aurrerapena, asmazio berria. Adelanto.. Oiñ daren adelantuekin etxeko lanak eztie lan./ Sasoi artan bizikletia adelantu aundixa zuan./ Oiñ gerria sortuko balitz, oiñ daren adelantuekiñ, iru egunian akabauko litzakek. Klem..
- adorazíño, adoraziñúa. (c). izena. Adoración. .
- ádur, adúrra. (a). izena. Lerdea. Baba. . Adurra darixola dago beti./ Adur potzua zeukan izaran eindda.. Ik. áupez. adúrra dárixola, . (-). esapidea. Zerbaiti begira: neska, mutil, jaki..., miretsirik. . Biaje guztia adurra darixola ein giñuan, azafatei begira...
- ádurti, ádurtixa. (a). izena. Adurtsua. Baboso.. Gure umia, adurtixa galanta./ Sikatuizu okotza, adurti ori..
- afái, afáixa. (a). izena. AFÁRI, APAI. Cena. . AFÁRI, afaríxa. (a). APÁI, apáixa. (d).. Dagonian dagontxua, nere gizontxua, eztao afarik eta autsi moltzua, . (-). esaera. Jateko ezer ez zegoenean esan ohi zen. (Lar Antz). .. afái pasaría eiñ, . (c). esapidea. Afaldu. . Laister, afari pasaria ein eta estudixatzera juan biot./ Eztou betekara aundirik eiñ, baiña afari pasaria einddou behintzet eta. Inoiz badu honek ere arin afaltzearen zentzua... afái legía eiñ, . (c). esapidea. Afaltzeko ohiturarekin konplitu. Goikoak gutxi jan dela esan nahi du. Honek ere bai, testuinguru batzuetan, baina ez nahi eta nahi ez. .. afái izéna eiñ, . (c). esapidea. Afari arin bat egin. Cenar ligero.. Afaldu eztakitt, baiña afai izena ein ddou beintzet. .. afáittan, . (c). adberbioa. Cenando.. Atzo afaittan gendela argixa joan zan./ Oiñezkero afaittako ordua izango da./ Biar tia Maria dator afaittara./ Afaittatik etara eben medikua./ Zer preparaukot afaittarako?. afáittan, afaittáko, affaittátik, afaittára, afaittaráko: Afaltzen, afaltzeko (izl.), afaltzetik, afaltzera, afaltzeko. Goiko formak galduz doaz eta ordez afaltzen, afaltzera, etab. nagusitu dira...
- afái-meríenda, afái-meríendia. (a). izena. Merienda ordu eta afalordu bitartean egiten den jatordua. Merienda-cena.. Souan lanian gabitzenian, zazpirak aldera afai-meriendia eiñ, da aurrera..
- afáloste, afálostia. (b). izena. El tiempo después de cenar.. Afalosterako laga giñuan negoziuoi.. Sin. afálondo. Ik. bazkáloste.
- áfan, afána. (b). izena. Zerbait egiteko zaletasuna, agian gehiegizkoa. Afán; también afición desmedida.. Egundoko afana artu dabe bizikletarako./ Angulak afana geixao dauke beste ezer baiño./ Jentiak afan demasa artu dau moreno jartzeko.. afana emon, . (c). esapidea. Larregizko onespena emon.. Kuadro bati ainbeste afan zela emon leikian be ez eban konprenditzen (SM Zirik)... afan-usaiñak erabili, . (c). esapidea. Afankerietan ibili. . Aspaldian afan-usaiñ geixegi darabil. ..
- afankeríxa, afankerixía. (c). izena. Afanosidad, ostentación.. Afankerixetan ibiltzia gustatzen jakue orrei..
- afáriketa, afáriketía. (c). izena. (Eibar.) "Juego de niños, cosa de broma. . Umien afariketia dirudi autu orrek./ Afariketia zalakuan, milla errialen okerra.. afariketan, . (-). "A comiditas; a papás y mamás. Sin. amatxoka ibilli." (SB Eibetno). . Sin. kozíñeketan..
áfoiñu, áfoiñua. (d). izena. Hezetasun handiko zenbait egunetan egon ohi den behelaino antzekoa, behelainora heltzen ez dena. Baita kristalean kondentsatzen den lurruna hozbero kontrastea denean. Neblina. También vaho que se condensa en los cristales con los contrastes de temperatura. Gaur onezkero eztau jasoko. Euririk eztau eingo baiña afoiñuak segiduko dau illuntzerarte./ Tabernan sartzerakuan afoiñua egin jatan antiajotan da jausi in nitzan eskillaran estropuzauta./ Afoiñua eitten da kotxe barruan neguan.Kristalean itsasten denari lauso, lurrun eta laiño ere esaten zaio.
- áfrontu, áfrontua. (d). izena. Norde-haizearekin egiten duen euri zakarra. Lluvia fuerte con viento del Noroeste.. Atzo illuntzian azelako afrontua izan zan./ Afrontuak joten daben aldian, paretan, umedade mantxak agertzen die. Bentanaik ez eittia obe afrontu aldian.. Baita euriak eta nordeak jotzen duen aldea. Bentanaik ez eittia obe afrontu aldian..
- 1. aga, agía. (b). izena. Gaztainak, intxaurrak, etab. eraisteko edo beste zerbaitetarako erabiltzen den makila luzea. Palo largo que se usa para derribar castañas, etc. y para otros usos.. Aga luze batekin artu neban teillatutik zure jertsia./ Agiakin erexten zien gaztañak..
- 1. agarrau, agarráua. (b). izena. Dantza lotua. El baile agarrado.. Agarraua joten asten zienian gu baztarrera mokola-mokola./ Agarrauan abadiak ikusi ezkero kriston sermoia botatzen joskuan.. AGARRÁUAN EI. Sin. dantza-lótu. Ik. kontradántza, báltsio.
- 1. agillói, agillóia. (d). izena. Teilatuko urak norabidez aldatzeko, gailurretik bi hormen ezkinako zapata gainera botatzen den egurra. Aguilón.. Urak banatzeko, lau aldetara urak banatzeko,agilloia. .
- 1. agíñ, agíña. (a). izena. Diente.. Ortz aurrekoei buruz erabiltzen da, eta ez asko. Denei agin esaten zaie. Alboetakoei alboagin, eta umetakoei esneagiñ. Haur hizkeran txatxur edo txatxurtxo. . Ik. txarri-ágiñ, ortz. Artu zarra ta ekarri berrixa, . (-). esaera. "Hortza ateratzen edo jausten zenean, hartu eta sutara botatzen zen, aitaren egin eta esaera hori esanaz. Gure gurasoen-eta sasoian, berriz, aitaren egin ostean sorora botatzen zuten." (Lar Antz). .. agin txikixak aspaldi jausi, . (c). esapidea. Ume izateari utzi, heldutasunera ailegatu. Dejar de ser un niño, madurar.. Agin txikixak aspaldi jausittakuak gaittuk gu.. Sin. ágiñak bardínddu.. ágiñak erakútsi, . (c). esapidea. Gogor egin, mehatxatu. . Azkenian agiñak erakutsi biako jat gure mutikuai, bestela eztot karreraik eingo ta... ágiñak bardínddu, . (c). esapidea. Ume izateari utzi, heldutasunera ailegatu. Dejar de ser un niño, madurar.. Ze uste dok pa? Aspaldi bardinddu jatazen neri agiñak gauza orrek sinisteko./ Puskat agiñak bardinddutakuak bia die mendixan lanian asteko.. Sin. agin txikixak aspaldi jausi..
- 2. agíña. (c). izena. ÁIÑ. Etxegintzan, egurrezko osagai bati ateratzen zaion koska, beste osagai bat bertan trabatuta gera dadin. Muesca.. Baiña amen goixan aiña etaata eoten die onek au beera etorri eztein, burdiña bat azpittik artzen da, eta amen tornilluakin lotu. Sebas. Agin txiki bat etaa aixkoriakin, aixkora muturrakin, da gero ortik josten giñuan. Jul. . Sin. kóska.
